Сыни рационализм. Постмодернизм 6 страница

Д.И.Менделеев: химик, физикохимик, физик, метролог, экономист, технолог, геолог,метеоролог, нефтяник, педагог, воздухоплаватель, приборостроитель. Профессор Санкт-Петербургского университета;член-корреспондент по разряду «физический» Императорской Санкт-Петербургской Академии наук. Среди наиболее известных открытий — периодический закон химических элементов, один из фундаментальных законов мироздания, неотъемлемый для всего естествознания. Автор классического труда «Основы химии».Д. И. Менделеев —автор фундаментальных исследований по химии, физике, метрологии, метеорологии, экономике, основополагающих трудов по воздухоплаванию, сельскому хозяйству, химической технологии, народному просвещению и других работ, тесно связанных с потребностями развития производительных сил России. Д. И. Менделеев исследовал (в 1854—1856 годах) явления изоморфизма, раскрывающие отношения между кристаллической формой и химическим составом соединений, а также зависимость свойств элементов от величины их атомных объёмов.

Открыл в 1860 году «температуру абсолютного кипения жидкостей», или критическую температуру. Д. И. Менделеев является автором первого русского учебника «Органическая химия» (1861 год). Сконструировал в 1859 году пикнометр — прибор для определения плотности жидкости. Создал в 1865—1887 годах гидратную теорию растворов. Развил идеи о существовании соединений переменного состава.

Исследуя газы, Менделеев нашёл в 1874 году общее уравнение состояния идеального газа, включающее как частность зависимость состояния газа от температуры, обнаруженную в 1834 году физиком Б. П. Э. Клапейроном (уравнение Клапейрона — Менделеева).

32.Жалпы салыстырмалы теория тұрғысынан Птолемей және Н. Коперник жүйелерінің эквиваленттік проблемалары.

Николай Коперник – поляк астрономы. Әлемнің гелиоцентристік жүйесін жасаушы. Коперник ілімі шын мәнінде революциялық іс болды, сол арқылы табиғат зерттеу істері өзінің діннен тәуелсіз екенін паш етті. Жердің күнді айналуы және жердің бір тәулік ішінде өз кіндігін айналып шығуы туралы теорияны айттыСалыстырмалылық теориясы бастамасы салыстырмалылық принципінде негізделеді. Ұғымды 1906 жылы Макс Планк енгізген. XX ғасырдың басында салыстырмалық принципі оптикамен физикаға және физикалық басқа салаларына қатысты екендігі белгілі болды. Салыстырмалық принципі өзінің мэнін кеңейтіп, мынадай анықтамаға ие болды: оқшауланған материалдық жүйеде кез-келген процесс бірдей жүреді, және ол жүйе бір қалыпты түзу сызықты қозғалыс жағдайында болуы керек. Немесе физиканың заңдары бар-лық инертті жүйелерде бірдей формаға ие.

Клавдий Птолемей - грек математигі және астрономы. Клавдий Птолемейдің өмір жолы туралы мағұлмат жоқтың қасы, тек қана біздің заманымыздың 120 жылынан бастап Александрияда өмір сүргені белгілі. Ол өзінің жетістіктері негізінде арабтар «Алмагест» деп атап кеткен. Үлкен еңбектің авторы «Алмагест» арабша «алмаджести», яғни «аса ұлы» шығарма дегенді білдіреді. Птолемейдің бірінші кітабында гректердің триогеометриясы жүйелі түрде баяндалған. Мұнда 0º бастап 180º дейінгі хордалардың таблицалары келтірілген. Тарихи жазбалар бойынша хордалар таблицасын алғаш жасаушы ретінде б.з.д. 2 ғасырда өмір сүрген астраном математик Гипарх екен. Бірақ ол таблицалар бізге жеткен жоқ. Грек математиктерінде бұл кезде синус, косинус және тангенс сызықтары болмаған. Бұлардың радиусы тұрақты дөңгелектің центрлік бұрыштарына сәйкес келетін хордалардың ұзындығын есептейді. Птолемей дөңгелек шеңбердің 360º, ал оның диаметрін 120 бөлікке бөледі, сөйтіп, хорданың ұзындығын дөңгелектің радиусы (орнықты) арқылы өрнектейді. Басқа бұрыштарға қандай хордалар сәйкес келетінін анықтауға Птолемей шеңберді іштей сызылған төртбұрыш дөңгелекке іштей сызылса, онда оның диогональдарының көбейтіндісі қарама – қарсы қабырғалардың көбейтінділерінің қосындысына тең болады. Бұл теорема қазір Птолемейдің есімімен аталып жүр. Қортындылай келгенде ұлы математиктер математиканы дамытуда адамзатты ғажайып жаңалықтармен әлі талай қуантады. Ғылым тарихына көз салғанда адамзаттың асыл перезенттері ашқан ұлы жаңалықтарға тоқталмай өте алмаймыз, өйткені басқалар мен салыстырғанда бұлардың ойлары орасан зор. Таланттары ерекше биік тұрады. Бұлардың ғылыми идеялары болашаққа өзінің нұрын шашады.

33. Классикалық ғылым ( XVIII-XIX)

«Классикалық ғылым» деген түсінік ғылым дамуында XVIII ғасырдан бастап XX ғасырдың 20-шы жылдарына дейінгі уақытта қалыптасты.

Классикалық ғылым дамуының алғашқы сатысының өз ерек-шеліктері болды:

Шындықты айқын көрсететін, білімнің аяқталған жүйесіне деген ұмтылыс. Бұл классикалық механикалық дуниені өз заңдылықтары арқылы түсіндіруімен, бағыт беруімен байланысты болды. Сондықтан, механика қоршаған дүниені түсіндірудің негізгі тәсілдерін меңгерді және ғылымдар эталоны болып саналды.

Табиғатты ғасырлар бойы өзгермейтін, өзіне ғана қатысы бар заңдарымен ерекшеленетін тұтас бір жүйе ретінде қарастырды. Сол кездегі классикалық ғылымда статизм, элементаризм, антиэволюционизм бағыттары болды.

Элементаризм — күрделі құрылымдардың царапайым элементтерін бөліп алып, анықтама беру.

Статизм — бұл құрылымдарға тән байланыстар мен қатынастарды жоққа шығару.

Антиэволюционизм — реалдық құбылыстарды талқылау метафизикалық тұрғыда болды, яғни өзгеру, даму, тарихылық деген ұғымдардан аулақ болды.

Ғылым дінді интеллектуальдық бедел түрінде алмастырды. Адам-зат ақыл-ойы және табиғаттың тәжірибелік өзгерістері теологиялық доктриналар мен Қасиетті жазуды Ғаламды түсіне білуден ығыстырып шығарды. Сенім мен дүниетаным екіге бөлінді.

Дуние танымдық көзқараста ғылым алдыңғы орында бола оты-рып, дін мен философияға да өз қатарынан орын берді.

Алдыңғы қатарлы дамыған қоғамда дуниетаным адамзатқа сенімді өмірлік жолды, дүниені түсінудің қандай жолмен таңдауды өз еркіне берді. Дегенмен, ғылым тәжірибелік жетістіктерді барынша көп беру арқылы адамзат болашағын тек ғылым ғана қамтамасыз ететіндігін дәлелдеді. Сондықтан, дін мен метафизикалық философия бірте-бірте өз әсерін жоғалта бастады.

Ғылым, оның ішінде жаратылыстану ғылымдары механистикалық және метафизикалық болып қана отырып, табиғатқа деген теология-лық көзқарасты бірте-бірте ығыстыра бастады. ХУІІ-ХУІІІ ғасырларда математикада шексіз кіші шамалар теориясы (И.Ньютон мен Г.Лейбниц), Декарттың аналитикалық геометриясы, М.И.Ломоносовтың атомдық-кинетикалык ілімі, Кант-Лапластың космогониялық гипотеза-сы алдымен жаратылыстану ғылымдарына, сосын қоғамдық ғылымдарға даму идеясын енгізді.

Сонымен, XVIII ғ. аяғында XIX басында көптеген ғылым салаларын ңамтыған ірі ғылыми революцияларға біртіндеп алғы шарттар жасала бастады. Алдыңғы қатарға энергия мен заттың бір-біріне айналуын зер-ттейтін физика мен химия шықты (химиялық атомистика). Геологияда жердің даму теориясы (Ч.Лайель), биологияда Ж.Ламарктың эволюция-лық теориясы пайда болды, сонымен қатар палеонтология (Ж.Кювье) және эмбриология (К.М.Бэр) сияқты ғылымдар дами бастады.

XIX ғасырдың екінші жартысындағы ғылымдағы үш зор жаңалықпен байланысты революциялардың үлкен маңызы болды. Олар:

Шлайденн мен Шванның клеткалық теориясы;

Майер мен Джоульдің энергияның сацталу және айналу заңы;

Ч. Дарвиннің эволюциялық ілімі болды.

Одан кейін табиғат диалектикасын толығымен негізделген үлкен жаңалықтар бірінен кейін бірі ашылып жатты:

- 1861 жылы А.М.Бутлеров — органикалық қосылыстардың химиялық құрылысы теориясы;

-1869 жылы Д.И. Менделеевтің периодтық системасы;

1869 жылы Л.Х.Вант Гофф пен Дж.Гиббс — химиялық термодинамика заңы;

1875 (Дж. К.Максвелл) — жарыңтың электромагниттік теориясы ашылды. Осы ғылыми жаңалықтар негізінде жаратылыстану жоғарғы сатыларға көтерілді, егер ол XVIII ғасырда тек қана фактілер жинаушы ғылым болса

34. Ұлттық идея. Оның тұрақтылығы мен идеологиядан өзгешелігі.

Ұлттық идея ұлттың тілінен, мінезінен, дінінен байқалады. Ұлттық идея – туған жер, өскен орта әсерлерінен қалыптасып, халықтың тілі, ауыз әдебиеті, салт-санасы, әдет-ғұрпы, ырымдары мен тыйымдары арқылы жүйеленген этностық сезім. Ол – ұлттың болмысы, психологиялық өзіндік ерекшелігі. Ұлт бар жерде ол да бар. Ұлтпен бірге өмір сүреді, жойылмайды, құбылып өзгермейді . Ұлттық идея, академик Д. Кішібековтың пікірінше, тамырын тереңнен алады және этностың болмыстық табиғатын түзеді, оның тарихымен және мәдениетімен байланысты болады. Ұлттық идея этникалық сезімдердің негізінде пайда болады. Ал идеология қоғамдық сананың жоғары даму сатысы болып табылады. Егер ол ұлттық идеяға негізделсе, оны құндылықтармен толықтырса, күшке ие болады. Идеялардың маңызды топтастырушысы болып табылатын идеология стихиялы түрде пайда болмайды, оны адамдар қалыптастырады және оның өзіндік мақсаты мен қызметі болады. Ұлттық идеяның одан айырмашылығы – оны адамдар жасамайды, ол табиғи түрде пайда болады. Мысалы, мен қазақпын. Егер мені біреу кемітсе, оған қарсы пікір айтылады. Ол өздігінен шығады. Осыны ұлттық идея д.а. Мемлекет идеологиясы – интернационалды.

35.«Информациялық қоғам», оның белгілі сипаттары

Тiлдесудiң жеке адам деңгейiндегi сипаты өз алдына. Бұл жағдайдағы оның қызметi үш түрге бөлiнедi: ақпараттық тiлдесу, реттеу тiлдестiгi және сезiм бiлдiру тiлдестiгi. Осыдан тiлдестiк қатынастың үш түрлi мазмұны ашылады: ақпарат алмасу, адам аралық өзара ықпал және адамдардың бiрiнбiрi түсiнуi.

Коммуникативтiк процесте, бiрiншiден, ақпарат бiр жақты бiреуден бiреуге жеткiзiлiп қалмастан, екеу арасындағы хабар алмасуы, яғни бiр адамның өз ақпаратының мазмұнына сәйкес екiншiсi жауап хабар алуға бағытталған әрекетi үздiксiз жүрiп жатады. Егер осы ақпарат тiлдесу барысында түсiнiмдi қабылданса ғана, тiлдескен адамдар үшiн өз мәндiлiгiне ие болады. Екiншiден, адамдар арасындағы ақпарат алмасу сипаты қоғамда қабылданған таңбалар жүйесi негiзiнде адамдардың бiр бiрiне ықпалды әсер ете алуына байланысты келедi. Бұл жағдайдағы коммуникативтiк ықпал бiр адамның екiншiсiне жасаған психологиялық әсерiне теңгерiледi. үшiншiден, ақпарат алмасудың нәтижесi болған коммуникативтiк ықпал тiлдесуге қатысқандардың тiл жүйесiндегi таңбаларды теңдей таныса ғана пайда болады. Бiрақ, ескеретiн жәйт, бiр сөзге тән мағынаның өзiн бiле тұра, адамдардың бiрiн бiрi түсiнiспейтiн жағдайлары болады, мұның себебi сол адамдардың әртүрлi әлеуметтiк, саяси, жас ерекшелiктерiнiң болуында. Төртiншiден, адамдар өзара сөйлесу барысында ерекше тiл қатынастары кедергiсiне ұшырауы мүмкiн. Бұл, бiр жағынан, әңгiмелесушiлердiң өзара сұхбат өзегiн түсiне алмауынан, яғни әртүрлi көзқараста, нанымда, пiкiрде болуынан, екiншi жағынан, кедергiлер сөйлесушiлердiң даралық психологиялық бiтiстерiнен немесе екеу арасындағы тiлдесуге мүмкiндiк бермейтiн адам аралық қатынастардың белең алуынан туындайды.

Ақпараттың қайсысы болмасын таңбалар жүйесi арқылы берiледi. Бiздiң қолдануымыздағы бұл таңбалар дыбыс, сөз, сөйлеу. Сөйлеу мен ойлау генетикалық байланыста, қоғамдық еңбек желiсiнде, адамзаттың әлеуметтiктарихи дамуында қалыптасты. Сөйлеу процесi санамен реттеледi де, өз кезегiнде, адамдар арасындағы тiлдесуде қалыптасады. Сананың негiзгi қызметi болмысты өрнектермен бейнелесе, сөз бен тiл сол болмысты арнайы қабылданған таңбалармен белгiлейдi. Болмыс бейнесiнiң белгiсi (таңбасы) ретiнде сөйлеу де тiлмен бiрлiктi байланыста. Сөйлеу тiлдесу әрекетi, тiл негiзiнде мағына бiлдiру, ықпал жасау, ақпарат беру, яғни сөйлеу әрекеттегi сана мен ойдың көрiнiс формасы.

Сонымен, сөйлеу тек адамға тән тiл қатынасының ең жетiлген формасы. Бұл қатынас айтушы және тыңдаушының мiндеттi түрде болуымен жасалады. Айтушы ойды жеткiзуге қажет болған сөздердi iрiктеп, грамматика ережелерiне сай оларды байланыстырады, артикуляция ағзаларын iске қосумен дыбыстайды. Тыңдаушы сөздi қабылдап, онымен өрнектелген ойды түсiнуге әрекет жасайды. Айтушы мен тыңдаушы арасындағы сөз түсiнiстiгiмен белгiлi ойды қабылдау үшiн, сол ойды өрнектеуге бағытталған екi тұлғаға да ортақ сөздердi жүйелестiру құралы мен ережелерi болуы шарт. Мұндай құрал және ережелер тобы сипатында көптеген әулеттердiң өмiр барысында өзара сөйлесуден қалыптасқан белгiлi бiр ұлттық тiл қызмет етедi.

36. Экзистенциализм философиясы, оның түрлері. Ж. П. Сартр «Экзистенциализм - гуманизм».

Экзистенциализм – антропологиялық бағыттағы мектептердің ең беделдісі. ХХ ғ. 20 жылдарынан бастап, дәлірек айтсақ бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасқан ағым. Экзистенциализм (лат. еxixtenia - тіршілік) философиясының қалыптасуына С.Кьеркегордың философиясы, Ф.Ницшенің волюнтаризмі және Э.Гуссерлдің феноменологиясының ықпалы күшті болды деп саналады. Сонымен бірге экзистенциалистер көркем әдибиетке сүйенеді. Әсіресе, Ф.Достоевский, Ф.Кафка мен Р.Рилькенің шығармаларындағы мәселелерді олар философиялық әдістерді пайдалану арқылы шешуге талпынды. Ж.П.Сартр, А.Камю өздерінің идеясын көркем шығармалар жазумен жеткізді.

Экзистенциалистердің негізгі тақырыбы – адам болмысы, оның өмірінің мәні, күнделікті тіршілігі, адамның тұлғалық қасиетінің бірегейлігі, оның ішкі сезімімен қоршаған өмір арасындағы қайшылық. Дәстүр бойынша осы философиялық бағытқа М.Хайдеггер, К.Ясперс, Г.Марсель, Ж.П.Сартр, А.Камюді жатқызады. Экзистенциализмнің діни бұтағын К.Ясперс, Г.Марсельді, ал атеистік деп М.Хайдеггер, Ж.П.Сартр А.Камюді атайды.

Экзистенциализмнің негізгі ұғымы – экзистенция. Экзистенция – тұлғаның ішкі рухани тіршілігі, оның терең негізі. Бірақ, адамдар күнделікті күйбің тіршілікпен алданып оған мән бермейді. Тұлғаның жасырын қасиеттері қиын – қыстау жағдайда, өмір мен өлім қыспағында қалғанда ашылады. Экзистенциалистер адам болмысын түсіну және ғылыми ұғымдар тілімен жеткізу мүмкен емес дейді. Ғылым болмыстың өзін танымайды, тек оның жеке фрагменттерін таниды. Ғылымның өмірге бағыт беретін көмегі жоқ, адам мәселесін шешуге дәрменсіз. Адам өмірі қайталанбайды. Сыртқы дүние адамды билемейді. Адам өзі - өзіне себеп. Адам еркін ал еркіндік деп экзистенцияны айтамыз. Еркіндік адамның басына түскен ауыртпалық. Одан қашып құтыла алмайсың. Әрине, адам өзінің еркіндігінен өз еркімен босануы мүмкін. Бірақ, онда ол тұлға емес, біреуге (қоғамға) тәуелді. Онда, ол ешқандай жауапкершілікті сезінбейді. Ондай адам, өзінің қасіретке толы өмірі үшін өзін кінәламайды, қоғамды, мемлекетті кінәлайды. Адамның еріктілігі – таңдай білуде, жауапкершілікте. Таңдау деп күнделікті өмірде, не киінем, не жеймін дейтін таңдау емес, адамның болашақ тағдырына байланысты таңдау. Ондай шешімді Сартр экзистенциалды таңдау дейді. Тек оның жеке басының шешімі ақиқат шешім болады да, тек сонда ғана ол «экзистенцияны» жүзеге асыра алады. Осыған байланысты мынадай бір мысал келтіруге болады. Францияны Гитлерік Германия оккупациялаған кезде фашистер бір жас француздың шешесің атып тастайды. Шешесінен айырылған жас француз Ж.П.Сартрға келіп, мен енді не істеймің, дейді. Сартр, өзің қандай шешімге келдіңіз деп сұрайды. Менің шешімім, қарсыласу қатарында қалып немістерден кек алу, дейді жігіт. Олай болса сөйтініз, дейді Сартр. Бірақ, дейді жігіт, немістер өш алу үшін ағаларымды атып тастауы мүмкін, сондықтан Англияға өтіп кетемін бе деген тағы бар шешімім бар. Жақсы, онда Англияға өтіңіз дейді Сартр. Дегенмен, дейді онан әрі жаңағы жас жігіт, Ламанштан өтіп бара жатқанда немістер мен жүзіп бара жатқан кемені батырып жібере ме деп те қорқамын. Ендеше сізге Францияда қалу керек дейді Сартр. Адам өзінің тағдырын өзі шешеді өзін жасайды деген принцип экзистенциализмнің негізгі принциптерінің бірі.

Экзистенциализм философиясының кейбір өкілдеріне қысқаша тоқталайық:

К.Ясперс (1833-1969) – неміс ғалымы және философы. Экзистенциализмнің діни бағытын ұстанған. Ясперс философиясының өзегі – «шекаралық жағдай» (пограничная ситуация) – ауру, өлім, қасірет және басқадай адамның басына төнген ауыртпашылықтар. Оның пікірінше адам табиғат және қоғамның объективті заңдылықтарын игеруге дәрменсіз, тым әлсіз. Өмір ағын, алмасып, өзгеріп отырады. Адам өмірінің шегі бар. Күнделікті күйбің тіршілікпен алданып, адам өзінің өткінші екенің және келешекте өлім күтіп тұрғаның есінен шығарып алады. Тек «шекаралық жағдайдың» қыспағында қалғанда. Өліммен өмірдің не екені туралы ойланғанда адам өзінің тұлғалығын сезеді. Осындай ситуациядан шығудың жолы трансцендентальды – жоғарғы болмыспен яғни құдаймен бірігу. Құдаймен бірігу арқылы адамның жасырын мүмкіншіліктері сыртқа шығып өмірдің құрсауынан құтылады.

М.Хайдеггер (1889 - 1976) – неміс философы. Философтың қойған негізгі сауалы – болмыстың мәні адамның іс - әрекеті арқылы ашылады. Егер адамның өмірінде өлімге бағытталған болашақ басым болса, онда адамның болмысы нағыз тіршілік. Егер адам бүгінгі күнмен (қазір, осында) өмір сүрсе, онда оның болмысы нағыз болмыс емес, өйткені ол «заттар дүниесінең немесе әлеуметтік ортадан шыға алмай өзінің бет – бейнесінен, тұлғалық қасиетінен айырылады. Жалған болмыстың адамы көпшіліктің арасынан суырылып шығуға талпынбайды, өйткені өзінің қимыл – қылығы үшін жауап беруі керек. Жалған болмыстың адамы өзінің келешегін көрмейді, «тобырдың» психологиясынан айырылғысы келмейді».

Нағыз болмыстың адамы - өзінің тарихын, еркіндігін сезетін адам. Ондай сезіну ерекше дацындықты қажет етеді. Өлім алдындағы адам нағыз болмысты іздемейді және соған жетуге талпынады. Өлім адамның қасында. Сондықтан адам өзінің өмірінің соңы - өлім екенің біле отырып болмыстың мәнін аша алады. Ол үшін дейді М.Хайдеггер – адам болмысты тыңдай білу керек. Болмысты тыңдау – тіл арқылы жүрмек. Тіл – болмыстың үйі. М.Хайдеггердің негізгі шығармасы – «Болмыс және уақыт».

Ж.П.Сартр (1905 - 1980) – француз философы, жазушы. Өзінің шығармаларында тіршілік және мән, еркіндік, таңдау, жауапкершілік және олардың ара қатынастары туралы мәселелерді көтереді. «Экзистенциализм – бұл гуманизм» трактатында осы аталған категориялардың мағынасын былай түсіндіреді: айталық, кәсіпші пышақ жасамақ ойы бар екен. Ол не жасайтын алдын ала біледі де жасайды. Мұнда заттың мәні оның өмірінің алдында. Адаммен олай емес. Жас сәби туады, яғни оның өмірі бар, бірақ оған әлі адам болуы керек, өзінің мәніне жетуі керек. Тіршілігі бола тұра, ол кейіннен адам болады. Сондықтан дейді Сартр адамға анықтама бере алмайсың, өйткені алғашқы кезеңде ол ештене емес. Ол кейіннен адам болады, тіпті оның адам болуы өзіне байланысты. Өзін қалай жасаса, солай болмақ. Осыдан еркіндік мәселесі шығады. Еркіндік адамның маңдайына жазылып қойылған, оның тұрақты серігі. Адам өзінің болмысын еркін таңдайды. Осы таңдауы үшін ол жауапкершілікті сезінуі керек. Бірақ өзінің өткінші жан екендігін білген адам жауапкершілігін толық сезіне алмайды. Жауапкершілік – қоғам, отан ата – ананың алдындағы жауапкершілік емес, экзистенциалды жауапкершілік.

37. Биклассикалық ғылымның ерекшеліктері (ХІХғ соңы-ХХғ ортасы).

Неклассическая наука XIX-XX вв.и ее основные особенности.
Третья научная революция охватывает период с конца XIX до середины XX столетия и связана со становлением нового, неклассического естествознания. Неклассику от классики отделяет пропасть, мировоззренческий, общекультурный барьер, несовместимость качества мысли. В эту эпоху происходит своеобразная цепная реакция революционных перемен в различных областях знания: в физике (открытие делимости атома, становление релятивистской и квантовой теории), в космологии (концепция нестационарной Вселенной), в химии (квантовая химия), в биологии (становление генетики). Возникают кибернетика и теория систем, сыгравшие важнейшую роль в развитии современной картины мира.
В 1905 г. А. Эйнштейном была создана специальная, а в 1916 г. Общая теория относительности. В целом его теория основывалась на том, что в отличие от механики Ньютона, пространство и время не абсолютны. Они органически связаны с материей, движением и между собой. Общий фон: психоанализ показывает непрозрачность субъекта, персонализм делает ставку на личность как самотворящую стихию; модернизм формирует дух эпатажа, отхода от реальности, допущения новых типов реальности, условности, экспериментаторства, дерзкой переделки мира; анархизм и волюнтаризм также характеризуют эту культурную среду. Именно в этой среде складывается новая наука со множеством «не».
В процессе всех этих революционных преобразований формировались идеалы и нормы новой, неклассической науки. Вот некоторые из них.
1. Изменение философских оснований науки. Развитие квантово-релятивистской физики, биологии и кибернетики было связано с включением новых смыслов в категории части и целого, причинности, случайности и необходимости, вещи, процесса, состояния и др. Эта «категориальная сетка» (совокупность понятий) вводила новый образ объекта, который представал как сложная система. Объект рассматривался уже не как себе тождественная вещь (тело), а как процесс.
2. Включение субъекта познания в научную картину мира. Идеалом классической науки было полное устранение познающего субъекта из научной картины мира, изображение объекта «самого по себе», независимо от средств и способов познания. В квантово-релятивистской физике в качестве необходимого условия объективности объяснения и описания выдвигается требование четкой фиксации особенностей средств наблюдения, которые взаимодействуют с объектом. Иначе говоря, картина объективного мира определяется не только свойствами самого мира, но и характеристиками субъекта познания, его концептуальными, методологическими, инструментальными средствами.
В. Гейзенберг был первым, кто произнес фразу о том, что в общем случае разделение субъекта и объекта его наблюдения невозможно, поскольку познание предполагает присутствие субъекта, человека. Стало быть, «в е-з предметом иссл-я является не природа сама по себе, а природа, поскольку она подлежит человеческому вопрошанию, поэтому и здесь человек встречает самого себя». Анализ квантово-механических процессов невозможен без активного вмешательства в них субъекта-наблюдателя. Действительно, поведение атомных объектов «самих по себе» нельзя отделить от их взаимодействий с измерительными приборами, со средствами наблюдения, которые и определяют условия возникновения явлений. Здесь, по словам М. Борна, в физику проникает «неустранимая примесь субъективности».
3. Формирование нового образа детерминизма и его «ядра» – причинности. Классическая физика, как известно, основывалась на механическом понимании причинности («лапласовский детерминизм»). Становление квантовой механики выявило неприменимость причинности в ее прежней, механической форме. Это было связано с развитием статистических теорий, основанных на вероятностных представлениях. Поскольку статистические теории включают в себя неоднозначность и неопределенность, некоторые философы и ученые истолковали этот факт как крах детерминизма вообще, как «исчезновение причинности». (В чем заключается их методологическая ошибка?).
Основные черты неклассики:
1. полифундаментализм – предметность сложна, гетерогенна, полиморфна, без онтологического фундамента; 2.Интегратизм – целое и часть нераздельны и неслиянны, не редуцируемы, но проникают друг в друга; 3. холизм – антиредукционизм. Действительность – иерархия целостностей; 4. антисозерцательность – роль оперативно-деятельностного начала, роль в знании средств познания; 5. релятивизм – вариабельно и имеет предел значений все! 6. дополнительность – различные ракурсы видения систем не сводятся к единственному; 7.нелинейность; 8. утрата наглядности. Надежды на абсолютную точность и строгость знания лишены смысла. Это классический миф.
Неклассика не порывает с классикой совсем. Связь между ними- в толковании предназначения науки. Они сходятся в том, что задача науки – в потижениии истины, раскрытии тайн бытия. Замыкаясь на натуралистическом отношении «познание- мир», «знание – описание реальности» они одинаково устраняются от аксиологических отношений.