Сыни рационализм. Постмодернизм 10 страница

1. Азап бар;

2. Азапта себеп бар;

3. Азапта соң бар;

4. Жол азаптың тоқталуы бар.

Аһимсаны жүзеге асыру үшін Буддизм Веданы жоққа шығарады. Будда ілімінде этика мәселелеріне көп көңіл бөлінген. Буддизмнің негізіне қоршаған ортадан бөлінбей қарастырылатын жеке адамды дәріптеу және болмысты бүкіл дүниемен байланысып жатқан ерекше психологиялық процесс ретінде қабылдау принциптері алынған. Буддизмдегі негізгі ең ірі бағыттар - хинаяна және махаяна. Буддизм өзінің даму барысында үш кезеңнен өтті: хинаяна, әркімді туу - өлу айналымынан құтылуды үйрететін алғашқы даналық мектебі (б.з.б. V ғ. - б.з. басы); екінші, бодхисаттва - құтқарушы көмегімен құтылу; үшінші, махаяна (б.з. V ғ.-ына дейін) кезі. Махаяна негізінде будда (ісөкірек көзі ашылған) болуға мүмкіндік беретін жаңа тиімді әдістер уағыздалды (V ғ.-дан кейін). Ол важраяна деп аталады. Азияның көптеген елдерінде Буддизм қазіргі кездің өзінде қоғамдық және жалпы мемл. өмірге елеулі ықпал етіп отыр. Бұл елдердің бірқатарында Буддизм мемлекеттік дін болып есептеледі. Империалистер Буддизмнің ықпалын ескере отырып, бүл дінді өзінің реакцияшыл саяси мақсаттарына пайдалануға тырысады. Соңғы он жылдықта необуддизм немесе метабуддизмнің бірқатар жаңа бағыттары пайда болды. Қазіргі уақытта будда ұйымдары Азия елдерінде әртүрлі әлеуметтік рөл атқарады. Олардың кейбіреулері отаршылдыққа қарсы, ұлттық тәуелсіздік үшін күреске белсене қатысуда. Біздің елімізде будда ламаиттердің ізін қуушылардың шағын топтары Қалмақ, Бурят, Тувада түрады. Буддизмң көзқарасына дүниеден безушілік, жеке даралық тән. Қанаушы қоғамда байлық, күш, өкімет кімнің қолында болса, соған жалбыры- ну жер бетіндегі азап шеккені үшін күнәдан қүтқарады деп түсіндіреді. Сондықтан адам өткінші, жалған өмір сүретін мысал денесін ойламай, мәңгі өмір сүретін жанын құтқарудың қамын ойлауы керек. Бұл - қанаушылармен келісуді уағыздайтын Буддизм діннің реакциялық жақтарынан бірі. Ол дінді қабылдаған елдердің өміріне едәуір ықпал жасады. Буддизмң таралуы синкретикалық мәдени комплекстердің құрылуына әсер етті. Бұлардың жиынтығы будда ұйымы - 1950 ж. құрылған буддашылардың дүниежүзілік бауырластығы.

52.Көшпелі өмір салты, болмысы, дәстүрі қазақтардың рухани шығармашылығында, халық ауыз әдебиетінде, өнерінде, көркемдік ойлауында бейнеленуі. Қазақтың ментальдық табиғаты.

Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінің діңгегі, ұлттың тарихи өзіндік санасының өзегі- көшпенділік құбылысы- философия мен ғылыми әдіснамадағы басы ашылмаған «ақтаңдақтардың» бірі. Күні кешеге дейін әлеуметтік болмысты талдаудың жалғыз лайықты тәсілдері деп есептеліп келген әмбебап еуроорталықтық әдістер көшпенділік өркениетті назардан тыс қалдырды, «әдіснамалық нәсілшілдіктің» салдарынан оны зерттеу аймағынан алып тастады. Тек соңғы ХХ ғасыр бойы еуропалық рационалистік дүниетанымның тығырыққа ке- луі барысында, сондай-ақ шығыс халықтарының «мәдени импе- риализммен» күресі барысында ғана «эндогендік дамудың» өрке- ниеттік түбірлері зерттеу жұмыстарының тақырыптарына айнал- дыДүниедегі кез-келген халықты бір-бірінен ерекшелендіріп тұратын оның мәдениеті мен салт-дәстүрі, тілі екендігі баршаға аян. Ал мәдениет пен салт-дәстүрдің қалыптасуына діннің шешуші рөл атқаратынын кешегі атеистік қоғамнан шыққан біздер оншалықты мойындай бермейміз. Алайда, діннің халықтың мәдени, рухани болмысы мен әдет-ғұрып, салт-дәстүрін қалыптастыратын негізгі қайнары екендігін өзге халықтар әлдеқашан мойындаған. Ұлттық дүниетанымдағы алғашқы көзқарастар миф, аңыз, ертегі, мақал-мәтелдерінде ерекше орын алған. Алғашқы дүниетанымдық көзқарастар адамның күнделікті өмір тіршілігімен тығыз байланысты болған. Күнделікті өмір тәржибесі адамзат дүниетанымының қалыптасуындағы басты фактор болып табылған. Адамдар өз тіршілігіне байланысты түсініктер қалыптастырған. Тағдырды-тағдыр ететін адам демекші адамға байланысты көптеген көзқарастар қалыптастырған. Жалпы ұлттық дүниетаным сол ұлттың бойына сіңген даналық рухында және ұрпақтан-ұрпаққа ұласқан ұлы бабаларымыздың дүниетанымында. Ұлттық дүниетаным арқылы біз сол ұлттың мәдениетін, сол ұлтқа тән құндылықтарды біле аламыз. Қазақ халқы басқа халықтарға қарағанда ерекшеленетін ұлттық өзгешеліктеріміз өте көп.

53.Астрономиядағы Н. Коперниктің ғылыми және дуниетанымдық эволюциясының маңызы.

Поляк ғалымы Н.Коперник (1473-1543) астрономия ғылымына өзінің түбегейлі өзгерісін енгізді. Негізгі еңбегі «Аспан аймақтырының айналуы жөнінде». Бұл еңбектегі негізгі идея-Жер ғарыштың ортасы емес, ол біріншіден, өзінің діңгегінен айналады, екіншіден күнді айналады;Күн-дүниенің ортасында тұрған шамшырақ. Бұл жаңа болжам күн мен түннің ауысуын, планеталардың орбиталарын жете түсінуге мүмкіндік берді.Н.Коперник айдың жерді айналатыны жөнінде де ең алғаш болжам жасады. Сонымен қатар Н.Коперник бұрынғы аристотельдік-птолемейлік жүйенің кейбір қағидаларын қалдырды. Ол алыстағы қозғалмайтын жұлдыздарды бұл Дүниенің шеті деп түсіну және жер мен басқа планеталардың орбиталарының бәрі де дөңгелек, ал қозғалыстары біртекті деген пікірлер. Бірақ мұндай кемшіліктеріне қарамастан, Н.Коперниктің ашқан жаңалығы діни көзқарасқа үлкен соққы жасап, Жаңа дәуірдегі ғылымға аттанатын жол ашты.

Сыни рационализм. Постмодернизм

Сыни рационализм –бұл қазіргі философиядағы қандайда бір “таза” рационалистік моделді өндеп шығарумен айналысатын, барлық уақытта да барығына сенімділік танытатын бағыт. Ол постпозитивизмдегі ең ірі ағымдардың бірі бола отырып, ғылыми танымның методологиялық мәселесін өңдеуге өз үлесін қосады. Оның негізін салушы ағылшын философы К.Поппер (1902-1988ж.). Ғылыми білімнің табиғаты тұтас болып келеді, оны бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Ғылыми білімдермен философиялық концепциялар өте тағы “қабыса” отырып және өзара байланыста болады.

К.Поппер ғылым заңдылықтарын аналитикалық пайымдау мен оларды бақылаудан анықталмайтындығы айтты. Яғни ақиқат еместің жалған екендігіне, ғылымға фальсификациялау принципі қажет. Фальсификация – бұл ғылымға қатысты кез-келген орныққан анықтаманы жалғанға шығару принципі. К.Поппер ақиқат деп тәсілмен теріске шығарылмаған дүниені айтуға болады. Егерде кейбір орын алған “атомарлық” анықтамалардың теорияларының немесе гипотезасының жалған екендігіне жағдай туылса, онда сол теориялар мен гипотезалар теріске шығарылмақ. Егер гипотезаның тәсілдік теріске шығарылуы орын алмаса, онда ол ақиқат немесе ақталып шыққан болып саналады. К.Поппер үшін фальсификация принципі – бұл эмпирикалық тексеріс тәсілі емес, ғылымның белгілі бір орын алуындағы ғылыми білімнің мазмұнына сыни талдау жасау, барлық оның жетістіктеріне әркез сыни көзбен қарап отыру қажеттігі. Ғылым – бұл әрдайым динамикалық процесс, яғни үздіксіз өзгеріс үстінде болатын.

Сыни рационализмнің өркендеуіне айтарлықтай үлес қосқандардың қатарына сонымен қатар Т.Кун, И.Лакатос, П.Фейерабендтер жатады.

Постмодернизм. Метафизиканың логикалық аяқталуын Хайдеггерден кейін Ж. Деррида (1930) жалғастырды. Метафизикаға сынмен қарап, ол сонымен бірге Ницше мен Фрейдтің ілімдерін дамытады. Осы ойшылдар сияқты Дерриданың метафизикаға сыны бір уақытта барлық батыс ойларына сын болып табылады. Деррида іштен «деконструкция» көмегімен сынауға тырысады. Деконструкция – мәтінге деген қатынаста ерекше стратегия, ол өзіне оның «деконструкциясын» және оның реконструкциясын қосады. Деконструкцияның бастамасы – ол мәтіннен тыс болмау мүмкінсіздігі. Зерттеушінің мәтінге әрбір интерпретациясы мен сыны болмайтын болып саналады. Деррида мәтін немесе хат ұғымын кеңейткенде соңында тіл және барлығы «жазу» болып түсіндіріледі. Ол бұл кеңейтуді мәтінді және «жазуды» іс әрекет ретінде интерпретациялай отырып жасайды, яғни анықтайды және бөледі. Дерриданың ойынша метафизиканың басты қателігі ол үнемі негізді іздейді және оны тіршіліктен табады. Хайдеггерге сүйене отырып, Деррида осында негізді іздеудің нәтижесіздігін көрсетуге тырысады. Дүниеде бұл мағынада негіз болмайды. «Болмыс» формасында «қатыстылықтың» негізін іздеу, қарастыру пайдасыз.

Осы аспектіде «жазу», «айырмашылықты» сипаттайды. Жазу жаңа айырмашылықтар арасындағы үздіксіз сайыс болса пайда болады. Бұл ашық сайыста «басқа» үнемі негізгі орында болады. Мәтінді «деконструкциялау» идеясы әдеби сыншылдар арасында кең тарады. Постмодернизм термині «постструктурализм» терминінің аналогымен пайда болды.

Мишель Фуко (1926-1984) өзінің «Сөз және заттар» (1966) еңбегі арқасында көпшілікке белгілі болды. Онда мына құрылымдық көзқарас қорғалады: адам — әлеуметтік конструкция. Өзінің өзіндік негізіндегі шындығы – ол құрылымдар. Леви – Стросспен бірге Фуко адамды автономды индивид ретінде түсіндіретін теорияларға сын айтады. Фуко «гуманитарлық ғылымдардың археологиясын», яғни осы дәуірдің негізгі құрылымдық байланыстарын іздейді. Ол осы дәуірге тән ойлауды, іс-әрекетінде анықтайтын детерминантын құрылымды эпистема деп атады. Фуконың «археологиялық» зерттеулерінің сипаты оның жұмыстарының терең ғылыми формасына қарамастан практикалық (саяси) негізде болатындығы. Негізі бойынша Фуко қоғамдық маргиналдар гомосексуалистер, тұтқындар, «психикасы дұрыс емес адамдар» т.б. жақтарында табылады.

Ричард Рорти (1931) аналитикалық философияны зерттеді. Ол эпистемология үшін дәстүрлі субъект пен объектінің айырмашылығын сынға алады. Сонымен қатар ол ақиқат ой мен зат арасындағы өзара бір қатынас ретіндегі идеяны сынға алады. Оның ұстанған жауабы прагматикалық сипатта, ақиқат идеясының пайдалылығын көрсетеді. Ол сол уақытта да ой спецификалық контекстте үнемі «ситуацияланғандығын» атап көрсетеді. Рорти осылайша контекстуалист болып табылады. Прагматизм мен контекстуализм бірге алынып Рортиді саяси дәстүрді философиядан гөрі жоғарырақ қоюға әкеледі. Солтүстік Америкадағы оның аумағына байланысты ол либералды және демократиялық дәстүрлерді жақтайды. Оның «контексті» анық базистік құндылықтарды және пайдалыны анықтайды. Сонымен бірге Рорти бұл құндылықтарды философиялық аргументтер көмегімен негіздеуге тырыспайды. Оның ойынша әрбір философиялық аргументация мүмкін емес. Классикалық аналитикалық философиядан контекстуализмге өткенде, Рорти философиядан саяси мәдениеттің жоғарғы екендігіне келеді.

Рорти аналитикалық философияның бұрынғы жақтаушысы ретінде деконструктивистердің жұмыстарының әдістерін, позицияларын жақтайды. Рортидің ойынша философиялық мәтіндердің әдеби мәтіндерден артықшылығы жоқ. Оларды оқу қызықты, олар бізге позицияларды және көріністерді ашады, бірақ ақиқаттылыққа немесе жалпыға қажеттілікті көрсетпейді.

Соңында Рортидің еркешелігі ол жеке және көпшілік аумақтарына шек қояды. Жеке адам ретінде ол ұлы классиктерді оқу барысында білім алады және осыған байланысты білімді тұлға болып табылады. Қоғамның ұйымдасуы барысында ол көпшілік сфераны айтады. Бұл жерде Рорти либералды қоғамның жақтасы. Ницше мен Хайдеггерді оқығанда ол олардың талаптарына ирониямен қарайды. Саяси адам ретінде ол Ницше мен Хайдеггер типтес филсофтарды қауіпті ретінде қарастырады. Ол саясатта ашық және ағартушы либералды қоғамның жақтасы болып табылады. Сондықтан ол француз деконструктивистерін өмір философиясын саясатпен араластырғаны үшін сынға алады. (Деррида және Фуко). Саясатта философияға негізделген радикальды сыншылдардың жақтасы емес, үнемі либерал болуы керек.

55. Ғылымның негізі және оның қоғамдық-мәдени анықтамасы

2. Ғылымның негізі және оның қоғамдық-мәдени анықтамасы

ОСНОВАНИЯ НАУКИ фундаментальные представления, понятия и принципы науки, определяющиестратегию исследования, организующие в целостную систему многообразие конкретных теоретических иэмпирических знаний и обеспечивающие их включение в культуру той или иной исторической эпохи. Проблема оснований науки активно разрабатывалась в философии науки 20 в. Возрастающий интерес кэтой проблематике был стимулирован: научными революциями 20 в. (в физике, космологии, биологии);появлением новых направлений и отраслей науки (кибернетики, теории информации); усилившимисяпроцессами дифференциации и интеграции наук. Во всех этих ситуациях возникала потребностьосмысления фундаментальных понятий, идей и образов, определяющих стратегии научного исследования иих историческую изменчивость.

Ряд компонентов и аспектов оснований науки был выявлен и проанализирован в западной философиинауки 2-й пол. 20 в. Т. Кун обозначил их как парадигму; С. Тулмин —как “принципы естественного порядка”, В отечественной философии каукипроблематика оснований науки исследовалась как в аспекте внутренней структуры и динамики научногознания, так и в аспекте его социокультурной обусловленности, что позволило более аналитично представитьструктуру и функции оснований науки.

Структура оснований науки определена связями трех основных компонентов: 1) идеалов и нормисследования, 2) научной картины мира, 3) философских оснований науки (см. Идеалы и нормы науки.Научная картина мира. Философские основания науки).

Основания науки выполняют следующие функции: 1) определяют постановку проблем и поиск средств ихрешения, выступая в качестве фундаментальной исследовательской программы науки; 2) служатсистемообразующим базисом научного знания, объединяя в целостную систему разнообразиетеоретических и эмпирических знаний каждой научной дисциплины; определяют стратегиюмеждисциплинарных взаимодействий и междисциплинарного синтеза знаний; 3) выступаютопосредствующим звеном между наукой и другими областями культуры, определяют характер воздействиясоциокультурных факторов на процессы формирования теоретических и эмпирических знаний и обратноевлияние научных достижений на культуру той или иной исторической эпохи. Трансформация основанийнауки происходит в эпохи научних революции и выступает основным содержанием революционныхпреобразований в науке. Эти трансформации определяют формирование новых типов научнойрациональности.
Определять науку очень сложно, настолько это громоздкое и разнообразное предприятие, особенно в наше время. Английский биохимик и историк науки Джон Бернал в огромной работе «Наука в истории общества» пишет, что любая попытка дать определение науки – а таких имеется немало – может выразить более или менее точно лишь один из ее аспектов.
Наука – это форма исследовательской (духовной) деятельности людей, направленная на производство новых знаний о природе, обществе и мышлении, имеющая непосредственной целью постижение истины и открытие объективных законов на основе обобщения реальных фактов в их взаимосвязи, для того чтобы предвидеть тенденции развития действительности и способствовать её изменению. Помимо новизны, научное знание является логически максимально обобщенным и объективным.). Во-вторых, наука— это объектный тип сознания, опирающийся в существенной степени на внешний опыт. В-третьих, наука в равной степени относится как к познавательной, так и к оценочной сфере рационального сознания. Итак, с точки зрения всеобщих характеристик со-знания наука может быть определена как рационально-предметная деятельность сознания. Ее цель — построение мысленных моделей предметов и их оценка на основе внешнего опыта. Как и другие формы познания, наука есть соцокультурная деятельность, а не только «чистое знание».Таким образом, основные стороны бытия науки – это, во-первых, процесс получения нового знания; во-вторых, результат этого процесса, т.е. объединение полученных знаний в целостную, развивающуюся органическую систему (а не просто их суммирование); в-третьих, - социальный институт со всей своей инфраструктурой: организация науки, научные учреждения и т.п.; этос (нравственность) науки, профессиональные объединения учёных, ресурсы, финансы, научное оборудование, система научной информации, различного рода коммуникации учёных и т.п.; в-четвёртых, особая область человеческой деятельности и важнейий элемент (сторона) культуры. Таким образом, наука может быть определена как особая, профессионально-организованная познавательная деятельность, направленная на получение нового знания, обладающего следующими свойствами: объектная предметность (эмпирическая или теоретическая), общезначимость, обоснованность (эмпирическая и/или теоретическая), определенность, точность, проверяемость (эмпирическая или логическая), воспроизводимость предмета знания (потенциально бесконечная), объективная истинность, полезность (практическая или теоретическая). В различных областях науки эти общие критерии научности знания получают определенную конкретизацию, обусловленную специфическими предметами этих областей, а также характером решаемых научных проблем. Наука как знание. Знание-это результат процессов познания , выраженной в той или иной знаковой форме. Обычно называют такие критериальные признаки научного знания: предметность, однозначность, определенность, точность, системность, логическая доказательность, проверяемость, теоретическая и/или эмпирическая обоснованность, инстру-ментальная полезность (практическая применимость). Соблюдение этих свойств должно гарантировать объективную истинность научного знания, поэтому часто «научное знание» отождествляют с «объективно-истинным знанием». Наука как специф.деятельность. Любая деятельность имеет цель, конечный продукт, методы и средства его получения, направлена на некоторые объекты, выявляя в них свой предмет, представляет собой деятельность субъектов, которые, решая свои задачи, вступают в определенные социальные отношения и образуют различные формы социальных институтов.
Цель науки – получение объективных истинных знаний о реальности в виде эмпирических фактов, законов, теорий и научных картин мира. Предмет — имеющаяся эмпирическая и теоретическая информация. В изучение могут быть включены любые объекты и стать предметом науки. В том числе, и будущ. объекты, что означает: наука создает новые предметные миры. Это иногда страшно раздражает не только обывателей, но и даже некоторых ученых Например, Макс Борн считал, что космические исследования- пустая трата средств и времени. Средства — имеющиеся в распоряжении исследователя методы анализа и коммуникации. У науки специфические методы и средства получения истинных знаний. Напр., эксперимент. Знания приобретаются не только в науке, но здесь их получение является целью.
Научная проблема — это существенный эмпирический или теоретический вопрос, формулируемый в имеющемся языке науки, ответ на который требует получения новой, как правило, неочевидной эмпирической и/или теоретической информации.
Вечно неудовлетворенное любопытство — главная движущая сила науки.
 Она является существенным аспектом инновационной деятельности., направленной на создание новых потребительных стоимостей. Современная наука уже с конца XIX века (времени создания промышленного сектора науки) жестко вплетена (экономическими, технологическими и институциональными узами) в практическую деятельность, в систему «наука — техника (технология)».

56.Ғылыми білімнің даму формалары: факт, мәселе (проблема), гипотеза, теория, ғылыми-зерттеу бағдарламасы.

Ең бірінші проблема пайда болады. Содан кейн гипотеза жасалады. Гипотеза ғылыми тұрғыдан дәйектелген, болжамға негізделген теория. Бірақ кез келген болжам гипотеза бола алмайды.Гипотеза практикадан тексеруден өткен жағдайда немесе ақиқаттығы әбден дәлелденген мәселелерден туындап тұрған болса, ол ғылыми теорияға айналады.Гипотеза (гр. ὑπόθεσις — негізгі, жорамал) — белгілі бір құбылысты түсіндіру үшін алға тартылатын және тәжірибе түрінде тексеруді және сенімді ғылыми теория болып қалыптасу үшін теориялық негізді талап ететін ғылыми болжам, дәлелденбеген тұжырымдама, жорамал. Әдетте гипотеза өзін құптайтын байқауларға (мысалдарға) негізделе жасалады, сондықтан рас болып көрінеді. Гипотезаны аяғында не дәлелдеп ақиқатқа айналдырады, немесе одан (қарсы мысал келтіру арқылы) бас тартып алдамшы тұжырымдамаға жатқызады. Ал, бас тартпаған және дәлелденбеген гипотезаны ашық мәселе (проблема) деп атайды.гипотезаның пайда болуы ежелгі дәуірдегі математиканың дамуымен тығыз байланысты. Көне заман математиктері гипотезаны матем. есептер шешімін дәлелдеу әдісі ретінде ұсынды және алғашқы жобаның дұрыстығын тексеру мақсатымен олардан қорытынды жасайтын дедуктивтік ойлау әдістерін кеңінен қолданды. Платон гипотезаны ой қорытудағы абс. ақиқат сипатты қамтамасыз ететін дәлелдеудің синтет. талдау әдісі ретінде қарастырды. Теория (гр. theorіa – пайымдау, анықтау)– белгілі бір құбылыстың, шындықтың заңдылықтары мен байланыстары жайлы жан-жақты, толық мағлұмат беретін тұжырым. Теория өзінің ішкі құрылымы жағынан бір-бірімен логикалық байланыста болатын біртұтас білім жүйесін құрайды. Теорияның мазмұны белгілі бір ұғымдар мен тұжырымдарға негізделіп, арнайы логикалық-методологиялық принциптер мен ережелерге сүйеніп баяндалады. Теория көбінесе болжамдық, тұспалдық сипатқа ие. Теорияның кең көлемді теориялық материалды жүйелеуге, сипаттауға бағытталған сипаттамалы немесе логикаға негізделген дедуктивті түрлері бар. Логикалық көзқарас тұрғысынан Теория өзара байланыстағы гипотетикалық-дедуктивтік жүйені құрайды. Кез келген теориялық қорытынды негізгі тұжырымнан (аксиома, анықтама, қағида) тұрады немесе бірнеше ой-тұжырымдардың логикенті қорытындысы (теорема, нәтиже) болып табылады. Эпистемологиялық мәнде Теория үнемі дамып, өзгеріп отыратын білімдер жүйесі. Қазіргі ғылым методологиясы Теорияның негізгі төрт құрамдас бөлігін айқындайды:

1. Теорияның теориялық тұрғыдан түсіндірілуге тиісті тәжірибелік нәтижелері мен деректік жиынтығынан тұратын эмпирикалық негізі;

2. Әр алуан жалпы заңдылықтар мен қағидаттардан тұратын теориялық негізі;

3. Белгілі бір логикалық және методологиялық реттегіштер;

4. Дәлелдерден, қорытындылардың жиынтығынан тұратын негізгі теориялық жүйе.

Теория практикалық іс-әрекетті, тәжірибені қорытып, оны жаңа жағдайда ғана қолданбай, ол тәжірибе нәтижелерін шығармашылық тұрғыдан өзгерту арқылы практиканың алдына жаңа талаптар қойып, оның өрісін кеңейте түседі. Ғылыми-техникалық төңкеріс заманында Теорияның практикаға қатысты ғылыми-өндірістік маңызы айқын көрінеді. Сондықтан практика Теорияның ақиқаттылығын дәлелдеумен қатар, оны дамытып, жетілдірудің негізі.Теория (Theory) - білім саласындағы негізгі идеялар жүйесі. Автоматтар теориясы (Теория авто-матов; automata theory) — автоматты құрылғылардың жасалу, жұмыс істеу және қолдану принциптерін зерттейтін ғылым. Алгоритмдер теориясы (Теория алгоритмов; algorithm theory) — алгоритмдердің жалпы қасиеттерін зерттейтін математика ғылымының бір тарауы. Алгоритмдер теориясының екі тармағын атап өтуге болады. Біріншісі — математиканы конструктивті негіздестіруді және алгоритмдік шешілмеушілік феноменін зерттейтін логикалық теория. Екіншісі — алгоритмдердің өзін, олардың құрылымын, эквиваленттік түрлендіру әдістерін, тиімділікті бағалау тәсілдерін және құру әдістерін зерттейтін алгоритмдердің аналитикалық теориясы. Ақпарат теориясы (Теория информации; information theory) — ақпаратты классификациялау, сақтау, алмастыру, шығару тәсілдерін сипаттау және оларды бағалау жұмыстарымен айналысатын кибернетиканың бір саласы.