РАЗМЕЩЕНИЯ ОРОШАЕМЫХ ЗЕМЕЛЬ

                    К.М. Байгабылова, магистрант,

                                                                                              Астана, КАТУ им. С.Сейфуллина

В формирование рыночных отношений обусловило необходимость обязатель­ного учета всех производственных ресурсов с целью осуществления платы за них и взаиморасчетов между отдельными физическими и юридическими лицами. В основе таких взаиморасчетов за ряд ресурсов, как правило, лежит их себестоимость. К числу таких ресурсов относится и оросительная вода с принудительной подачей последней.

В связи с этим обстоятельством важное значение приобретает разработка мето­дики учета стоимости воды при размещении и технико-экономическом обосновании орошаемых земель. Принятие правильных проектных решений в этом плане позволит в значительной степени повысить экономическую эффективность и конкурентоспособ­ность производства с.х. продукции на таких участках.

Учет стоимости воды, имеет ряд специфических особенностей, в связи с чем ме­тодика его осуществления представляет определенный научный и практический инте­рес. Кроме этого учет стоимости воды является важным элементом в системе эконо­мического обоснования структуры использования и размещения орошаемых земель.

В настоящее время рассматриваемая методика недостаточно полно разработана и носит фрагментарный характер. Нет определенного целостного методического под­хода к оценке экономической эффективности орошения по этому показателю. Такие проблемы возникают, как правило, в зонах крупных водоподводящих каналов, како­выми являются ряд каналов Центрального и Южного Казахстана

Обеспечение потребности населения городов центрального региона Республики Казахстан растениеводческой продукцией – один из важнейших факторов, определяю­щих размеры и размещение орошаемых земель в зоне канала Иртыш – Караганда - Жезказган.

Результаты прежних исследований показывают, что развитие орошения на базе вод канала в западной части Карагандинской области экономически неэффективно. Вместе с этим крайне ограничены и возможности местных водных ресурсов. Между тем обеспеченность городского населения овощами и картофелем здесь одна из самых низких в республике.

С ростом численности населения промышленных узлов эта проблема становится еще более актуальной.

В этой связи необходимо рассмотреть возможность производства этих продук­тов в других частях зоны канала с последующей доставкой в промышленные узлы западной части области. Обоснование такого альтернативного варианта необходимо производить на основе учета всех факторов: затрат на транспортировку и потерь сель­скохозяйственной продукции при перевозке, и главное, стоимости оросительной воды.

В связи с изложенным предлагается методика, в соответствии с которой учет этих факторов осуществляется в следующей последовательности:

1) зонирование прилегающей к каналу территории по расходу воды ( ороси­тельным нормам) м³/га;

2) расчет стоимости оросительной воды на 1га по этим зонам тыс.тг/га;

3) выделение зон, где орошение экономически эффективно. Зонирование терри­тории производилось на основе средневзвешенного расхода воды на 1га овоще - карто­фельного и кормового севооборотов с учетом оросительных норм, входящих в эти се­вообороты сельскохозяйственных культур и трав.

В результате были выделены 6 зон с учетом указанных факторов (таблица 1).

В каждой зоне с учетом нормативного КПД ирригационных систем установлен объем расхода оросительной воды в расчете на 1га овоще - картофельного и кормового севооборотов.

В качестве базовых объектов взяты севообороты, признанные наиболее эконо­мически эффективными в рекомендуемой системе ведения сельского хозяйства и наиболее полно отвечающие требованию максимально возможного производства ово­щей и картофеля для снабжения населения промышленных центров и кормов в разме­рах, позволяющих обеспечить планируемое поголовье. Полученные данные дополни­тельно откорректированы в соответствии с применяемыми в каждой зоне ороситель­ными нормами.

Таблица 1 - Зоны по затратам оросительной воды на 1 га

Стоимость воды канала по различным его участкам в зависимости от затрат ко­леблется от 3 до 130 тг. за м³. ( рассчитана на основеежегодных затрат на подачу водыпутем подъема с помощью насосов).

С учетом принадлежности хозяйств к той или иной зоне по расходу воды опре­делены затраты на оросительную воду канала в расчете на 1 га соответствующего се­вооборота.

Таблица 2 - Стоимость воды по выделенным зонам и севооборотам, тыс.тг

В одной и той же зоне, при одинаковой стоимости 1 м³ они могут быть разными в силу различного объема расхода воды на 1 га. Надо заметить, что в связи с одновре­менным ростом стоимости воды и оросительной нормы величина затрат на 1 га резко возрастает. В то время как стоимость 1 м³воды по трассе канала увеличивается при­мерно в 30 раз, величина затрат на 1 га возрастает 62 раза. На некоторых участках удельный вес затрат на оросительную воду по трассе канала может достигать более 70 процентов в составе валовой продукции.Это свидетельствует об экономической неце­лесообразности размещения орошаемых земель в некоторых выделенных зонах (5-6 зоны).

АЛАПТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ЛАНДШАФТТЫҚ ТҰРҒЫДАН ҚАРАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Г.К.Каукабаева, магистрант,

                                                                 Астана, С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ

Ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің деградациялануы, топырақ құнарлылығының төмендеуі ішкішаруашылық жерге орналастыру жобаларын жасау кезінде, территорияның ландшафттық ерекшеліктерін ескермегендіктен туындайды.

Бұл мәселені жерді қорғаудың негізі – ландшафтпен үйлесімді жерге орналастыру арқылы шешуге болады. Агроландшафтты жобалау барысында екі мәселе қарастырылады: біріншіден, территорияның табиғи қасиетін сақтап қалу; екіншіден, топыраққа зиян тигізетін антропогенді әсерді шектеу.

Тек қана тұрақты, өздігінен реттелетін, үйлесімді агроландшафт құру арқылы егіншілікке қолайлы жағдай жасауға, ауылшаруашылығы жерлерін пайдалану міндеттерін шешуге және өндірістің тиімділігін жоғарылатуға болады.

Ландшафт дегеніміз –бедер типі, топырақ жамылғысы, климаттық және гидрологиялық режимдері, өсімдіктері мен жануарлар әлемі, тірі организмдері бірдей болып келетін, сонымен қатар, адам әсерінің астында болатын біртекті табиғи территориялық кешен.

Ауылшаруашылық ландшафттар ауыл шаруашылығы өндірісінде пайдалану мақсаттары үшін және соның әсерінен қалыптасады.

Ауылшаруашылығы жер пайдаланушылықтарын ұйымдастыру үшін ландшафттық жағдайларды зерттеп, талдап, есепке алу қажет.Ландшафттық жағдайларды талдау мыналарды қамтиды:

- ландшафттық покомпонентті талдау;

- ландшафттық жағдайларды кешенді бағалау.

Жеке табиғи компоненттерді немесе жалпы ландшафтты талдау кезінде ландшафттық жағдайларды бағалау, жерге орналастыруда жер ресурстарын

Жерге орналастыру кезінде ландшафттық жағдайларды талдау мыналардан тұрады:

- зерттеу материалдары бойынша нақты ландшафттың территориясындағы табиғи компоненттердің әртүрлілігі жөнінде объективті ақпараттар алу;

- болашақта табиғи компоненттердің жай-күйінің өзгеру бағытын есепке алу.

Территорияның ландшафттық жағдайларын покомпонентті талдау негізіне, сандық және сапалық есепке алу мәліметтері жатады. Әрбір объектіні талдау үшін негізгі құжаттар ретінде геоморфологиялық, топырақтық, геоботаникалық карталар қолданылады.

Ландшафтты тиімді орналастыру, оның тұрақты экологиялық жүйе ретінде толық жұмыс істеуі үшін қажет.

Қазіргі кезде жерді кешенді бағалау, оның табиғи қасиеттерін есепке алу мәселелері көптеген жерге орналастырушы белгілі ғалымдардың еңбектерінде баяндалған. Дегенмен, жер пайдаланушылықтардың территориясын ұйымдастыруда олардың ландшафттық құрылымына негізделген әдістемені жетілдіру қажеттілігі туындайды.

Сонымен, ауылшаруашылық кәсіпорындар территориясын экологиялық-ландшафттық негізде ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік негіздерін әзірлеу өзекті мәселелердің бірі.

ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ЛАНДШАФТТЫҚ ТҰРҒЫДАН РЕТТЕСТІРУ

Мамбетова Ж, 2-курс магистранты

Астана, С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ

Ауылшаруашылық жер пайдаланушылықтардың ерекшеліктері әкімшіліктік облыстар, аудандар, ауылшаруашылықтық кәсіпорындар сияқты нақты объектілердің ландшафттарының әртүрлілігі бойынша анықталады. Олардың территориясын ғылыми тұрғыдан негіздеп ұйымдастыру үшін, әрбір ландшафттық аймақтық ішіндегі ерекшеліктердің жан – жақты зерттеп, талдап, есепке алу қажет.

Ландшафттық жағдайларды талдау және есепке алу әдістемесі, жеке табиғи – территориялық кешенді көпсатылы жүйемен бағалау арқылы қарастырылады. Оның мақсаты ландшафттардың немесе олардың морфологиялық бөліктерінің кешенді бағалау сипаттамасын алу болып табылады. Ландшафттық жағдайларды талдау және бағалау мыналарды қамтиды:Ландшафттық жағдайларды покомпонентті (геология- геоморфологиялық, гидрогеологиялық, климаттық, топырақтық, геоботаникалық) талдау;

- Ландшафттық жағдайларды кешенді бағалау.

Жеке табиғи компоненттерді немесе жалпы ландшафтты талдау кезінде ландшафттық жағдайларды кешенді бағалау, жерге орналастыруда жер ресурстарын пайдалануды ландшафтты – экологиялық тұрғыдан болжау үшін қажет.

Жерге орналастыру кезінде ладшафттық жағдайларды талдау және бағалау мыналардан тұрады:

- Зерттеу материалдары бойынша нақты ландшафттың территориясындағы табиғи компоненттердің әртүрлілігі жөнінде объективті ақпараттар алу;

- Болашақта табиғи компонеттердің жай- күйінің өзгеру бағытын есепке алу.

Жерге орналастыру мақсаттары үшін, жобалау алдындағы іздестірулер барысында, әрбір ландшафттық компоненттің ресурс мөлшерінің саны мен сапасы жөніндегі нақты және объективті мәліметтер жинастырылып талданады.

Ресурстарды бағалау кезінде ландшафттық компоненттердің табиғи жолмен даму заңдылықтарын ескерген жөн. Ландшафттардың табиғи жолмен даму тенденциясы өте баяу, бірақ кең масштабта өтеді (эрозиялық процестер, климаттың өзгеруі, жылғалық процестер, жер сілкінулік және т.б.). Жер ресурстарын пайдалануды бағалай отырып, табиғи жағдайларды пайдаланудың жағымды және жағымсыз әдістері мен тәсілдерін сипаттап отырған дұрыс. Өйткені жер және су ресурстары балансының қай уақыттан бастап бұзылғанын және қандай да бір ландшафт ресурстарының артық жұмсалуын болдырмауын білген өте маңызды.

Қазіргі кезде агроландшафттар, олардың тепе- теңдігінің бұзылуына әкеліп соғатын кері процестердің дамуын көрсетеді. Көбінесе ол, ландшафттың құрылымын анықтайтын жерге орналастырулық шаралар жүйесі, ландшафттық компоненттерді және олардың өзара байланысын экологиялық бағаламай әзірленуіне байланысты.

Тұрақты экологиялық жүйе ретінде толық жұмыс істеуі үшін, ландшафтты тиімді орналастыру қажет. Территорияны ұйымдастыру кезінде, экологиялық, географиялық және ауылшаруашылықтық ғылымдар төңірегіндегі көптеген ғылыми зерттеулерді топтастыру негізінде ландшафттық тұрғыдан қараудың келесідей принциптері анықталады:

1. Ландшафттың кеңістіктік әртүрлілігі,

2. Бүлінген жерлерді қалпына келтіру,

3. Өсімдік жамылғысының пайда болуы,

4. Ландшафттық зоналықты есепке алу,

5. Ландшафттық морфологиялық құрылымын есепке алу,

6. Ауылшаруашылығының ресурстық потенциалын көтеру,

7. Консервация – қорғау, сақтау (шектеулі пайдалану).

Ауылшаруашылық жер пайдаланушылықтың тиімді жолдарын іздеуге, ландшафттық ресурстарды және қоршаған ортаны сақтауда ландшафттық тұрғыдан қарау өте маңызды. Ауылшаруашылық мақсаттар үшін табиғи ландшафттық жүйені қайта құру процесінде жоғарғы аталған барлық принциптерді кешенді түрде ескерудің маңызы өте зор. Сонымен қатар осындай шаралар әрбір агроландшафтта жүзеге асырылуы үшін, олар жерге орналастыру жобаларында жобалануы тиіс. Тұрақты агроландшафттарды қалыптастыру кезіндегі басты мақсат ландшафтты – экологиялық тепе –теңдікті үздіксіз сақтау болып табылады.

Ғылыми жетекші: Карбозов Т.Е.