ПРАКТЫЧНЫЯ ЗАДАННІ НА ЭКЗАМЕН

Вызначыць жанравую форму твора.

2. Вызначыць форму літаратурнага ўзаемадзеяння.

Максім Танк

 ЖАНЧЫНА

Калі закончыў Бог сваю работу

І збіраўся ўжо на адпачынак,

Да яго прыйшоў Адам са скаргай,

Што сонца зусім не грэе,

Вада – не ўталяе смагі,

Хлеб – горкі,

Птушкі безгалосыя,

Травы – чэрствыя,

Кветкі недухмяныя,

Дні – сумныя,

Ночы – бяссонныя.

І Бог стварыў жанчыну.

І толькі дзякуючы ёй

   Стала можна жыць на зямлі.

Вызначыць жанравую форму твора.

2. Вызначыць форму літаратурнага ўзаемадзеяння.

Максім Танк

ПРАМЕТЭЙ

Каторы дзень я,

Збіўшыся з дарогі,

Ішоў па горных кручах і разлогах,

На паратунак страціўшы надзею.

І раптам знекуль голас Праметэя:

– Каго сюды нягода прывяла,

Дзе толькі чуць

Мой стогн ды крык арла.

А, чалавек!

Скажы, як там на доле:

Ці людзі задаволеныя доляй?

Ці згода і любоў жыве між імі?

Ці маці цешыцца дзяцьмі сваімі?

Ці дорыць шчодрая зямля дары?

Ці ў хатах мірных мой агонь гарыць?

Чаму маўчыш?

Скажы, няўжо дарма я

Тысячагоддзі ў путах паміраю.

І мой агонь,

Вам дадзены, гаротным,

Для свету стаў пагрозаю смяротнай?

Маўчыш!

Ну што ж, вяртайся на свой дол...

Зноў, бачыш,

Кружыць нада мной

Арол.

Вызначыць жанравую форму твора.

Максім Багдановіч

***

Цёплы вечар, ціхі вечар, свежы стог,

Улажылі спаць мяне вы на зямлі.

Не ўстае стаўпом пыл светлы ўздоўж дарог,

Ў небе месяца праглянуў бледны рог,

Ў небе ціха зоркі расцвілі.

Заварожаны вячэрняй цішынёй,

Я не цямлю, дзе рука, дзе галава;

Бачу я, з прыродай зліўшыся душой,

Як дрыжаць ад ветру зоркі нада мной,

Чую ў цішы, як расце трава.

Вызначыць жанравую форму твора.

Назваць гратэскавыя вобразы.

Пімен Панчанка

ПРЫСТАСАВАНЦЫ

Станкоў не знаюць, араць не ўмеюць,

Да воза з гноем не йдуць і блізка.

Разумнае, вечнае, добрае сеюць

Між мас працоўных амаль з калыскі.

Закончаць нешта з тугой нацяжкай,

Запас прыдбаюць цытатаў розных.

Дзяцей у школе вучыць ім цяжка,

Лягчэй, выгодней вучыць дарослых.

Цытата з вока, цытата з вуха,

І зуб у роце блішчыць цытатай.

Глядзіш з сумненнем на сына-зуха –

Кім ён змайстрован? Наўрад, ці татам.

Ідуць насустрач грашовай справе,

На пафас голы яны не клюнуць.

Маліцца будуць, калі ты ў славе,

Калі ты ў горы – з насмешкай плюнуць.

Разлік дакладны ды плюс удача,

Паклон начальству ды жартаў крышку –

Глядзіш – і стаўка, а там і дача,

Грунтоўны базіс ашчаднай кніжкі.

І, ўладкаваўшыся адмыслова,

Чужыя думкі прыстойна крадуць.

Зусім забылі жывое слова

І занядбалі людскую праўду.

У цёплых ложках хіхікаць любяць

З наіўных дурняў, што ў вёску едуць,–

Кватэры трацяць, кар’еры губяць,

Збываюць танна свае “пабеды”.

Вялікай працай заняты людзі,

Пяюць у шчасці, ў бядзе бядуюць.

Прыстасаванцы ж б’юць гулка ў грудзі,

Крычаць:– “Гадуем...”, крычаць – “будуем...”

Сярод народа такіх не многа,

Ды вельмі ж хітра яны нам шкодзяць.

Нам замінае вось гэта погань,

Як пыл дарожны ў цяжкім паходзе.

Іх распазнаюць людскія вочы,

Ні ў якіх норах ім не схавацца.

Мы гэта зробім, калі не хочам

Да прыстасаванцаў прыстасавацца.

Г.

Вызначыць жанравую форму твора.

Ахарактарызаваць асаблівасці зместу.

Пімен Панчанка

***

Трэснула, грукнула, грымнула з покатам,

Хлынула цёплае неба на дол.

(Вось і сімфонію слухаем, покуль там

Творцы сядзяць над музычнай нудой).

І бліскавіцы без нудных лічыльнікаў

Суткі ўсхвалёвана паляць сябе.

(Прыстасаванцы хаваюцца ў шчыліны,

Слон кабінетны трывожна сапе).

Травы ачысцяцца, дрэвы памыюцца,

Лівень не зломіць іх – стануць дужэй.

(Кажуць, што крытыкі больш не памыляцца,

Бог беражонага не зберажэ).

Я навальніцы люблю ачышчальныя,

Што працінаюць да донца душы.

(Кажуць, не прымуць больш касы ашчадныя

Ў сейфы свае махляроў барышы).

Смолкія почкі маланкай палушчаны,

Свежа і зелена. Ясныя дні.

(Кажуць, што заўтра усе алілуйшчыкі

Выступяць супраць сваёй балбатні).

Г.

Вызначыць тып мастацкай вобразнасці.

Ахарактарызаваць змест твора.

Рыгор Барадулін

ЯБЛЫНЯ

На нажах скразнякоў азяблая,

Змоўклая ў крывавай расе,

Беларусь –

Адзічэлая яблыня,

Хто ні едзе – цябе трасе.

Карані твае лезуць з пекла ўсе,

Чужакі паламалі сукі.

У куродыме завязь спеклася,

Долу валяцца гарчакі.

Сад славяншчыны здрадай збэшчаны,

Што ні ствол – скалелы шкілет.

Ад Смаленшчыны аж да Брэстчыны

Цвет ляціць на капытны след.

Болем карта кары палаплена.

Час тваіх не шкадуе меж.

Беларусь – незасохлая яблыня,

У атожылках ці адрасцеш?

Вызначыць спецыфіку формы і зместу твора.

Рыгор Барадулін

***

І зразумееш на чужых вятрах,

Што толькі дома ты і быў адзіны.

Цяпер, як гук забытае лаціны,

 Наводзіш на сябе самога страх.

Жывеш ужо ні дома, ні ў гасцях,

Узгадваючы родныя мясціны,

       Адкуль прыходзяць чорныя вясціны.

Там засяляюць могілкі прасцяг.

         Пра ўсё, што мелася ў жыцці адбыцца,

Лёс напісаў калісьці на пяску.

   Даўно пісьмёны змыла навальніца.

Адзін туды зрабіўся шлях кароткі,

  Дзе на спачын прылёгшы неўзнаку,

Цябе цярплівыя чакаюць продкі.

Вызначыць жанравую форму твора.

Рыгор Барадулін

ЗЯМЛЯ

    Люблю твой нораў, сцішаны і грозны.

Таксама промню кожнаму жадзён.

            Ты павядзеш плячом – шчабечуць вёсны,

Другім – завеі капыцяць загон.

Сама спаткала поўдзень высакосны

І мне паслала шчодры вырай дзён.

Хай будзе на лугах тваіх відзён,

      Дыміць не аддыміцца след мой росны.

Я слухаю з табой пчаліны звон.

Дзевятым валам узняла барозны

І сына сейбіта ўзяла ў палон.

Абрусам руні маладой здавён

          Заслана ты, як круглы стол шырозны,–

      Для ўсіх павінен быць не цесным ён!

Вызначыць жанравую форму твора.

2. Паспрабаваць вызначыць аўтара.

***

Сені расчынены.

                   Стаю на парозе. Бяруся

                   рукой за вушак. Выхінаюся.

З гнязда пад страхой

                   вытыркнуўся падлётак,

                   здзіўлена на мяне паглядзеў

                   вялізным спалоханым вокам.

Яшчэ імгненне –

                   пырхнуў, у бульбенніку знік.

Вярнулася ластаўка і пытае:

                   – Вы не бачылі, дзе мой неслух?

Ды тут спахапілася:

                   – Даруйце, вылецела з галавы,

                   што па-ластаўчынаму

                   не разумееце...

Хацеў запярэчыць –

                   няма... паляцела...

Толькі гранёны келіх –

                   цвет гарбузоўніку –

                   ціха пазвоньвае.

У ім прасвечваецца

                   калматы заклапочаны

                   чмель...                             (“Трыпціх Ушаччыны”)

Вызначыць мастацкія асаблівасці твора.

2. Назваць ужыты аўтарам прыём.

Рыгор Барадулін

(З цыкла “Матчыны песні”)

       ***

Верабеечкі

Чы-чы, чы-чы.

А я, молада, ўсё плачучы.

Ці харты пацямне

Бяды наяхкалі,

Што свякроў у мяне

Ніякая!

Адлачынка падталая–

Белая плотка.

Свякроў загадала

Рабіць работку.

Рабіць работку,

Ды не ў ахвотку –

Сэрца баліць:

На моры бяліць палатно,

На лесе сушыць,

                              каб было ладно.

На небе качаць –

                              да зары канчаць.

У арэшак складаць,

                              як пачне халадаць...

Палатно, лайно

Ад слёз намокла,

                              я ж не качачка плысці па моры.

Не лютуй, не злуй, свёкар-сівер,

                              я ж не сонейка хадзіць небам сінім.

Зашумі, дубровачка, як шумела ў маі,

                              я ж не вавёрачка – арэшкаў не маю.

Сама пайду дарогаю,

Голас пушчу дуброваю.

Няхай голас галасуе,

Няхай мяне мамка чуе.

Вызначыць і ахарактарызаваць жанравую форму твора.

Ядвігін Ш.

ВАСІЛЬКІ

Васількі закрасавалі... Не, не закрасавалі!

Дзе ж ім цяпер красаваць? Холад. Зіма. Снег. Не закрасавалі васількі; гэта толькі перад вачамі маімі міганулі яны. Нават не перад вачамі, а так недзе: не то ў думках, не то ў душы ці сэрцы? Не ведаю дзе. Міганулі васількі: васількі ў жыце... неба, як васількі, вочкі... міганулі васількі і... счэзлі!..

..........................................................................................................................................

У красе нашага жыцця мы любім, як красуюць васількі...

А калі паблекнуць васількі, падлекне неба, паблекне на душы, а на сэрцы ляжа холад; калі зямлю пакрые снег, а на тваю галаву быццам сыпне шоран¹; калі маеш штодзённы цёмны, горкі хлеб, – тады толькі ўспомніш, што гэта – ад васількоў, ад іх красы, бо... адкрасавалі васількі...

____________________

1 Шоран – шэрань, іней.

Вызначыць і ахарактарызаваць жанравую форму твора.

Алесь Разанаў

ПАСТКІ

Каб не баяцца хадзіць у лес, панастаўлялі аднавяскоўцы ў лесе

ўсялякіх пастак: на ліса, на рысь, на ваўка, на дзіка, на мядзведзя...

Пайшоў Сымон паглядзець, што трапіла ў яго самаловы, –

трапіў у нейчы сам,

 пайшоў Тарас паглядзець, што трапіла ў яго петлі, –

заблытаўся сам ў нейчай,

пайшоў Дамінік паглядзець, што трапіла ў яго ямы, –

нібы скрозь зямлю праваліўся, кудысьці прапаў...

І пачалі яшчэ горай людзі баяцца лесу:

там водзяцца рысі,

там водзяцца лісы,

мядзведзі,

ваўкі

і – п а с т к і.