Class Insecta(General characteristics of animals)

Жәндіктер, немесе бұнақденелер немесе шыбын-шіркейлер (лат. Insecta) – буынаяқтылар типіне жататын омыртқасыз жануарлар класы.

Қазба қалдықтары девон кезеңінен белгілі. Филогенетикалық шығу тегі көп аяқтыларға жақын, арғы тегі сақиналы құрттар деп есептелінеді. Жер шарында кең тараған 1 млн-дай түрі анықталған (барлығы 1,5 – 2 млн. түрі болуы мүмкін).

Жәндіктер екі класс тармағына бөлінеді: алғашқы қанатсыз жәндіктер және қанатты жәндіктер. Қазақстанда 2 класс тармағына жататын 28 отряды 550-ден астам тұқымдасы бар. Бұлардың дене тұрқы бірнеше мм-ден (ең майдасы – трихограмма – 0,2 мм) – 33 см-ге дейін болады. Жәндіктердің ең басты ерекшелігі – денесі бас, кеуде және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Денесін тығыз кутикула (эпителий клеткаларынан бөлінетін тығыз қабықша) жапқан. Басында екі күрделі фасеттік көздері, қарапайым майда көзшелері, екі мұртшасы болады. Ауыз құрылысы қоректену әдісіне қарай: инеліктер, тарақандар, дәуіттер, қоңыздардың аузы кеміруге; көбелектер, шыбындардың аузы сұйық қоректі соруға; өсімдіктердің шырынымен және адамның, жануарлардың қанымен қоректенетін маса, бит, қандала, цикада, т.б. аузы шаншып-соруға бейімделген. Жәндіктердің кейбір түрінде аузы болмайды (бөгелек, біркүндіктер). Үш бунақты (алдыңғы, ортаңғы және артқы) кеудесінде (әр буынында жұптан) алты аяғы болады, жәндіктердің ежелгі атының алтыаяқтылар (Нexapoda) деп аталуы осыған байланысты. Аяқтары жамбасша, ұршықбас, сан, сирақ және табаннан тұрады. Жәндіктердің жүруге, жүгіруге (тарақан, қоңыздарда, т.б.); секіруге (шегіртке, шекшек, бүргелер); жүзуге (жүзгіш қоңыздар, т.б.); қазуға (бұзаубас, т.б.); жемін ұстауға (дәуіт, т.б.); гүл тозаңын жинауға (бал арасы) бейімделген аяқтары болады. Ортаңғы және артқы буынында бір-бір жұп қанаттары бар. Тек қосқанаттыларда артқы кеуде буынындағы қанаттары – ызылдауыққа айналған.

Жәндіктердің басым бөлігінде ұшуға екі жұп қанаттарын (көбелектер, инеліктер, торқанаттылар, т.б.), кейбір түрі тек артқы жұбын (қоңыздар, т.б.) ғана қағады. Құрсағы көп бунақты, кейбір түрінде 11 бунақты. Құрсағында аяғы болмайды, бірақ олардың қалдықтары рудимент (жұмыртқа салатын мүшесі немесе шаншары, еркегінде – жыныс мүшесі) түрінде сақталған. Жәндіктердің бұлшық еті тек көлденең жолақты. Ет талшықтарының саны 1,5 – 2 мыңға жетеді. Бұлшық еттерінің жиырылып-жазылуы бас миымен тығыз байланысты және оларға бұлшық еттен бөлінетін жиырылғыш белок – актомиозин әсер етеді. Жәндіктердің ас қорыту жүйесі алдыңғы, ортаңғы, артқы ішектен және сілекей бездерінен тұрады. Олар қорегіне қарай фитофагтар (өсімдік қоректілер), жыртқыштар, өсімдік шірнесімен қоректенетіндер, некрофагтар (өлексемен қоректенетіндер), сапрофагтар (басқа жануарлардың өлексесімен қоректенетіндер), қан сорғыштар, т.б. болып бөлінеді. Жәндіктер атмосфералық ауаны – трахея (кеңірдек) жүйесімен жұтады, ал суда тіршілік ететін дернәсілдерінде екінші реттік трахея не кутикулалы желбезек дамиды. Жәндіктердің дене температурасы тұрақсыз, сондықтан олар салқынқанды жануарлар тобына жатады.

Қан айналу жүйесі нашар дамыған. Ол жүрек пен арқа қолқасынан құралған. Бірнеше камераларға бөлінген. Осы камералар бір бағытта жиырылып қанды (гемолимфаны) артқы жағынан қолқаға қарай сырғытады. Гемолимфа қолқадан бас қуысына, одан кеуде және құрсақ бөлігіне ағып, қайтадан жүрекке құйылады. Зәр шығару жүйесі – мальпиги түтікшелері. Бұл суды және организмге қажетті еріген затты гемолимфаға өткізеді, ал сіңбей қалған заттар артқы ішекке түсіп, аналь тесігі арқылы сыртқа шығарылады. Жүйке жүйесі бас миы, жұтыншақ асты ганглия және құрсақ жүйке тізбегінен құралған.

Жәндіктерде сезім мүшелері жақсы дамыған. Олар әр түрлі механикалық, химиялық, дыбыстық, көру, есту, терінің сезу қабілеті, т.б. көптеген тітіркенулерді қабылдай алады. Жәндіктер дара жыныстылар және жыныс диморфизмі айқын байқалады. Бұлардың онтогенезі екі кезеңнен өтеді: толық түрленіп дамитындар және шала түрленіп дамитындар.

Жәндіктердің биоценоз тұрақтылығын сақтауда айрықша маңызы бар. Олардың ішінде көптеген ауыл шаруашығы мен орман зиянкестері де жеткілікті: Қазақстанда әр түрлі қоңыр көбелектер, астық қоңыр көбелегі, жапырақ ширатқыштар, мүр көбелектер, өсімдік биттері, жапырақ жегілер, т.б. – зиянкестер; бит, бүрге маса, шіркей, сона, т.б. – қан сорғыш жәндіктер; тарақан, үй қара шыбыны, цеце шыбыны, т.б. – аса қауіпті ауру қоздырғышын тарататын жәндіктер; бал арасы, тұт жібек көбелегі – пайдалы жәндіктер кездеседі. Сонымен қатар ара, көбелек, т.б. жәндіктер өсімдікті тозаңдандырады; құмырсқа, қоңыз дернәсілдері топырақты қопсытады. Жәндіктердің сирек және жойылып бара жатқан 200-дей түрі (Тянь-Шань апполоны, әсем барылдауық қоңыз, махаон, сары көбелектің кейбір түрлері, т.б.) қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. [1]

Insects, or insects, or bngineer insects (lat. Insecta) – a class of invertebrate animals belonging to the type Bunatyan.

The Devonian period-remains of the excavations. Close to a lot of atilra Phylogenetically origin, the ancestors believed that the worms roundabout. Spread 1 million species (only 1.5 – 2 million species maybe).

The class of insects is divided into two articles: why it was necessary in the first winged insects and insects. In accordance with paragraph 2 class 28 unit, subject to more than 550 subspecies. It is the body a few mm (the smallest – Trichogramma – 0.2 mm) – 33 cm. The main feature of the insect body head, chest and abdominal parts. The body cuticle (a thick, hard shell, secreted clickalation epithelium) is. At the beginning of two sources facesdk complex, simple, thin kesseler, two mrtaxi. Construction of drinking based on the method of supply: dragonflies, cockroaches, douter, outdata Kempe mouth; butterflies, flies in liquid nutrient resorption; human, plant and floral freshness, mosquitoes feeding on blood of animals, bit, bug, Cicada, TB. mouth piercing-sucking fit. The neckline in the form of some insects not Belek, bronder). Three bounty (front, middle and back) chest (in each link pair) foot six, alteative ancient insects, name and patronymic (Нexapoda), therefore the name. Ambassa, legs, RSBs, San, consists of the leg and foot is retained by the partner. Insects walk, run (cockroaches, outdata.b.); jumping (grasshoppers, seksek, fleas); swimming (floating bugs.b.); extraction (bsaibes.b.); the content and feed (Daut, TB); to collect the pollen of flowers (honey bees) fit feet. One link middle and hind-wings, there is one pair. Wings back in the links only asanalieva breast – syldavia".

Flight for the most part, two pairs of insect wings (butterfly, dragonfly, tarantula.b.), some only a few rear view (beetles,.b.) just received vouchers. RS bounty a lot, some of bunty 11. Arsunda is not the end but the remains of their vestige (member or eggs imposed Ansary, erseghe – penis) saved. Horizontal stripes only insect muscle. The number of muscle fibers in the 1.5 – 2 thousand people. RAID of muscle protein in them the signature of the chief meyman jiryis and closely allocated from the muscle – actomyosin. Digestive system of insects the anterior, middle, posterior intestine and salivary getting rid of unwanted fat. They fitofilter to the power supply (Oracle vegetable), predators, plant srname orecchiette, Necrophagia (lexeme orecchiette), aprofitar (lexicon orechiette other animals), pumps blood b. are divided into. Insects atmospheric air – the windpipe (trachea and bronchi) absorbs system and the secondary or the trachea develops cuticular zelazek derene habitat in the water. Unstable body temperature of insects, animals, so they belong to the group good.

Poorly developed circulatory system. He olasiman from the heart and back. Multiple dedicated cameras. Camera this RAID of blood in one direction (hemolymph) AAA syrategy to the back side. Hemolymph aladan into the cavity of the head, thoracic and abdominal parts drain, filled the heart again. Urinary tract – the tubes Malpighi. This body conducts the necessary things hemolymph and melt water and other substances enter the intestine in the back say, the area of the anus through the hole and taken out. Nervous system, brain, ganglion and ventral nerve chain of the underground itine.

Indcate well-developed senses. They are different mechanical, chemical, sound, vision, hearing, skin, sense ability, TB. many people can take thetraveler. Geanystyle of insects observed in the genital and individual dimorphism. Ontogenesis which takes place in two stages: completely transforms and changes domaindir domaindir premature.

Special importance of insects in maintaining the stability of biocenoses. For many pests of agriculture and forestry, enough of them In various brown butterfly, brown moth beans, chirita leaves and butterflies Mr, bitter plants, leaves giggler.b. – attackers; bit, fleas, mosquitoes, srca, Sona.b. – blood-sucking insects; cockroaches, black house fly, the tsetse fly.b. – the causative agent of especially dangerous insect spread diseases; bees, mulberry silk moth beneficial insects occur. In addition, the bee, the butterfly.b. cozaar plants, insects; ant, ladybug larvae aptitude of the soil. Rare and endangered species of insects and 200 species (Tien-Shan Apollo, Braldu ladybug beautiful, swallowtail, butterflies of some species yellow.b.) in defense of the editors, the "Red book". [1]

30.Gastrotrichaклассөкілдерініңсипаттамасы

Тұщы суларда және теңіздерде тіршілік ететін, өте ұсақ, 1-1,5 мм-ге жететін, құрт тәрізді жануарлар. Негізгі ерекшелігі - денесінің құрсақ, жағында кірпікшелері бар, ол құрттың субстратта қозғалып жүруіне мүмкіндік жасайды. Бұл белгі құрсақ кірпікшелілердің турбеллярияларға ұқсас екенін көрсетеді. Қазіргі кезде құрсақ кірпікшелілердің 160-тан астам түрі бар. Құрылысы мен физиологиясы. Құрсақ кірпікшелі құрттардың құрылысы өте қарапайым, бүл олардың төменгі сатыдағы құрттарға жататынын көрсетеді. Тұщы суларда тіршілік ететін түрлерінде денесінің алдыңғы жағында бас бөлімі аздап бөлініп, ал артқы ұшы кішкене екі айыр (аша) тәрізденіп бітеді, оларда кілегейлі жабысқақ бездер орналасқан (84сурет). Құрсақ және алдыңғы бөлімін цилиндр пішінді клеткалардан тұратын бір қабатты эпителий жапқан, оның сыртқы бос шеттерін кірпікшелер қаптап тұрады, ал денесінің басқа бөліктері жұқа кутикуламен жабылған. Кірпікшелер құрсағында жаппай тұтас, не сирек, не қатарласып орналасқан. Құрсақ кірпікшелілердің тері-бұлшықет қапшығы болмайды, тек ұзына бойы созылып орналасқан тегіс бұлшықеттері бар. Алғашқы қуысы (схизоцель) жақсы дамыған. Ac қорыту жүйесі алдыңғы жағында аузынан басталып, артқы жағында аналь тесігімен аяқталады. Үш қырлы жұтқыншағы энтодермальды ортаңғы ішекке және эктодермальды артқы ішекке жалғасады (84-сурет). Зәр шығару жуйесі протонефридиальды. Ол сыртқа ашылатын екі түтікшеден құралған, үштары жалын немесе жұлдызша тәрізді клеткамен аяқталады. Қан айналу, тыныс алу жүйесі жоқ. Нерв жүйесі жұп жұтқыншақ үстіндегі ганглиядан және екі бүйірінде ұзына бойы орналасқан нерв бағанасынан тұрады. Сезім мүшесінің қызметін дене жабынында сирек орналасқан қылтандар және басының бүйіріндегі кірпікшелі шұңқырлар атқарады.

Кірпікшелі шұңқырлар - хеморецепторлары. Құрсақ кірпікшелілер дара жыныстылар немесе гермафродиттер. Жыныс бездері көбіне жұп болады. Жыныс тесігі аналь тесігінің алдында орналасады. Ұрықтануы іштей өтеді. Құрсақ кірпікшелілер класы екі отрядқа бөлінеді: Chaetonotoidea - тұщы суларда кең тараған; Macrodasioidea - теңіз жануарлары. Су түбінде тұнбаның ішінде қорегін (ұсак. жәндіктерді) іздеуде шапшаң қозғалады, кейде субстратқа бекініп тіршілік етеді. Құрсақ, кірпікшелілердің турбеллярияларға, соның ішінде Rhabdocoelaға жақындастыратын ұқсастық белгілері бар. Екеуінде де бір қабатты эпителий және кірпікшелері бар, тері бездерінің, протонефридияның, жыныс жүйесінің құрылысы ұқсас. Сонымен қатар, денесіндегі кутикула қабаты, алғашкы дене қуысы, ас қорыту жүйесіндегі аналь тесігі, кейбір түрлерінің дара жынысты болуы құрсақ кірпікшелілерді нематодтарға жақындатады. Бұлардың бүкіл жұмыр құрттар типінің филогениясын түсінуге қажетті маңызы бар.

31.Буынаяқтылар (Arthropoda) — омыртқасыз жануарлар типі. Олар теңіз, мұхит суларында, өзен мен көлдерде, топырақта, үңгірлерде, орманда, ашық далада, шөлді жерлерде тіршілік етеді. 1,5 млн-нан аса түрлері белгілі. Буынаяқтылар 4 тип тармағына бөлінеді: желбезектыныстылар (Branchіata), хелицералылар (Chelіcerata), трилобиттәрізділер (Trіlobіtomorрha), кеңірдектыныстылар (Tracheata). Бұлардың дене құрылысы айқын сақиналарға жіктелген, 2 жақтаулы симметриялы. Аяқтары буын-буынға жіктелгендіктен Буынаяқтылар болып аталған. Денесі бас, көкірек және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Дене сыртын хитин қабығы (кутикула) жабады. Ол қорғаныш әрі сыртқы қаңқа қызметін атқарады, оған бұлшық еттері жабысып бекиді. Буынаяқтылардың жүйке жүйесі жұтқыншақ маңындағы ганглиядан және құрсақ тізбегінен тұрады. Сезім органдары — иіс, дәм сезу мүшелері жақсы жетілген. Буынаяқтылардың өздігінен көре алатын фасетті көздері және тек жарықты сезе алатын көзшелері болады. Аяқтарының буындардан тұруы олардың жүрісін бағыттап отыруға, алуан түрлі күрделі қимылдар жасауға мүмкіндік береді. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі көп камералы. Буынаяқтылар денесіндегі целом қуысы, алғашқы қуыспен бірігіп кетіп, дененің тұрақты қуысын (миксоцель) құрайды, мұны аралас қуыс дейді. Тыныс алу жүйесі — желбезектерден (суда тіршілік ететіндерде), өкпе мен кеңірдектен (құрлықтағыларында) тұрады. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталып, аналь саңылауымен аяқталады. Алдыңғы, ортаңғы және артқы (без қызметін атқаратын мальпигий түтік тәрізді өсінділерін түзеді) ішектері болады. Зәр шығару жүйесі суда тіршілік ететіндерінде көкірек аяқтарының түп жағында, ал құрлықтағыларында мальпиги түтігінде (артқы ішектің түтік тәрізді өсіндісі) орналасқан. Буынаяқтылар дара жынысты, кейбір түрлері жыныссыз (партеногенездік) жолмен көбейеді. Эмбрионалдық дамуы көп жағдайда түрленіп өтеді, сондықтан дернәсілдер мен ересек түрлерінің арасында айырмашылық көп. Буынаяқтылардың өсуі мен дамуы түлеуге байланысты, яғни олар түлеп, бұрынғы қатты қабығын (кутикуланы) тастаған сәтте ғана өседі. Буынаяқтылардың маңызы өте зор. Мысалы, кейбір шаянтәрізділер тағам ретінде пайдаланылады, жібек құртынан өнеркәсіп шикізаты алынады. Олармен балықтар, сүтқоректілер қоректенеді. Кейбір түрлері улы келеді (қарақұрт, бүйі, шаян, т.б.). Бұлардың ішінде масылдық тіршілік ететіндері немесе жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын адамға және жануарларға жұқтыратындары да бар (мыс., қан сорғыш кенелер, т.б.). Қазақстанда Буынаяқтылардың барлық кластарына жататын түрлер кездеседі. Олардың зиянды және масылдық түрлері, сондай-ақ, бау-бақша, егін зиянкестері зерттеліп, биол. және экол. ерекшеліктері анықталуда.

Arthropoda is a type of invertebrate. They live in oceans, oceans, rivers and lakes, in the soil, in caves, in the woods, in the open field, in deserted places. More than 1.5 million species are known. The buckwheat is subdivided into 4 types: Branchíata, Chelïcerata, Trilobit (Thrílobítomorrha), Troutata (Tracheata). Their body structure is symmetrical with 2 frames, which are classified into clear rings. Due to the fact that their legs are classified into the joints, they are referred to as Bhaginas. The body consists of head, chest and abdomen. The body's cover is covered by a sheath (cuticle). It acts as a protective and external skeleton with muscles adhering to it. The nervous system of the parasite consists of the ganglion and the abdomen. Sensory organs are good smell, taste senses. Blinds have eye-catching eyes and only light-sensitive hinges. Creating a pair of legs allows them to guide their movements and make various complicated movements. The circulatory system is open, with many heart chambers. The celium in the body of the craniocereberries, combined with the first cavity, forms a fixed body (mix), which is mixed cavity. Respiratory system consists of gallstones (in water), lung and spleen (on the continent). The digestive tract begins with the oral cavity and ends with the anal canal. There are intestines in the front, middle and back (forming the tumor-like muscle tissue that functions without the functional function). The urinary system is located on the bottom of the chest legs in the water, and in the submandibular tubular tubular tube (tube bone tumor). The larvae are single-sex and some species are sexually transmitted (parthenogenous). Embryonic development varies widely in many ways, so there is a great deal of difference between adult and adult species. Growth and development of the bush are due to feeding, ie, when they gradually emerge from the former solid shell (cuticle). The buckwheat is very important. For example, some of the crustaceans are used as foodstuffs, industrial raw materials from silk worm are removed. They are fed with fish and mammals. Some species are poisonous (blackberries, honeysuckle, crustaceans, etc.). Among them are those who are living or infecting the infections of the infected person (for example, blood sucking mites, etc.). In Kazakhstan, there are species that belong to all classes of Buvajia. Their harmful and caring species, as well as horticultural crops, have been studied and biological. and ecol. features are detected.

32.Кеңсірік бөгелегінің дамуы

33.Қарын бөгелегінің дамуы

34. Қылтанжақтылардын дамуы

Тек қана теңіздерде тіршілік ететін планктонды организм- дердің шағын тобы. Денесі созылыңқы, екі жақты симметрия- лы, шыны тәрізді мөлдір, сыртынан анық байқалатын үш бөлімге бөлінеді: бас, тұлға, қүйрық. Бүйірлерінде бір не екі жұп горизонтальді орналасқан қанаттары, ал қүйрығында бір ғана қанаты болады. Қылтанжақгылардьщ басының екі жағында жемтігін үстайтын, күшті дамыған үзын, иілген қылтандары болады, олар жақгың өсіп өзгерген түрі болу керек (қылтанжақгылар деп аталуы осыдан). Басының алдыңғы жағында, тікелей ауызының айналасында қысқа бір, не екі қатар орналасқан тісшелері бар. Денесі сыртынан бір кабаггы, ал мойын тұсында (жаға сияқганып калындаған) көп кдбатты эпителимен қапталынған. Алдыңғы жағында, тыныштық қалпында басын түгел жауып, ал жемтігін үстауда артына сыпырылып ашылатын жұп терілі кдтпа- ры — күләпарасы (капюшоны) болады. Көлденең жолақгы бүлшықеттері жақсы дамыған. Тұлғасында олар ширатылған ұзын бұрымдардан (арқасында екеу, қүрсағында екеу) түрады, ал, бас бөлімінде олар аулаушы аппаратын, яғни қармаушы қылтандарды және “капюшонды” қимылға келтіретін күрделі жүйені құрайды. Ас қорыту жүйесі түзу ішек түтігінен түрады. Қан айналу жүйесі, тыныс алу, зәр шығару мүшелері табылмаған. Нерв жүйесі жақсы дамыған, жұтқыншақ үсті, жұтқыншақ асты ганглиясынан (мидан), жүтқыншақ айналасындағы сақинадан және ірі құрсақ ганглиядан құралады. Барлық Chaetognatha-лар гермафродиттер. Аналық жыныс бездері түлға, ал аталық бездері құйрық бөлім- дерінде орналасқан. Көбеюі — жүмыртқа салу жолымен, дамуы тікелей, яғни личинкасыз. Дененің нағыз екінші реттік қуысы бар, ол энтероцельді жолмен пайда болады. Ересектерінің ұзындығы 5-6 мм-ден 10 см-ге дейін. Теңіз пелагиялықжануарлар. Көбейіп даму кезевдерінде теңіз планктонында олардың саны өте көп болуы мүмкін. Қылтанжақтылар (Chaetognatha) типіне өзімен аттас бір ғана класс жатады — Қылтанжақгылар — Chaetognatha класы.

Дамуы. Жүмыртқаның толық, тең (біркелкі) бөлшектенудің аркасында бластула, ал содан соң инвагинация арқылы гаструла түзіледі. Әлі үрықтанбаған жүмыртқаның өзінде жынысты детерминант деп аталатын ерекше дәндердің шоғыры болады, ал үрықтың 32 бластомер сатысында детерминант дәндері клеткалардың біреуіне ғана түседі. Бүл клетка одан әрі бөлінгенде екі топ жасайды: жас клеткалардың біреуі толығымен детерминант дәндерді алып, жыныс бастамасының негізін қүрайды, ал екіншісінде детерминанттары жоқ болып, ол соңында бүкіл энтодерманы береді. Жыныс бластомер әуелі екіге, содан соң тағы да бөлініп төрт жыныс клеткасын құрайды (236, Б-сурет). Солардың екеуінеа аналық бездері, ал қалған екеуінен аталық түқым бездері пайда болады. Chaetognatha-лардың айрықша маңызды өзгешелігі — ортаңғы үрық жапырақшаның (мезодерманың) энтероцельді жолымен

түзілуі. Дененің екінші реттік қуысының пайда болуы Amphioxus (ланцетник) және кейбір омыртқалылардікіне ұқсайды. Мезодерма алғашқы ішектен екі бүйірлік симметриялы күмпиген төмпешіктер түрінде оқшауланып шығады. Олар үзіліп екі целом қапшығы пайда болып, әрқайсысы бас куысына (кіші куыстық) және тұлға (үлкен) куысына айқындалады, сөйтіп дененің екі метамериясына бастау береді. Қүйрық бөлімін түзейтін көлденең қалқа (перде) кешірек пайда болады. Chaetognatha-лар дамудың энтероцельді жолының классикалық үлгісі. Гаструланың бластопорасы (алғашқы ауыз) бітеліп, ақырында ауызы оған тәуелсіз үрықгың бластопораға кдрама-қарсы жағында пайда болады. Жыныс клеткаларынан жыныс мүшелері дамып шығады, эктодерма — нерв жүйесіне және сезім мүшелеріне, ал мезодерма — бүлшықеттерге бастау береді. Жүмыртқадан шыққан жаңа үрпағы ересектеріне онша үқсай бермейді, тек суда біраз уақыт пелагиялық дамудан кейін ғана ересек формаға толық ие болады.

35. Безгек плазмодиясының дамуы

Адамда паразиттік тіршілік ететін безгек плазмодиясыныңн мәтін даму сатысын қарастырсақ. Безгек масасы адамды шаққанда, сілекеймен бірге адам қанына спорозоиттар түседі. Спорозоиттар өте майда 5-8 мкм, құрт тәрізді немесе орақ тәрізді. Олардың құрылысы кокцидиялардың зоиттар құрылысына өте ұқсас, тек коноиды болмайды. Қанға түскен спорозоиттар қан тамырлары арқылы бауырға жиналады. Осы жерде шизогония көбею кезеңі басталады.

Әрбір спорозоит бауыр жасушасына еніп, жұмырланып шизонтқа айналады. Шизонттың ядросы бірнеше қайтара бөлініп, бұлардан мерозоиттар пайда болады. Осыдан кейін шизогония екі жерде жүреді: мерозоиттардың бір тобы қайтадан бауыр жасушаларына еніп, жұмырланып шизонтқа айналып, олардың ядросы бірнеше қайтара бөлініп, көптеген мерозоиттар пайда болады, ал мерозоиттардың екінші тобы бауырдан қанға шығып эритроциттерге енеді, сол жерде жұмырланып шизонтқа айналады, 2-3 сағаттан кейін шизонтта вакуоль пайда болады, сол вакуоль әсерінен шизонттың денесі сақина тәрізді болып тұрады. Кейін вакуоль жойылып, шизонт өсіп, амеба тәрізді болады. Шизонттың ядросы бірнеше қайтара бөлініп 10-20 мерозоиттар пайда болады.

Безгек плазмодиясының даму сатысы[өңдеу]

1-масаның сілекей безінен шығып, адам денесіне еніп келе жатқан спорозоиттар, 2,3-адамның бауыр жасушасындағы спорозоиттардың дамуы, 4-спорозоиттардың мерозоиттарға ыдырауы, 5,6,7,8,9,10,11-адамның қызыл қан түйіршігіндегі паразиттің даму сатысы мен көбеюі (шизогониядағы мерозоиттардың пайда болып, эритроцитті тастап шығуы), 12-макрогаметоцит, 13-макрогамета, 14-микрогаметоцит, 15-жетілген микрогаметоцит, 16-маса денесінде микрогаметоциттен микрогаметаның пайда болуы, 17-ұрықтану, 18-маса ішегінің қабырғасына еніп бара жатқан ұрық-оокинета, 19-көптеген спорозоиттардың пайда бола бастауы, 20-спорозоиттардың шығуы, 21-масаның сілекей бездеріне спорозоиттардың жинақталуы, 22,23,24,25,26-адам ұлпасы жасушасындағы плазмодияның даму сатысы.

Бұлар эритроцитті зақымдап қанға шығады да жаңа эритроциттерге енеді, содан шизогония кезеңі қайтадан басталады және бұл процесс бірнеше рет қайталанады. Сөйтіп шизогония бауыр жасушасында және эритроциттерде өтеді. Шизогония кезінде адам қанындағы паразиттің саны артады, ал эритроциттердің саны азаяды. Сау адамның 1 қанында 5 млн эритроциттер болса, ал безгек ауруымен ауырған кезде эритроциттердің саны азайып 1 қанында 1 млн-ға жақын эритроциттер қалады.

Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңде мерозоиттар гамонттарға айналады. Гамонттар екі түрлі болады: макрогамонттар немесе макрогаметоциттер, бұлар пісіп жетілмеген аналық жыныс жасушалары және микрогамонттар немесе микрогаметоциттер, бұлар пісіп жетілмеген аталық жыныс жасушалары. Осыдан кейін әрі қарай даму адам қанында жүрмейді. Ендігі дамуы маса денесінде өтеді.

Безгек масасы ауру адамның қанын сорған кезде оның ішегіне қанмен бірге макро- және микрогаметоциттер түседі. Масаның ішегінде макрогамонттар (макрогаметоциттер) пісіп жетіліп макрогаметаға айналады, ал микрогамонттардың (микрогаметоциттердің) ядросы көпке бөлініп, пісіп-жетіліп қозғалғыш майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар және макрогаметалар қосылып зигота түзіледі. Зигота қозғалғыш келеді, сондықтан оны оокинета деп атайды. Оокинета масаның ішек қабырғасына еніп қозғалуын тоқтатады да, сыртына тығыз қабықша шығарып ооцистаға айналады. Ооцистаның ішіндегі ядро бөлінеді, мұның саны бірнеше мыңға жетуі мүмкін. Әрбір ядро жұқа цитоплазмамен қапталынып, мыңдаған (10000-ға дейін) спорозоиттар түзіледі. Ооцистаның көлемі өсіп, мыңдаған спорозоиттар пайда болғаннан кейін жарылады. Қозғалғыш спорозоиттар безгек масасының аралас қуысына түсіп, гемолимфа ағынымен сілекей бездеріне жиналады. Маса адамды шаққанда оның қанына сілекеймен бірге спорозоиттар түседі. Даму кезеңі әрі қарай жалғасады. Сонымен безгек плазмодиясының тіршілік кезеңі өте күрделі және олар иесін алмастырып отырады, жыныссыз көбею адам қанында, ал жынысты көбею безгек масасының ішегінде өтеді. Плазмодияның негізгі иесі безгек масасы, ал адам аралық иесі болып табылады. [1]

37. Toxocara canis құртының дамуы

ЕТҚОРЕКТІЛЕРДІҢ ТОКСОКАРОЗЫ МЕН ТОКСАСКАРИДОЗЫ

1 Аталған аурулар етқоректілердің ащы ішегінде мекендейтін қоздырушылардың ықпалынан туындайды.

2 Қоздырушылары: Toxocara canis (Аnisakidae тұқымы) және Toxascaris leonina (Аscaridae тұқымы). Ересектері ащы ішекте, балаңдары адамның, иттің және кейбір жануарлардың ішкі мүшелерінде (бауыр, өкпе, ми, көз, бүйрек, жүрек) тоғышарлық күнелтеді.

3 Даму биологиясы. T.canis дамуы аскаридтік типпен өтеді. Ұрықтанған аналығының нәжіспен бөлген жұмыртқасы қолайлы жағдайда зардапты сатысына дейін жетіледі. Жұғудың 3 жолы: жұмыртқалармен ластанған азық-сумен, бұлшық етінде токсокара балаңқұрты бар кеміргішті жегенде және жатырдағы күшікке кіндік (плацент) арқылы берілгенде. Буаз қаншықтың жатырдағы күшігіне кіндік арқылы берілуіне байланысты туған күшік 21 күнге толғанда нәжісінде токсокара жұмыртқалары анықталады.

T. leonina–ның ішке түскен личинкасы миграция жасамайды. Ол ішек кілейгей қабатының астына еніп, 2 рет түлейді, де 3-4 апта өткеннен соң ішек саңылауына шығып ересек сатысына айналады.

4 Эпизоотологиялық деректер. Токсокарозға ит-мысықтардың 20 күнге дейінгілері күшік-мауықтары, ал токсаскаридозға керісінше ересектері (тек күлгін түлкілердің ғана күшіктері туғаннан 20 күнге дейін бейім) бейім келеді. Инвазия көзі жас күшіктер, резервуарлық иелер (кеміргіштер) және ауру буаз қаншықтар.

5 Сыртқы белгілері: арықтау, кілегей қабықтарының бозаруы, азыққа тәбетінің болмауы, ішке ауаның кеулеуі, іш өту, бітелу, құсу, бұлшық еттерінің тартылуы.

6 Диагнозды эпизоотологиялық деректерге, клиникалық белгілеріне, лабораторлық зерттеу нәтижелеріне сүйене жүргізеді.

7 Емдеу. Дронцит, дронтал, тронцил, азинокс, празиквантел, празив К, фебтал (1 таблеткасы 10 кг т.с.).

8 Профилактикалау. Күнделікті торларды, жаппаларды, лапастарды қидан тазарту, биотермикалық залалсыздау. Кезеңді копрологиялық зерттеулер жүргізу (күшіктерді – ай сайын, ересектерді – тоқсанда 1 рет). Жоспарлы сақтық дегельминтизациялауды маусым-шілдеде қаншықтарды күшіктерінен айырған соң, екінші рет – ұйығардың алдында желтоқсанда. Күшіктерді туғаннан соң 20-25 күн өткенде. Көкөністерді тазартып, мұқият ағынды суда жуғаннан соң ғана азық ретінде қолдану қарастырылады. Ай сайын қораларда дератизация жүргізу. Адамдардың, әсіресе, балалардың ауруды жұқтырмас мақсатында ойын алаңдарында ит-мысықтарды серуендетуге, өзен-көлдердің жағажайларында иттерді шомылдыру қатаң тиым салу және бақылауға алу қарастырылады.