РЕЗУЛЬТАТЫ-ИССЛЕДОВАНИЙ НА КОЯНДИНСКОМ 

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

КАЗАХСКИЙ АГРОТЕХНИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ

Имени С.СЕЙФУЛЛИНА

«СЕЙФУЛЛИН ОҚУЛАРЫ – 9: ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ ДАМУЫНДАҒЫ ЖАҢА БАҒЫТ» АТТЫ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯСЫНЫҢ

МАТЕРИАЛДАРЫ

МАТЕРИАЛЫ

РЕСПУБЛИКАНСКОЙ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКОЙ

КОНФЕРЕНЦИИ«СЕЙФУЛЛИНСКИЕ ЧТЕНИЯ - 9: НОВЫЙ

ВЕКТОР РАЗВИТИЯ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ»

Ітом 1бөлім

АСТАНА – 2013

УДК:

ББК  

(28,29 ноября 2013 года): Сб. материал. Респуб. науч.- теорет. конф. – Астана, 2013 – С. 0 0 0 .

ISBN

В сборнике помещены материалы Республиканской научно-теоретической конференции, «Сейфуллинские чтения-9»

Том 1, часть 1. Секции:

ББК 

ISBN

                                                       © Казахский агротехнический                      

 университет им.С.Сейфуллина, 2013

Секция:

ЖЕРДІ ҚОРҒАУ, КАДАСТРЛЕУ, МОНИТОРИНГ ЖАСАУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖЕРЛЕРІН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ НЕГІЗДЕРІ

                      Аппаз Б.С. экономика ғылымдарының магистрі

Артықова Г.Д., студент

     Қарағанды қ. ҚарМУ университеті

Еліміз өз конституциясын қабылдағаннан кейін, нарық экономикасын орнатуға кіріскенімізде жер мәселесінде бірден төтенше қадамдарға бара қойғанымыз жоқ. Елбасы өзінің «Қазақстандық жол» атты еңбегінде атап көрсеткеніндей, еліміздегі жер қатынастары эволюциялық түрде, яғни уақыт пен заман талаптарын ескере және мәселенің пісіп-жетілуі ырғағын сақтай отырып бірте-бірте дамытылу үстінде.

Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану – халық шаруашылық маңызды мәселе. Ол халық шаруашылығы салалары арасында жерді дұрыс үлестіруді, қоғамға керек ауыл шаруашылық өнімді толық алуды, топырақтың құнарлылығын сақтау және жүйелі түрде жоғарылатуды көздейді. Осы мәселені шешу үшін жер кадастрын толық, қомақты түрде жүргізу керек. Қазіргі уақытта жер учаскілерін түгендеу, заңсыз пайдаланылған жер учаскілерін анықтау және оны мемлекеттік жер қорына қайтару, топырақ құнарлылығын қалпына келтіру, сондай-ақ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шараларын қолдану, жер-кадастрлық кітаптарды жүргізу, лицензиялармен жұмыс жасау, мемлекет меншігіне заңсыз пайдаланып отырған жерлерді қайтару және тағы да басқа жұмыстарды жүргізу қажеттілігі туындап отыр.

Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық жерлерінің көлемі

Қазақстан, аумағы бойынша Азиядағы үшiншi ел, он табиғи-ауыл шаруашылығы аймақтарын қамтитын 272,5 млн. гектар аумақты алып жатыр. Далалы, құрғақ далалы, жартылай шөлейттi және шөлдi төрт аймақтың үлесiне жалпы аумақтың 87,4% және ауыл шаруашылығы алқаптарының 88,3 % жатады.Сонымен қатар елімізде 1 тұрғынға 17 гектар, оның ішінде 1,5 гектары егістік алқабы келеді екен. Демек, аталған көрсеткіш бойынша еліміз дүниежүзінде жетекші орында тұр деген сөз. Мәселен, бұл көрсеткіштер Ресейде 11,6 және 0,89, АҚШ-та 3,8 және 0,75, Қытайда 0,8 және 0,08 гектардан келеді.

Еліміздің жер қорында жердің барлық 7 санаты да бар және олар оның зор әлеуетін көрсетеді. Жер қорының құрылымындағы басым бөлікті ауыл шаруашылығы мақсаттарына арналған жерлер алып отыр. Бүгінде оның көлемі шамамен 94 млн. гектарды құрайды. Елдің ауыл шаруашылығы тауарларындағы экспорттық әлеуеті мен азық-түлік қауіпсіздігі міне осы жерлеріміздің тиімді пайдаланылуына тікелей тәуелді.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдалану құрылымдары бойынша 27,7% шаруа қожалықтарына , 67,4% мемлекеттік емес заңды тұлғалардың үлесіне тиіп отыр. Шаруашылықты басқару реформалары бойынша ауыл шаруашылық мақсаттағы жерлерді пайдалану бөлінісін аудандар мен қалалар бойынша есептелініп шығарылып тұрады.

Ауыл шаруашылық жерлерінің әлсіз жақтары: өнiмдiлiктi төмендететiн және аграрлық өндiрiстiң тәуекелдiлiгiн ұлғайтатын факторлардың болуы; егiстiк сапасының салыстырмалы төмен болуы; ауыл шаруашылығы алқаптарының 30,8 млн. гектары (14,8 %) су және жел эрозиясына ұшыраған; өнiмдiлiгi аз жайылымдардың басым болуы.

Ел экономикасының жетекші саласының бірі болып табылатын ауыл шаруашылығындағы жер ресурстар өндірістің негізгі құралы болып табылады және осыған орай ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің қолданылуына талдау жасағымыз келеді. Еліміздің ауыл шаруашылығы өндірісінің экспортық әлеуеті де, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігі де жер ресурстарының пайдалануына байланысты.

Өкінішке орай шаруашылықтардың басым көпшілігі жерді бөліп алып, рәсімдеуге баса назар аударып, оның жай-күйін, өнімділігін, сапалық сипаттамасын кейінге қалдыратыны қынжылтады. Мәселен, 2012 жылы 8 облыстың аумағындағы шамамен 13 млн. гектар жерге жүргізілген мониторинг Ақмола, Шығыс Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарының жекелеген аудандарында 2008-2009 жылдардағы көрсеткіштермен салыстырғанда қарашіріктің 4-тен 15 пайызға дейін, жиынтық азоттың 4-тен 17 пайызға дейін төмендегені байқалды. Ал, жалпы бүгінде егістіктердің теріс өңделу белгілерінің үлесі 67 пайызды, ал суармалы егістіктерде бұл көрсеткіш 56 пайызды құрап отыр. Бұл көрсеткіштер топырақтың құнарлығын арттыру барысында ұсыныстар әзірлеу үшін қолданылады. Әрине, жыртылған жердің құнарлығының төмендеуінің негізгі факторы жерді дұрыс пайдаланбау, оларға минералдық тыңайтқыштардың, тіпті органикалық тыңайтқыштардың себілмеуі болып табылады. 2012 жылы тыңайтылған жерлердің аумағы 2,0 млн. га құрады, бұл жалпы егістік алқабының небәрі 8% ғана.

Жайылымдарға келсек, олар да тозып барады. Қазіргі таңда, отгон және тау жайылымдарының пайдалынуы деңгейі едәуір өзгеріп отыр. Дегенмен, елді мекендерге және су көздерінің іргесіндегі жақын жердегі жайылымдардың тоқырау процестері күшеюде, оған ол жайылымдарға малдың тығыз шоғырлануы себеп.

Жайылымдық және шөп алқаптары туралы қолдағы ақпараттық базаны негіздеу мақсатында, жыл сайын жүргізілетін геоботаникалық жұмыстардың көлемін 10-15 есеге арттыру керек.

Ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы жағдайын ескере отырып, бүгінде жерді тиімді пайдалану және топырақтың құнарлығын сақтау жөніндегі бағдарламаларды жасаудың қажеттілігі туып отыр, шаруашылық ішілік жерді орналастыру жобаларды қосқанда. Бұл жұмыстар, Жер кодексіне және «Астық туралы» Заңға сәйкес, жергілікті атқарушы органдардың құзырына кіреді. Бірақ өкінішке орай, бүгін де бірде-бір өңірде толыққанды бағдарлама жоқ.                                   

Әрине, бұл шараларды орындау білікті кадрларды талап етеді. Ал бізде кадр мәселесі қиындау, әсіресе геоботаник, топырақтанушы, агрохимик, геодезист, картограф сияқты мамандықтар бойынша. Оқу орындары мұндай мамандарды жеткілікті шығарғанмен, ведомствоға келетіндер аз. Ал келгендердің өздерінің дайындық деңгейі де талапқа сай емес. Осы себептерді зерделей келе, Агенттік сәйкес шаралар қабылдауы керек, яғни бейіндік ұйымдар студенттерді өндірістік тәжірибеге қабылдауды жандандыруы, еліміздің жетекші жоғары оқу орындарымен келісімшарттар жасауы және байланыстар орнатауы, сондай-ақ Агенттіктің өндірістік ұйымдарының жандарынан салалық мамандықтар бойынша біліктілікті жетілдіру курстарын ашуы керек. Тағы бір түйінді мәселенің бірі қалалар мен оған іргелес аумақтарда, қала маңында жеке тұрғын үй құрылысына жер телімдерін бөлумен байланысты мәселелер болып табылады. Бөлінген жерлер игерілмей жатады.Жер-жерлерде тұрғын үй құрылысына жер телімдерін кез-келген жерден, инфрақұрылым жоқ жерлерден беру фактілері көбейіп кетті. Және жер алудағы мақсат нақты құрылыс салу емес, оларды алып-cату болып кетті.

 Осы жағдайды түзету мақсатында үй салуға бөлінген жерлердің игерілуіне қатаң мониторинг жүргізу және барлық қажетті шараларды қабылдау қажет, себебі сатып алу-сату туралы келісімшарттар мен жер телімін жалға беру туралы шарттардың орындалуын бақылау - атқарушы органның құзыры.

 Қорытындылай келе, бүгінгі таңдағы басты міндеттердің бірі – бұл жылдан - жылға құлдырап бара жатқан жердің құнарлылығын сақтап қалу мәселесі. Жердің құнарлылығын сақтап қалудың басты шарттарының бірі –ауыспалы егістікті қолдану болып табылады . Бірақ күнделікті өмір көрсететіндей ұсақ шаруа қожалықтарының ауыспалы егістікті қолдануға құлқы жоқ , оған әрі тиімсіз. Әсіресе бұл мақта өндіруші аудандарда анық байқалады. Бұл жерде шаруашылықтарды қызықтыратындай экономиканы пайдалануымыз керек сияқты. Мысалыға : егістікке жарамды жердің көлемін арттырса – сыйлық алады, түсірсе – айыппұл төленуі тиіс . Облыс көлемінде топырақты зерттеудің кезекті түрін өткізу қажет. Мұның ішінде бірінші кезекте егістікке жарамды жерлердің көлемін анықтау мәселесі өткір болып отыр. Бұл зерттеулердің нәтижесі біріншіден – ауыл шаруашылық тауар өндірушілердің әрқайсысының жер телімдерінің шынайы төлқұжатпен қамтамасыз етілуіне игі ықпалын тигізер еді . Екіншіден – төлқұжатқа жердің нақты қасиеттерін дәлелдейтін көрсеткіштердің болуы арқасында жерді обьективті түрде бағалауға, жерді тиімді және оңтайлы пайдалануға ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндігі болар еді.                                                           

РЕЗУЛЬТАТЫ-ИССЛЕДОВАНИЙ НА КОЯНДИНСКОМ 

МАССИВЕ ОРОШЕНИЯ

Абдураманов Г.А., к.т.н.

Астана, КАТУ им.С.Сейфуллина

Опытный участок по изучению рационального варианта поверхностного полива кормовых культур расположен на инженерной оросительной системе, в Кояндинском районе Акмолинской области в северо-восточной стороне г.Астаны, на 30 км трассы Астана-Кокчетав.

Площадь опытного участка 0,10га повторность трехкратная. Полевые опыты по использованию поверхностных вод для полива люцерны проводились по следующим вариантам.

1- полив оросительной водой с минерализацией 1,2…1,5 г/л контроль;

2- полив смешанной водой с минерализацией 1,5…1,1 г/л

3-полив оросительной водой с минерализацией 1,8…2,0 г/л

4-полив люцерны первого года жизни оросительной водой (1,2…1,5 г/л), второго года жизни-оросительной водой с минерализацией 1,8…2,0 г/л

На всех вариантах исследований за расчетный слой увлажнения почвы принимался 0,6…1,0 м. Сроки поливов и поливные нормы назначались по дефициту влажности основного корнеобитаемого слоя.

Для установления оптимального режима орошения изучалась влажность почвы в течение всего вегетационного периода через 10 дней и после каждого полива.

В течение вегетационного периода проводились наблюдения за динамикой прорастания надземной массы и высотой растений, определялась густота стояния путем подсчета количества растений на феноплощадках размером 1м². Глубину прорастания корневой массы определяли методом извлечения почвенных образцов по горизонталям 0…10, 10…20, 20…30, 30…40, 40…60, 60…80, 80…100, объемом 20х20 см² с последующей отмывкой под струей воды на наборе шт. Отмытые корни высушивались, отбирались от метровых корней и различных примесей, а затем взвешивались.

Урожайность определялась методом модельных снопов по каждому варианту в отдельности, в 3-х кратной повторности.

Жизненный цикл люцерны разделяется на несколько этапов и периодов. На вариантах полевого опыта продолжительность периода первого укоса составляла 53…57 дней, а второго и третьего – 40-49 дней.

На втором году жизни- на полевом опыте за весенне-летний вегетационный период произведено 4 укоса. Анализ урожая люцерны третьего года жизни показывает, что растения нормально развиваются при минерализации воды, не превышающей 3 г/л.

На первом варианте за четыре укоса было получено сена 87,7 ц/га, зеленой массы 342,4 ц/га. На втором варианте было получено 69,0 ц/га сена и зеленой массы-305,1 ц/га. Минимальный урожай был получен на третьем варианте.

Таким образом, минерализация воды в 3 г/л для полива люцерны является критической, при которой урожай снижается.

Оптимальные условия для роста и развития создаются при умеренном водоснабжении люцерны. Нормальный урожай люцерны можно получить в том случае, когда посевы обеспечены влагой до цветения, а с его поступлением рост люцерны затормаживается. Недостаточное увлажнение в фазу цветения и бутонизации приводит к уменьшению в листьях воды, возрастанию концентрации их клеточного сока и повышению их сосущей силы, а также как скорость подачи воды корнями ограничена, то подводящие листья начинают отсасывать воду из цветочных бутонов, завязывающихся плодов или молодых растущих верхушек стебля.

На вариантах опыта порог предполивной влажности поддерживался на уровне 75…80% от наименьшей влагоемкости.

Исследования показали, что необходимость полива возникает через 20…25 дней после появления всходов. За это время растения укрепляются, а поливы не оказывают столь губительного действия на рост и развитие молодых растений.

Первый полив люцерны третьего года жизни был осуществлен в период появления 3…4 тройчатых листочков нормой 800 м³/га. Поливы такой нормой предотвращают эрозию почвы и обеспечивают высокие темпы развития люцерны в первую половину вегетационного периода. Второй полив проводился в фазе бутонизации нормой 800 м³/га. Третий и последующий поливы проводились нормой 900…1000 м³/га. На всех вариантах было проведено 6 поливов с оросительной нормой 5400 м³/га.

По результатам исследований можно сделать следующие выводы, что ценной особенностью многолетних трав (люцерна) как мелиорантов, является их способность обогащать почву азотом. Благодаря живущим на их корнях азотфиксирующим бактериям, бобовые травы способны накапливать в почве до 100-200 кг/га соединений азота.

Многолетние бобовые травы положительно воздействуют и на физические свойства почвы, в частности улучшают их структурное состояние. Корневая система многолетних трав рыхлит почву и извлекает из ее глубоких горизонтов труднодоступные для других растений питательные элементы, обогащают почву органическими веществами, усиливает жизнедеятельность полезных микроорганизмов, закрепляет пахотный слой и защищает его от водной и ветровой эрозии. После отмирания корневая система многолетних бобовых трав оставляет в почве большое количество свежего биологически активного вещества.

Все выше сказанное дает право считать бобовые травы незаменимыми культурами- мелиорантами- освоительного периода.