Комплекс традыцыйнага мужчынскага адзення

Беларускі мужчынскі строй.

Мужчынскія порткі (нагавіцы, ганавіцы) рабіліся з палатна (на лета), сукна не надта добрага гатунку. Нагавіцы былі не шырокімі і трымаліся на шнурку. Пояс - плецены ці тканы. На поясе вісела невялічкая торбачка - каліта, у якой захоўваліся грошы, люлька, нож. Таксама насілі скураныя рамяні, якімі падпаясвалі світкі. Безрукаўка (камізэлькі, жупіцы).  Світа і кажух па сваіх відавых асаблівасцях мала адрозніваліся ад жаночых. Галаўныя уборы — з воўны, футра, сукна, саломы. Традыцыйны летні галаўны ўбор — плецены з саломы шырокапольны капялюшз тулляй (брыль). Магеркі - валяныя шапкі з палямі. Зімовыя шапкі шыліся з футра вавёркі, лісы, зайца, аўчыны. Абутак складалі лапці, боты (рэдкі абутак), валёнкі.

Комплекс традыцыйнага жаночага адзення

Традыцыйнае адзенне выраблялася з сваёй сыравіны - ільну, валокан канапель, жывёльнай скуры, воўны. Шлях да гатовага вырабу быў досыць працяглы. Так, сцябліны льну ці канаплі мачылі, мялі на спецыяльнай мялцы, трапалі, часалі, пралі. Пражу намотвалі на матавіла, сушылі, почасту - бялілі, снавалі і пачыналі ткаць. Фарбавалі самі.

Традыцыйная апранка падзяляецца сезоннную, будзённую і святочную.

Аснову склала кашуля (сарочка, рубаха) (кашуля – тунікападобная, даўжыню мела зазвычай ніжэйшую за калена). Упрыгожвалі яе досыць сціпла: арнамент размяшчалі ў верхняй частцы рукава, на паліках, каўняры, грудзях — пераважна арнамент чырвонага колеру.

У жанчын летні строй дапаўняўся спадніцай, хвартухом, кароткай камізэлькай, галаўным уборам і абуткам.

Спадніцы шыліся з ваўнянай ці паўваўнянай тканіны — андаракі. Паверх спадніцы заззвычай павязваўся хвартух (пярэднік), які прымацоўваўся на стане паўразамі. Рабілі яго з адной, дзвюх, зрэдку — трох, полак, і даўжыня ягоная ў беларусак амаль супадала з даўжынёю спадніц. Безрукаўка, ўпрыгожвалася вышыўкамі.Верхняе адзенне вясковай жанчыны - сярмяга і кажух.

Світа (сярмяга) —халатападобнага крою, мела белы ці шэры, зрэдзь часу чорны колер (больш уласцівы для шляхты), упрыгожвалі яе сціпла. Кажух - з нядубленых белых аўчын.

Галаўныя ўборы. Яны таксама падзяляліся на сезонныя, святочныя і будзённыя і адрозніваліся залежна ад полу, сямейнага становішча ды ўзросту. На непакрытых валасах, косах — вянок (на цвёрдай драўлянай аснове, абшытай палатном; улетку — кветкавы), а таксама галаўная павязка, зазвычай завязаная вузлом на патыліцы, былі адзнакамі дзяўчыны.    Адзін з старажытных жаночых галаўных убораў - намітка: ручніковы галаўны ўбор з тонкага палатна значнай даўжыні (2—3 метры), што павязваўся на чапец(чапец - з круглым верхам, аколышкам і завязкамі ззаду, і глыбокія, з завязкай пад падбародак (“каптур”).  Абутак - плецёныя з лыка ліпы, лазы, бяросты, пянькі ці скураныя лапці. Валёнкі.

21.Традыцыйныя галаўныя боры

Существовало большое разнообразие мужских головных уборов: магерка из валяной шерсти, брыль из соломы, зимой — меховая шапка (аблавуха)^[3] Головные уборы также делали из домашней овчины коричневого, чёрного или серого цвета.^[5]

Белорусский мужик зимой носил аблавуху: шапку-ушанку из овчины или заячьего, лисьего меха, покрытую сверху темным сукном. Снизу пришивались четыре «уха», переднее и заднее завязывались сверху на макушке, два боковых опускались или подвязывались под подбородком.

Шапка, валянная из шерсти, серого или коричневого цвета, называлась магеркой.

Летом белорусский мужик зачастую носил брыль — шляпу из соломы с широкими полями в 4-10 см высотой примерно сантиметров в 10. На Полесье вокруг тульи повязывали узорчатую тесьму, плетеную из черного конского волоса и суровых ниток.

Со второй половины XIX в. на Беларуси распространился мужской летний головной убор с лакированным козырьком — картуз. Шили его из черного сукна с широким цветным околышем.

Головные уборы(женщины)

Женские головные уборы имели важное социальное и обрядовое значение. По их виду можно было определить семейное положение, возраст женщины, её материальное положение. Головные уборы использовались в обрядах и ритуалах, например, на свадьбах девушке торжественно меняли девичий убор на женский.

Коренные отличия существовали между женскими и девичьими головными уборами. Девушки носили венки, узкие разноцветные ленты (скидочка, шлячок), а женщины прятали волосы под чепец, надевая сверху головной убор полотенчатого типа, например, намитку или платок.

Существовало большое количество способов завязывания намиток. Свадебная намитка часто хранилась женщиной всю жизнь и надевалась на неё при похоронах. Зажиточные женщины изготавливали свои намитки из дорогого тонкого полотна и украшали их кружевом, вышивкой золотыми и серебряными нитями, а женщины более бедного положения использовали более дешёвые ткани и более простые украшения, при этом разнообразие орнамента, как правило, сохранялось.

Также женщины использовали такие головные уборы, как платки, коптуровые (чепцовые) и рогатистые головные уборы.^[3]

Традыцыйны абутак і яго разнастайнасці

Обувь(женщины)

Женщины в крестьянских семьях чаще всего носили лапти. В холодную погоду носили постолы. Сапоги и женские башмаки (чаравики) в деревнях носились только по праздникам или в наиболее зажиточных семьях. Такую обувь чаще изготавливали специальные ремесленники на заказ.^[5]

Обувь(мужчины)

Традиционная белорусская обувь делалась дома или сапожниками-ремесленниками. Археологические находки говорят, что сапожное ремесло было развито с XI в. До XX в. белорусы носили лапти, постолы, в городе — кожаные сапоги (боты), шнуровки.

С самого начала обычной обувью белорусского крестьянина были лапти, — их плели из лыка, лозовой коры или пеньки. Для прочности подошву лаптей подплетали лозой, лыком, веревочками, подшивали кожей. Простейшие из белорусских лаптей — «щербаки»: неглубокие легкие, без головок и запяток. В Полесье носили «зрячие лапти»: с открытым верхом посредине носка. Надевали лапти на онучи (портянки), к ноге крепили пеньковыми, лыковыми или ременными оборами.

Постолы (поршни) — старинная кожаная обувь, сшитая из куска яловой или свиной сыромятной кожи, края которой отлого изгибались и были стянуты вверху лыком, бечевкой или ремешком.^[5]

Очень редко на северо-западе Белоруссии крестьяне носили деревянную обувь.^[5]

Зимой обычной обувью были валенки, подшитые кожей или войлоком.

В 1920—1930-е гг. распространились бурки зимой и летом туфли из парусины. При большем достатке крестьяне могли позволить себе и кожаные туфли или сапоги, однако летом почти все ходили босиком. И, между прочим, никто не выходил на улицу без головного убора и без пояса, боясь стать посмешищем для всей деревни, в то время как пройти босиком было обычным делом.

Мужчины носили лапти в качестве повседневной одежды, кожаные постолы, по праздникам надевали сапоги. Беднейшие слои крестьянства иногда носили лапти круглый год, утепляя их с помощью подкладывания соломы внутрь и обматывая ноги полотняными онучами.

Сям’я і сямейны побыт

Гістарычныя тыпы сям’і.

У залежнасці ад характару шлюбных саюзаў адрозніваюць сем’і палігамныя (мнагашлюбныя), парныя (няўстойлівы саюз мужчыны і жанчыны), манагамныя (аднашлюбныя).

Ад колькасці шлюбных пар і характару вядзення гаспадаркі: нераздзеленая і малая сям’я.

Нераздзеленая –сумесна вядуць гаспадарку некалькі шлюбных пар. Такія сем’і дзеляцца на бацькоўскія (сумесна пражываюць бацькі і іх жанатыя сыны) і брацкія (сумесна пражываюць два ці больш жанатых братоў).

У залежнасці ад колькасці пакаленняў вызначаюцца сем’і адналінейныя (бацькі, жанаты сын, ўнукі) і многалінейныя (бацькі і два ці больш жанатых сыноў аб одва ці бальш жанатых братоў).

Да малой сям’і адносяцца нуклеарная (шлюбная пара з дзецьмі або без іх) і складаная (акрамя шлюбнай пары і дзяцей пражывае адзін з бацькоў ці інш. сваякоў – брат, сястра, пляменнік і інш.). Сярод малых ёсць няпоўныя (удовыя; мужчына і жанчына пасля скасавання шлюбу; асобы якія не ўступілі у шлюб,але маюць дзяцей).

У эпоху феадалізма пераважалі нераздзеленыя сем’і. З канца 19-пач.20 ст. – пераважае малая сем’я.

Сям’я. Сямейны побыт

Сям’я – сацыяльнаякатэнорыя, якая заснавана на шлюбе і агульнасці роду.

Функцыі сям’і: рэпрадукцыйная, выхаваўчая, гаспадарча-эканамичная, рэкрэатыўная (узаемадапамога), камунікатыўная, рэгулятыўная (кантроль).
Структура сям’і – узаемаадносіны паміж членамі сям’і. Да структуры адносяцца: колькасць членаў сям’і, колькасць пакаленняў, шлюбных пар.

Формы сям’і: вялікая, нераздельная малая, простая, індывідуальная, нукліарная.
У 16 ст. да 1861 года сем’і былі нераздзельнымі.

Тыпы сям’і:
-бацькоўская
-брацукая (бацька аддзяляў сыноў ад гаспадаркі) : аднлінейная (з бацькам жыў 1 сын са сваёй сям’ёй) і мнагалінейная (.. некалькі сыноў..)

Абавязкі ў сям’і былі аднолькавымі. Іх размяркоўвала свякроў. Чым большы пасаг быў у нявесткі, тым менш ёй давалася абавязкаў.

Дзевер – брат мужа.
Дзядзіна – жонка дзядзькі.
Пасёстра – дваюрадная сястра.
Род: прамая лінія – бацькі, дзеці, продкі, нашчадкі. Бакавая лінія – браты, сёстры, дзядзькі, цёткі, пляменнікі.

Асобы з няпоўнай роднасцю называліся: айчын, матчыха, пасынак.. Усыноўленыя: чадаванец, выхаванка.

Пад апекай маці дзец знаходзіліся да 12-14 гадоў.

Напісанае права – забараняла дзецям спрачацца з бацькамі.
Прочкі – жанчына, пасля сваркі з мужам сыходзіла да быцькоў. Таксама існаваў звычай “пасястрыцтва” – дзяўчыны вілі на бярозе вянок і цалаваліся, мяняліся падарункамі.

Сямейнае  звычаёвае права

Сямейнае звычаёвае права

Сямейнае звычаёвае права — няпісаныя нормы і правілы, якія рэгулявалі асабістыя і маёмасныя адносіны, што ўзнікалі са шлюбу і прыналежнасці да сям’і. Паводле сямейнага звычаёвага права ў беларусаў шлюб бралі ў некалькі этапаў: сватанне, аглядзіны, заручыны (змовіны), вянчанне і вяселле. Сватанне і аглядзіны, як падрыхтоўчыя дзеянні, ніякіх прававых вынікаў не мелі, апошнія наступалі толькі пасля заручын. Той, хто адмаўляўся ад шлюбу, павінен быў вярнуць панесеныя выдаткі. Асноўныя правамоцтвы пры заручынах належалі бацькам, блізкім сваякам ці апекунам маладых. Калі ў сям’і было некалькі дачок, аддавалі раней старэйшую, потым маладзейшую. Узрост, з якога маглі ўступаць у шлюб, у сямейным звычаёвым праве не быў дакладна ўстаноўлены. Паводле царкоўных правілаў у шлюб маглі ўступаць дзяўчаты з 12 — 14, хлопцы з 14 — 15 гадоў (паводле Статутаў 1529 і 1566 паўналетнімі лічыліся дзяўчаты з 15, хлопцы з 18 гадоў, паводле Статута 1588 шлюбны ўзрост для дзяўчыны — 13 гадоў). Шлюб адбываўся са згоды маладых і іх бацькоў (ці блізкіх сваякоў). Згода на шлюб жаніха і нявесты мела значэнне, калі яны былі матэрыяльна незалежныя і ў сталым узросце. Часцей яна была фармальнасцю. Вяселле праходзіла ўрачыста, суправаджалася народнымі абрадамі. На вяселле запрашалі вельмі многа гасцей. Пасля вяселля, незалежна ад таго, адбылося царкоўнае вянчанне ці не, шлюб лічыўся агульнапрызнаным і грамадска замацаваным. Узаемаадносіны мужа і жонкі ў сям’і залежалі ад іх характару, паходжання і маёмаснага становішча (маёмасць, якую яны ўнеслі пры шлюбе). Прызнанне па сямейнаму звычаёваму праву маёмасных правоў жанчыны забяспечвала ёй пэўную свабоду як гаспадыні ў доме, а не служанкі мужа. Пасаг жонкі, хоць і пераходзіў у агульную ўласнасць сям’і, забяспечваўся нерухомай маёмасцю мужа. Калі муж быў бяднейшы за жонку і прыходзіў да яе ў дом, жонка абмяжоўвала яго правы па распараджэнню маёмасцю. Але і ў гэтым выпадку ён лічыўся галавой сям'і. Доля дзяцей у агульнай маёмасці не была дакладна вызначана, хоць іх права і не адмаўлялася.

Спадчыннае звычаёвае права

Спадчыннае звычаёвае права — няпісаныя нормы і правілы, якія ўстанаўлівалі парадак пераходу маёмасці, правоў і абавязкаў пасля смерці асобы яе спадчыннікам. Першымі спадчыннікамі былі сыны. Замужнія дочкі, якія жылі асобна ад бацькоў, права на спадчыну не мелі, бо сваю долю атрымалі ў выглядзе пасагу. Незамужнія дочкі паводле завяшчання атрымлівалі частку маёмасці, у выпадку адсутнасці завяшчання і ўзнікнення спрэчак ім належала ¼ частка вартасці ўсёй маёмасці незалежна ад колькасці сыноў ці дачок у сям’і. Калі не было сыноў, маёмасць пераходзіла да дачок. Маёмасць маці атрымлівалі ў спадчыну ў аднолькавых долях і сыны, і дочкі. Калі дарослыя сыны былі аддзелены, бацькоўская хата пакідалася малодшаму, пры якім заставалася і ўдава спадчынадаўцы. Пры адсутнасці дзяцей маёмасць пераходзіла да братоў памерлага, пасаг жонкі вяртаўся ў дом, з якога яна выйшла. З увядзеннем пісанага права спадчына паводле звычаёвага права не адмянялася, а набывала форму спадчыны па закону.