Phylum Arthropoda. (General characteristics of animals)

Буынаяқтылар (Arthropoda) — омыртқасыз жануарлар типі. Олар теңіз, мұхит суларында, өзен мен көлдерде, топырақта, үңгірлерде, орманда, ашық далада, шөлді жерлерде тіршілік етеді. 1,5 млн-нан аса түрлері белгілі. Буынаяқтылар 4 тип тармағына бөлінеді: желбезектыныстылар (Branchіata), хелицералылар (Chelіcerata), трилобиттәрізділер (Trіlobіtomorрha), кеңірдектыныстылар (Tracheata). Бұлардың дене құрылысы айқын сақиналарға жіктелген, 2 жақтаулы симметриялы. Аяқтары буын-буынға жіктелгендіктен Буынаяқтылар болып аталған. Денесі бас, көкірек және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Дене сыртын хитин қабығы (кутикула) жабады. Ол қорғаныш әрі сыртқы қаңқа қызметін атқарады, оған бұлшық еттері жабысып бекиді. Буынаяқтылардың жүйке жүйесі жұтқыншақ маңындағы ганглиядан және құрсақ тізбегінен тұрады. Сезім органдары — иіс, дәм сезу мүшелері жақсы жетілген. Буынаяқтылардың өздігінен көре алатын фасетті көздері және тек жарықты сезе алатын көзшелері болады. Аяқтарының буындардан тұруы олардың жүрісін бағыттап отыруға, алуан түрлі күрделі қимылдар жасауға мүмкіндік береді. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі көп камералы. Буынаяқтылар денесіндегі целом қуысы, алғашқы қуыспен бірігіп кетіп, дененің тұрақты қуысын (миксоцель) құрайды, мұны аралас қуыс дейді. Тыныс алу жүйесі — желбезектерден (суда тіршілік ететіндерде), өкпе мен кеңірдектен (құрлықтағыларында) тұрады. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталып, аналь саңылауымен аяқталады. Алдыңғы, ортаңғы және артқы (без қызметін атқаратын мальпигий түтік тәрізді өсінділерін түзеді) ішектері болады. Зәр шығару жүйесі суда тіршілік ететіндерінде көкірек аяқтарының түп жағында, ал құрлықтағыларында мальпиги түтігінде (артқы ішектің түтік тәрізді өсіндісі) орналасқан. Буынаяқтылар дара жынысты, кейбір түрлері жыныссыз (партеногенездік) жолмен көбейеді. Эмбрионалдық дамуы көп жағдайда түрленіп өтеді, сондықтан дернәсілдер мен ересек түрлерінің арасында айырмашылық көп. Буынаяқтылардың өсуі мен дамуы түлеуге байланысты, яғни олар түлеп, бұрынғы қатты қабығын (кутикуланы) тастаған сәтте ғана өседі. Буынаяқтылардың маңызы өте зор. Мысалы, кейбір шаянтәрізділер тағам ретінде пайдаланылады, жібек құртынан өнеркәсіп шикізаты алынады. Олармен балықтар, сүтқоректілер қоректенеді. Кейбір түрлері улы келеді (қарақұрт, бүйі, шаян, т.б.). Бұлардың ішінде масылдық тіршілік ететіндері немесе жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын адамға және жануарларға жұқтыратындары да бар (мыс., қан сорғыш кенелер, т.б.). Қазақстанда Буынаяқтылардың барлық кластарына жататын түрлер кездеседі. Олардың зиянды және масылдық түрлері, сондай-ақ, бау-бақша, егін зиянкестері зерттеліп, биол. және экол. ерекшеліктері анықталуда.[1]

(Arthropods) — a type of invertebrate angular. Sea, sun, ocean, above, men, river lakes, in the soil, in caves, I'm on an open, desolate life Gerard. 1.5 million-NN is known to a healthy generation. In accordance with paragraph 4 highlights a Butler type: javascriptalert (Branchiata), chelicerae (Chelicerata), trilobites (Trilobitomorpha), cell (Trehantiri). It is clear, classified in construction to the ring, 2 home symmetry. Generation is Alan Butler intergender Feet. Bus CSN, thoracic and abdominal parts. The shell is beat up to one hundred (and gives them whatever) closes. All protective functions of the outer skeleton, muscles, sticking him a letter after. Around pharynx and ventral nerve cords of arthropods corner trading system. The senses — smell, well-developed members of touch. See the light to see arthropods and natural sources kesseler Bold ALT fassett yourself. Foot traffic and direct them to stay bundaran seat, Alan complex actions in a variety of critical. Blood system", Kamal's heart. Butler shared a body cavity are installed together with the first of a body cavity constant (Marseille), this Pope hollow Dirty. System Tens of al — elected (etendard court life), larynx, trachea, bronchi of the lung men (arland). Drinking system from the cavity ORT as basal, NL saymoumin ends. Front, middle and rear (without binding activities forms a tubular cultures clen) shecter Bold. Etendering side of the chest, urinary system functioning of the judicial bottom, legs, al arland the maple (tubular sprouts posterior intestine). Butler male, doctor, healthy generation in some genisys (parthenogenetic) line increases. In the case of the development will be a meeting Embrionary much, so many kinds of larvae, the difference in the direction of the men. The growth of arthropods men treuhe the development of balance, that is, after the resumption of the old hard shell (and gives them excellent) that STE increases in Xian. The meeting was very ser arthropods. Mal, some crustaceans used as food, raw materials of the silk industry artisan. Alarmed fish, mammals eat. Some St. salamatty Urpak " (arart, by, Shayan. bel.). Yes and the life of the infectious diseases of Man and animals have the names of the dependency either of them (Mas. pump , knee-deep in blood, TB). All kinds of Arthropods related stars can be found in Kazakhstan. Healthy generation dependency and submission, Sunday-onion-garden, pests of the crop, the ball. AND ECO. find out the features.[1]

25.Азқылтанды (Oligochaeta) – көбінесе топырақ құрттары. Олардың ортасында ұзындығы 5,2 м аса зор жаңбыр шұбалшыңдары кездесіп жатады, және де кіші формалар. Барлық сегменттерде, ауыздықтан басқа,қылтандылар бар, шоқтармен орналасқан. Параподии бейнеленбеген,басы оқшау нашар. Нәзік кутикула ерекше былшырағымен тұрақты дымқылданады ; кутикула арқылы диффузия жолымен газ алмастыру іске асырылады. Азқылтанды құрттар – әрілі-берілі ұрықтандырумен, көбінесе гермафродитті ; жыныс мүшелері бірнеше дене сегменттер бойынша жинақы.Бұл мүшелердің күрделі құрылысы өмірге керекті зат. Кейбір түрлердің белгілісі партеногенез. Метоморфоздың жоғы ;шыққан процес арқылы копуляции жібегінен бірнеше аптадан соң ондаған жас шұбалшыңдар шығады

Crustacea

Шаян тәрiздiлер класы (Crustacea ) буынаяқтылар. 20 отрядқа бiрiккен 30 мыңнан астам түрлері бар: онаяқтылар (iрi теңiз шаяндары, саяқ шаяндар, крабтар, өзеннiң шаяндар), жапырақаяқтылар (дафния ), ескек аяқты (циклоптар ), тең аяқты шаян тәрiздiлердiң (есек құрт ),тең емес аяқтылар (бокоплавтар ) тағы басқалар. Көпшiлiгi терең суда немесе кейбіреуі құрғақта еркiн тіршілік етедi. Олар өлшемдері жарты милиметрден ондаған сантиметрлерге дейін . Бұл кластың басқа буынаяқтылар өкiлдерiнен айырмашылығы мұрттардың екi жұп болуы және бұтақты аяқталған құрылысының бар болуы. Сегменттелген дене, хитинді сауытымен жабылған, бiрнеше бөлiмдерге бөлiнген. Басты, кеуде және қарын немесе баскөкірек және қарын деп ерекшелеуге болады.

Хитинді қалқан карапакс деп атайды. Басында кiшкене жұп емес көз тесiктер немесе күрделi фасетті көздерi орналасқан, әсіресе көкірегінде. Мұрттар сезiм және иiс сезiм функцияларын атқарады. Жоғарғы және төменгi жақтары ұстау және азықтың ұсақтауы үшiн ыңғайлы. Дене шектiлiктерi құрылысына байланысты жүру және жүзу қызметіне бөлiнедi. Қан айналым жүйесi шаян тәрiздiлерiнде тұйықталмаған. Тыныс мүшелерi қызметін желбезектер атқарады. Жүйке жүйесi iш жүйке тiркесiмен ,бөлгiш - бездермен ,сыртқы саңылаулар негiзiнде жоғары жаққа қарай ашылған мұртшалар . Шаян тәрiздiлер барлығы дерлiк дара жынысты және сырттай ұрықтанады. Жұмыртқалардан личинкадан бiртiндеп ересек түрге айналады. Шаян тәрiздiлер шыбын-шiркейлердiң әр түрлi майда организмдары, моллюсктермен, бунақденелілер личинкаларымен, өсiмдiктермен, кейбiр түрі - әр түрлi жануарлардың өлекселерімен қоректенедi.

Өзен шаяны. Шаян тәрiздiлер класының өкiлi өзен шаяны болып табылады. Өзен шаяны онаяқты шаян тәрiздiлерге жатады. Тұщы таза суларда мекендейдi. Тұйықталыпөмiр сүреді. Шаяндар қоректі талғаусыз жейді. Шаянның денесi алдағы қапшықтан, дененiң 18 сегменттерi және аналь қапшықты қосады. Дене сегменттерi үш бөлiмде топтастырған: бас, кеуде және қарын. Бас және кеуде қосылып баскөкіректі құрайды. Арқаларымен баскөкірегінің бүйiрлерi тығыз байланысып баскөкірек қалқанмен жабулы. Екi күрделi көз бүйiрлерiнің бойында орналасқан, алдыңғы қалқан шығу құрастырады. Қарынның сегменттерi жылжымалы тұйықтаған.

Алдыңғы бөлігінде бiрiншi жұп қысқа мұртшалар орналастырған, бастың бiрiншi сегментiнде - екiншi жұп ұзын мұрттар. Мұрттар қозғалмалы, оларда сезу және иiс сезу қабілетiнiң рецепторлары орналасақан. Ауыздың жанында шаян ауыз аппаратын құрайтын 6 жұп түрi өзгерген ұштары орналастырған. Екiншi бастың сегментi жұп жақ алып тұрады, үшiншi және төртiншi - төменгi жақтардың жұбы орналасқан.

Кеуделер алғашқы үш сегменті жақаяқтармен жабдықтаған. Келесi сегменттердiң кеуде аяқтарының бес жұбы жүруге арналған. Жүру аяқтарының бірінші жұбы азықты ұстау, шабуыл және қорғану үшiн қызмет көрсететiн қуатты қысқыш болады.

 Қарынның бiрiншi сегментi түрiн өзгерткен жынысты аяқтар орыналасады. Келесi төртi сегменттерде бұтақты жүзгіш аяқтар орналастырған. Дененiң соңғы сегментi аналь аяқтарымен бiрге аналь қабықпен құйрық қалыптастырған жүзу қанаттары алып жатады. Асқорыту жүйесiн ауызбен басталып жұтқыншаққа ашылады. Жұтқыншақ өңешке құятын асқазанға өтедi. Бұл алдыңғы iшек. Асқазан екi бөлiмдерден тұрады: шайнауға және сүзуге арналған. Асқазаннан қорек қысқа ортаңғы iшекке түседi, одан - бауырға. Нәрлi заттардың қорытылуы және сіңуі бауырда болады. Қорытылмаған азықтың қалдықтары артқы iшектерге, содан соң артқы аналь тесiгі арқылы сыртқа шығарылады. Шаянның асқазаны қабырғалар жағында ақ, дөңгелек, жуандау - тастар пайда болады. Олар шаянға түлеуден кейiн кутикуланың сiңуi үшiн қажеттi кальци көмiрқышқылынан тұрады.

Ерекше органдары - жасыл бездер, негiзде қос жұп мұртшалары орналасқан.

Тыныс алуы желбезектi. Желбезектер алдыңғы кеуде 8 жұп аяқтардының ұштары өсінділері болып табылады. Гемолимфа желбезектерде үнемi салқындаған таза сумен жуылып реттеп тұрады. Нәзiк жамылғылар арқылы газ алмасу болады. Тотыққан гемолимфа саңылаудан кейiн жүрекке құйылады. Ол баскөкірек арқалық бөлігінде, желбезектердiң үстiнде орналасқан. Шаянның жүйке жүйесi мимен (жұтқыншақ үстiндегi түйiнi) жақсы дамыған, жұтқыншақтың маңайындағы жүйке сақинасы және iш жүйке тiркесiмен құрастырылған. Жүйкелер мидан көзге және мұрттарға таралады. Жұтқыншақ түйiнiнен – ауыз органдарға , iш жүйке тiркесi, iш түйiндері ұштарына және iшкi органдарға тарайды.

Сезiм мүшелерi жақсы дамыған: мұрттар - бұл түйсiк сезу мүшесi және химиялық сезiм мүшесі; басында тепе-теңдiктiң органдары орналасқан. Көздері күрделi.

Шаяндар дара жынысты, жыныс диморфизмы бейнеленген. Жыныс бездерi жұп, баскөкіректе орналасып және соңғы баскөкірек сегменттерi iш астар тарабында жұп жыныс саңылауларына ашылады . Көктемде аналықтар баскөкіректе күштi бүгілетін iшкі аяқтарында орналасқан іш астарға уылдырық салады. Даму құбылыссыз - уылдырықтан айлап-апталап кiшкентай шаяндар жарып шығады, біраз уақыт анасының ішінде қалады . Шаяндардың өсу мен дамыуы түлеу кезеңімен жүреді . Жас шаяндар жылына біренеше рет түлейдi. Ересек шаяндар - жылына бiр рет. Тұщы және тұзды су планктонында ескек аяқты және тiкенек мұртты шаяндарға жататын майда шаяндар мекендейдi. Олар бiр клеткалы су балдырларымен қоректенедi, өздерi малюска балықтардың және басқа планктонофаг балықтарға азық болады - (майшабақ, мойва, шабақ балық тағы басқалар). Бендофаг балықтардың сондай-ақ теңіз құстары мен майдақоректілердің қоректері крабтар, креведкалар, теңіз тарақандары. Су шаяндары, креветкалар, лангуттар, теңiз омарларының маңызы да айтарлықтай.

27.Полихеттердің 5000-нан астам түрі бар, көпшілігі теңіздерде тіршілік етеді, тек Manayukia baicalensis тұщы суларда кездеседі. Денелерінің ұзындығы бірнеше миллиметрден үш метрге дейін (Eunice gigantea). Басым көпшілігі жүзіп, ал кейбіреулер бекініп немесе топырақты қазып тіршілік етеді, «үйшіктер», түтікшелер жасайды. Паразиттік тіршілік ететін түрлері де кездеседі.

Құрылысы мен физиологиясы. Полихеттердің денесі құрттәрізді, созылыңқы, аздап арқа құрсақ бағытында сопайған немесе цилиндр пішінді. Бас, тұлға, аналь (пигидий) бөлімі бар. Тұлға бөлімі біркелкі бөлшектелген гомономды сегменттерден тұрады, сегменттерінің саны 5-тен 800-ге дейін болады. Сегменттерінің саны аз болса бұларды аз сегментті немесе олигомерлі полихеттер деп атайды, ал көп болса — көп сегментті немесе полимерлі полихеттер.

Бас бөлімі екі сегменттен құралған: ауыз алды немесе — простомиум және ауыз сегменті — перистомиум. Простомиумда көру мүшелері, қармалағыштары /антенна/ және пальпалары орналасқан, ал перистомиумда — ауыз тесігі және бірнеше мұртшалары -цирралары.

Тұлға бөлімі біркелкі гомономды сегменттерден тұрады, олардың әрқайсысының бүйірінде метамерлі және жұптасқан өсінділер немесе параподия деп аталатын жалғанаяқтары орналасады. Параподия екі мүшеленбеген бұтақшадан түрады: арқа /нотоподия/ және қүрсақ /нейроподия/. Параподидің арқа және құрсақ бөліктерінде мұртшалары /цирралары/ және қылтандары шоғырланған. Тыныс алу жүйесі. Полихеттердің басым көпшілігі бүкіл денесімен, кейбір түрлері параподияларында орналасқан желбезек арқылы тыныс алады, ал желбезектері қан тамырларына бай келеді.

Қан айналу жүйесі тұйық қан тамырларынан тұрады. Жыныс жүйесі қарапайым. Полихеттер дара жыныстылар. Полихеттердің дамуы метаморфоз арқылы жүреді. Дамуындағы басты ерекшеліктері: зиготаның спиральды, детерминативті бөлінуі, трохофора личинкасының пайда болуы және мезодермалық жолақтың ажырауынан мезодерманың түзілуі.

28.Pogonophora типінің сипаттамасы

ПОГОНОФОРАЛАР (POGONOPHORA) ТИПІНІҢ ФИЛОГЕНИЯСЫ

Погонофоралардың тіршілік қалпы, мүшелерінің кұрылысы, целом қуысының қалыптасуы тағы басқа белгілері, олардың біраз омырткасыз жануарлармен филогенетикалық байланыстарының бар екендігін дәлелдейді. Мысалы, олардың өмір тіршілігі, сыртқы пішіні, кейбір сыртқы құрылысының белгілері бекініп тіршілік ететін көпқылтанды құрттарға ұқсас болып келеді, сондықтан кейбір зоологтар осы конвергентгі сыртқы үқсастығына байланысты погонофораларды көпқылтанды құрттардың Sedentaria класс тармағына жаткызған. Бірақ бұл қате. Погонофоралардың буылтық құрттарға, эхиуридаларға, моллюскаларға, қармалауыштыларға, қылтанжақтыларға және екінші реттік ауыздыларға үқсастық ерекшеліктерінде де көреміз. Бұл, бір жағынан хитинді түтікшені және қылтандарды жасауға кдбілеггілігі, екіншіден, целом қуысының энтероцельді жолмен, сонымен қатар оң жақ алдыңғы целомнан жүрек кдпшығының (перикардияның) пайда болуы. Буылтық құрттар және хордалылар сияқты погонофоралар сегментгі және полимерлі (көп сегментті) жануарлар. Бірақ, бұл үш топтағы жануарлардың сегменггері әр түрлі жолдармен және тәуелсіз түрде дамыған. Погонофоралардың денесінің артқьі бөлімі көбірек және анық сегменттелген, бұл олардың өмір сүру жағдайына байланысты — өмір бойы судың түбіндегі топырақты денесінің артқы жағымен қазып, көміледі. Осыған байланысты артқы целом қуысында көлденең өсінділер түзіліп, сол куысты метамерлі камераларға немесе сегменттерге бөліп тұрады және метамерлі орналасқан қылтандары да дамиды. Сірә, погонофоралардың эволюциясы қорғаныш түтік- шесінде отырып тіршілік ету бағытында жүрген болар, соған байланысты хитинді бекіну тақталары түзіліп, ішегі дамымай, оның қызметі қармалауыштарға ауысқан болар. Кейбір жағдай- ларда қармалауыш аппараты азайып (Siboglinum-да жалғыз қармалауыш), ал енді бір жағдайларда қармалауыштар саны ерекше көбейіп кеткен (12-ден 2000-ға дейін, Lamellisabella, Spirobrachia, Lamellibrachia-да).