Phylum Mollusca (Mollusks)- (General characteristics of animals)

Mollusca is a taxonomic phylum that contains a diverse array of organisms (referred to as 'mollusks'), and the taxonomic classes that include snails, sea slugs, octopuses, squid, and bivalves such as clams, mussels, and oysters. From 50,000 to 200,000 species are estimated to belong to this phylum. Imagine the obvious differences between an octopus and a clam, and you'll get an idea of the diversity of this phylum.They have a soft body. They have a usually distinguishable 'head' and 'foot' region. They use their muscular foot to move. Some may have a hard covering, or exoskeleton. They have a heart that pumps blood through their blood vessels, digestive system, and a nervous system.Classification:Kingdom: Animalia. Phylum: Mollusca

Many mollusks feed using a radula, which is basically a series of teeth on a cartilage base. The radula can be used for complex tasks, from grazing on marine algae or drilling a hole in another animal's shell. Some mollusks have separate genders, with males and females represented in the species. Others are hermaphroditic (reproductive organs associated with both male and female). Mollusks may live in salt water, in fresh water, and even on land. Thanks to their ability to filter large quantities of water, mollusks are important to a variety of habitats. They are also important to humans as a food source and have been historically important for making tools and jewelry.

Моллюска - это таксономический тип, который содержит разнообразные организмы (называемые «моллюски») и таксономические классы, которые включают улитки, морские слизни, осьминоги, кальмары и двустворчатые моллюски, такие как моллюски, мидии и устрицы. По оценкам, от 50 000 до 200 000 видов относятся к этому типу. Представьте себе очевидные различия между осьминогами и моллюском, и вы получите представление о разнообразии этого типа.Они имеют мягкое тело.Они имеют обычно различимую область «голова» и «нога». Они используют свою мышечную ногу для перемещения.У некоторых может быть жесткое покрытие или экзоскелет.У них есть сердце, которое накачивает кровь через кровеносные сосуды, пищеварительную систему и нервную систему.Классификация. Королевство: Animalia Тип: Моллюска

Многие моллюски питаются с помощью радулы, которая в основном представляет собой серию зубов на базе хряща. Радула может использоваться для сложных задач: от выпаса на морских водорослях или сверления отверстия в раковине другого животного.У некоторых моллюсков есть отдельные полы, причем самцы и самки представлены в виде. Другие - гермафродиты (репродуктивные органы, связанные как с мужчинами, так и с женщинами).Моллюски могут жить в соленой воде, в пресной воде и даже на суше.Благодаря их способности фильтровать большое количество воды, моллюски важны для различных мест обитания.Они также важны для людей как источник пищи и исторически важны для изготовления инструментов и ювелирных изделий.

18.Жартылай түрленіп дамитын насекомдар тобына сипаттама берініздер

Жалпа насекомдардың дамуы 2кезеңге бөлінеді.1) эмбриональді(жұмыртқа ішінде) 2) постэмбриональді(жұмыртқадан шыққаннан кейінгі) Соның ішінде насекомдардың постэмбриональді дамуы метаморфоз яғни дамудың бір сатысынан екінші сатысына кенет өзгеруі арқылы өтеді. Метаморфозға негізінен 2 тип тән:1) Жартылай метаморфозды даму-геммиметаболия 2) Толық метаморфозды даму-гомометаболия

Геммиметаболияда жұмыртқадан шыққан дернәсіл имагоға ұқсас, бірақ жыныс гонадасы жетілмеген және тек қанат бастамасы ғана болады.Мұндай даму типі:турақанаттыларға, тарақандарға, біркүндіктерге,инеліктерге,қандалаларға т.б. тән.Олардың эмбрионнан кейінгі дамуы 2 кезеңнен тұрады:дернәсіл және ересек насеком-имаго. Ересек формаға ұқсас қанат бастамасы болатын дернәсіл бұл нимфа д.а. Нимфа бірнеше рет түлейді. Қанат бастамасы үлкейеді, соңғы рет түлеп, ол ересек қанатты формаға айналады.Түлеулердің саны 4-6дан 20-25 дейін. Жартылай метаморфозды дамитын насекомдарда дернәсілдердің 3 типі болады:1)дернәсіл имагоға ұқсас тек мөлшері кіші(биттер мамықжегіш, төсек,қанатсыз қандала).2)дернәсіл имагоға ұқсас тек оларда қанат болмайды,(дәуіттер, турақанаттылар т.б.).3) дернәсіл имагоға ұқсас,айырмашылығы,қанаттары болмайды,оларда уақытша провизор мүшелері болады. Бұл мүшелер тек дернәсілге тән, еремек стадияда болмайды, себебі олар имагодан басқа ортада тіршілік етеді(инелік,біркүндік,веснянка дернәсілдері). Бұл насекомдардың дернәсілдері суда тірш. етеді,сондықтан оларды су нимфалары д.а. Гемиметаболия – жартылай метаморфозды даму (тарақан, турақанаттылар, кандала т.б.)Жұмыртқадан имагоға ұқсас дернəсіл шығады. Қанат бастамасы бар, гонада дамымаған (нимфа) 5-6 рет түлеп имагоға айналады.Бұл насекомдар тобы ішінде дернəсілдің имагодан провизор мүшелері (дернəсілдің тіршілікке бейімділігі) арқылы ерекшеленетіндері бар (инелік, біркүндік, веснянка ). Олардың нимфасы суда дамиды, кеңірдекті желбезектері, инелік дернəсілдерінде қорек ұстайтын «маска» (төменгі еріннің түр өзгерісі) болады.

19.Мысық қос езу сорғышы(Морфобиологиялық және таксономиялық толық сипаттама берініз)

Мысық немесе сібір қосезуі - Opisthorchis felineus иттің, мысықтың және адамның бауырында, өт жолдарында паразиттік тіршілік етеді. Ұзындығы - 8-13 мм, ені - 1,2-2 мм. Негізгі ерекшелігі аталық бездері жапырақ формалы болып, артқы дене бөлігінде орналасуы (61,А-сурет). Сорғыштың бірінші аралық иесі Bithynia leachi ұлуы, ал екіншісі - балықтар. Адамның ауруға шалдығуы - метацеркариі бар шала піскен балықты жегеннен. Описторхис адамға патогенді әсер етеді, ал паразиттердің саны көп болса, өліммен аяқталуы мүмкін. Бір адамда 75000 сорғыштардың табылғаны туралы деректер бар. Мысық сорғышы Сібірде, Еуропаның Шығыс және Оңтүстік аудандарында таралған. Описторхоз ауруына ұшыратады.

Морфофизиологиялық ерекшеліктері[өңдеу]

Сібір сорғышының денесінің ұзындығы 4-13мм. Денесінің ортасында тарымдалған жатыр, содан кейін дөңгелек аналық безі және денесінің артқы бөлімінде екі аталық безі орналасқан.

Тіршілік циклы[өңдеу]

Мысық немесе сібір сорғышының түпкілікті қожайыны болып адамдар және балықтармен қоректенетін жыртқыш сүтқоректлер саналады. Ішінде мерацидийі бар жұмыртқа суға түседі, оны молюск жұтса оның ішегінде жұмыртқадан мирацидий шығады. Бауыр жасушаларында мирацидий спороцистаға айналады. Спороцистада партеногенез жолымен редий, ал одан церкариялар дамиды. Церкарий моллюскі денесінен суға өтеді де балық денесіне енеді. Балық денесінде ол теріасты жасушаға және бұлшықеттерге өтіп, қос қабықшамен қапталып метацеркарияға айналады. Егер түпкілікті қожайындар піспеген балық етін жесе паразиттің метацаркарийін жұтады, ал ол асқорыту жолында қабықшадан босанып өт жолына, бауырға енеді де ересек формаға маритаға айналады. Сонымен, сібір сорғышының дамуына 2 аралық қожайын алмастыру арқылы жүреді. Оның біріншісі үшін инвациялық сатысы- жұмыртқа, екіншісі балық үшін церкарий; ал түпкілікті қожайын үшін метацеркарий саналады.

Патогендік әсері[өңдеу]

Описторхоз қатал ауру, ол кейде дүние салуға алып келеді. Паразиттредің көптеп жиналуы өттің ағуын болдырмайды, бауыр циррозына алып келеді. Ауруды анықтау фекалияны микроскоп арқылы зерттеумен шектеледі.

Алдын алу шаралары[өңдеу]

Балықты жақсы пісіріп не қуырып жеу және санитарлық ағарту жұмыстарын ұйымдастыру.

20.Class Bivalvia (Морфобиологиялық және таксономиялық толық сипаттама берініз

Қосжақтаулылар - бақалшақты былқылдақденелілер класы. Көпшілігі теңіздер мен мұхиттарда, біразы тұщы суларда тіршілік етеді. Ерте палеозой дәуірінен, (қазіргі Қосжақтаулы былқылдақденелілер, төменгі ордовиктен) белгілі, түр құрамының байлығы бор дәуірінде байқалған. Денесі, (ұзындығы бірнеше мм-ден 1,5 м дейін, салмағы 30 кг дейін) билатеральді-симметриялы, бүйір жағынан қысыңқы, аяқтары бар. Басы жоқ, (осыдан бір аталуы, Асерhаlа).Көп түрлерінің аяқтары сынатәрізді, (осыден тағы бір аталуы, Pelecypoda), қарапайым түрлерінде, жылжу табандары бар, қимылсыз тіршілік ететін түрлерінде ол жойылған, (мидии) немесе мүлдем жоқ, (устрицалар). Қосжақтаулы былқылдақденелілер көбінің аяқтарында субстратқа мықтап бекінетін берік жіптерді, (биссус) бөлетін биссусты бездері бар. Денесі еркін екі қатпармен жабылып тұратын және алдыңғы немесе артқы қысқа сифондармен жалғасуы мүмкін мантиямен қапталған. Бақалшақтары екі жақтаулы, (ұзындығы бірнеше мм-ден 1,4 м дейін), денені екі жақ бүйірінен қаптайды; кейбіреулерінде ол ішінен перламутрмен қапталған. Жақтаулардың шеттері иректелген, (тістер), құлып түзеді, оның құрылысы, жіктік белгілердің бірі. Жақтаулар 1-2 жапқыш-бұлшық еттермен жабылады, (аддукторлар), олардың антагонисттері, иілімді лигамент, жақтауларды жартылай ашық түрде қалдырады. Кейбір Қосжақтаулы былқылдақденелілер, (маржандылар, мидиялар, айқұлақтар) бақалшақ пен мантия арасына түскен бөгде зат перламутр қабаттарымен қапталып інжуге айналады. Ауыз қуысында екі жұп қалақ орналасқан. Асқазан соқыр қапшықтәрізді өсіндісінде, кристалды сабақшасы бар, (ас қорытуға қатысады және ағзаны анаэробты жағдайда оттегімен қамтамасыз етеді). Бауыры басқа былқылдақденелілермен салыстырғанда, үшбөлімді. Кейбір Solemyidae, (мысалы, солемий) бауыры мен ас қорыту жүйесі толығымен жойылған. Қарапайым түрлерінде желбезектері екіқанатты, кейбір түрлерінде бұлшыкетті қалқаға, көп түрінде желбезек тақтайшаларына айналған, (осыдан аталуы, Lamellibranchia). Жүйке жүйесі үш жұп түйіннен тұрады. Сезім мүшелері әлсіз дамыған; кейбір түрлерінде, (гребешки) мантияның немесе сифонның жақтары бойымен ішкі көздер орналасқан, желбезек тақтайшаларының негізінде қарапайым осфрадиилері кездеседі, статоцистері бар. Қан айналу жүйесі ашық. Көбі дара жынысты, сирек жағдайда гермафродитті. Кейбір түрлерінде жыныстық диморфизм анық байқалады, (мысалы, Thecalia concamerata). Ұрықтануы көп жағдайда сыртқы. Көбінде дамуы жүзгіш дернәсілімен ерекшеленеді, (велигер, глохидий). Кейбіреулерінде ұрпақты бағу сезімі дамыған, ұрпағын желбезектерінде жеткізу, (Unionidae). 3 отрядқа бөледі: теңтістілер, (Taxodonta), түрлі бұлшық еттілер, (Anisomyaria), нағыз тақтайжелбезектілер, (Eulamellibranchia), басқа жіктелу бойынша, 3 қатар үсті 14 қатардың (отряд), 130 қазіргі тұкымдас енеді. 1000-дай туысы, оның ішінде тридакндар, дрейссендер, миялар, пинналар, фоладалар, сердцевидкалар, макомдар, тригониялар, шаровиктер, айқұлақтар. 20 000-дай түрлері. (ТМД-да тұщы суларда 50 туысы 200 түрі, теңіздерде және тұзды суларда 160-дай туысы 400 түрі) кездеседі. Әлемдік Мұхитта кеңінен тараған, литоральдан абиссальға дейін, сонымен қатар тұщы суларда да. Тұнба суда азқозғалғыш жануарлар. 100-200 м тереңдікте биомассасы және тығыздығы бойынша су түбі фаунасын құрайды. Балықтар мен басқа теңіз жануарларының қорегі. Теңіз түрлерінің көбі ағаш пен тастарды теседі, кемелер мен гидротехникалық құрлымдарға зиян келтіреді. Кәсіптік маңызы бар жануарлар, (жылдық аулауымы 2,9-3,1 млн. т 1978-80 жылдары) және аквамәдени жануарлары.

Қосжақтаулы былқылдақденелілердің өкілі - айқұлақ[өңдеу]

Айқұлақ судың түбінде мекендеп, сондағы құмға денесінің доғаланған алдыңғы бөлігімен көміліп жатады. Дене тұрқы он сантиметрдей. Жотасынан майысқақ сіңірмен байланысқан екі жақтаулы бауыр жағынан ашылып - жабылатын бақалшағы болады. Бақалшақтардың арасынан ай не құлақ тәріздес пішіндегі аяқтары көрінетіндіктен айқұлақ деп аталады.

Айқұлақтың бақалшағынан былқылдақ денесі көрінеді, басы жойылып кеткендіктен, денесі тұлға мен аяқтан құралады. Аяғының қасында айқұлақтың аузы көрінеді. Ауыздың екі жағында қармалауыштары және тіл тәрізді аяғының екі қапталында тақташалы желбезектер болады. желбезектерді кірпікшелер қаптап жатады. Сол кірпікшелер қимылдағанда су кіріс симфонынан еніп, шығару сифонынан сыртқа шығады. Сифондар айқұлақтың артқы жағында бірінің үстінде бірі орналасады. Су астыңғы кіріс сифонымен енгенде, онымен қоса ұсақ жәндіктер де айқұлақтың бақалшағына енеді де, судың ағынымен аяқтың үстіңгі жағындағы ауызға барып, үлкен тоспаұлуға ұқсас- асқорыту жүйесіне түседі. Айқұлақта бас болмағандықтан, оның тілі, жұтқыншағы жоқ, сондықтан қорек алдымен өңешке, одан қарынға және ішекке өтеді. Айқұлақтың бауыры жақсы жетілген , оның өзегі қарынға ашылады.

Айқұлақтың астыңғы сифоны желбезек сифоны деп аталады, өйткені сырттан енген су шапаншадан желбезек арқылы сүзіліп, айқұлақтың тынысалу қызметін атқарады. Жәндіктің желбезектерінде газ алмасады. Айқұлақтың қанайналым жүйесі жүректен және содан таралатын қантамырлардан тұрады. Оның жүрегі жәндіктің арқа жағында орналасады, ал қан ішкі мүшелер аралығындағы саңылауға құйылады, яғни оның қанайналымы- ашық жүйелі.

Айқұлақ бүйрегі арқылы зәр шығарады.

Қосжақтаулы былқылдақденелілер баяу қозғалып, белсенді қоректенбегендіктен, олардың жүйке жүйесі нашар дамыған. Жүйке жүйесі бірімен-бірі жүйке талшықтарымен жалғасатын үш жұп жүйке түйінінен құралады. Бұлардың сезім мүшелері дамымаған. Айқұлақта арнаулы сезім мүшелері болмайды.

Айқұлақ-дара жынысты жәндік, бірақ оның аталығын аналығынан айыру оңай емес. Аталық айқұлақ сперматозоидтарын тікелей суға шашады, су арқылы сперматозоидтер аналықтың кіру сифонымен оның денесіне енеді. Осы арада олар ұрықтанып, жұмыртқадан дернәсіл дамиды. Дернәсілдер шығару сифоны арқылы сыртқа шығады. Олар балықтың денесіне немесе желбезегіне жабысып, сөлімен қоректеніп жетіледі. Біраз уақыттан соң дернәсілдер жас былқылдақденелі жәндікке айналып, иесін тастап, су түбіне түседі. Бұл айқұлақтың даму барысында уақытша паразиттік тіршілік ететінін көрсетеді.

Басқа қосжақтаулы былқылдақденелілер тәрізді айқұлақ бақалшақтың жақтауларын түйістіргіш бұлшықеті арқылы ашып жабады. Бақалшақ әктен түзіледі, оны меруерт қабаты астарлайды,бірақ айқұлақта серуерт қабаты нашар дамиды, сыртқы мүйіз тәрізді қабатының түсіне байланысты айқұлақ қоңыр жасыл реңді болады.

21.Төмен сатыдағы шаянтәрізділер тобы-сипаттама берініз

22. Class Cephalopoda(Морфобиологиялық және таксономиялық толық сипаттама берініз)

Басаяқтылар (Cephalopoda) – жұмсақденелілер типіне жататын омыртқасыз жануарлар класы. Екі класс тармағына бөлінеді: төрт желбезектілер немесе сыртқы бақалшақтылар (Тetrabranchіa – Еctocochlea) және екі желбезектілер немесе ішкі бақалшақтылар (Dіbranchіa – Coleoіdae). Бұлардың 650-ден астам түрлері теңіздер мен мұхитта тіршілік етеді. Денесі жалаңаш (наутилус деген түрінің ғана бақалшағы бар), тұрқы 1 см-ден 18 м-ге (алып кальмарлар) дейін. Басы денесінен анық жіктелген, аузының айналасындағы жемін ұстауға арналған 8 – 10 қармалауыштарының жабысқақ сорғыштары бар, кейде мүйізденген ілмешегі болады. Басаяқтылардың басының бауыр жағында орналасқан мантия қуысына жалғасатын түтікше бар. Басаяқтылар мантия қуысынан енген суды түтікше арқылы қысыммен сыртқа шығарып, соның екпінімен қозғалады. Олардың жұтқыншағында үккіші (радула) орналасқан. Ауыз қуысына бір немесе екі жұп сілекей бездері ашылады (осьминогтардың артқы сілекей бездері у шығарады). Кейбір түрінде жіңішке шегі қапшық тәрізді қарынға жалғасады, онда қорғаныш қызметін атқаратын ерекше секреция (сия) безі бар. Жұп не қос жұп желбезегімен тыныс алады. Тұйық қан айналу жүйесі өте күрделі, себебі, омыртқасыздардың ішінде тек Басаяқтылардың ғана жүрегі бір қарынша және екі жүрекшеге бөлінеді (ішкі бақалшақтыларда төртеу болады). Миы, сезім мүшелері, әсіресе, көзі жақсы дамыған. Бұлар негізінен дара жыныстылар, аталықтары жалған қолға (гектокотильге) айналған қармалауышымен ұрықтарын аналықтарының мантия қуысына салу арқылы ұрықтандырады. Басаяқтылар – жыртқыштар, олар көбінесе балықтарды, шаянтәрізділерді жейді. Ал өздері – судағы сүтқоректілердің (әсіресе, кашалоттардың) жемі. Басаяқтылардың кәсіптік маңызы зор. Қытай, Жапония, Корея, т.б. елдерде тағамға пайдаланылады. Бұлардың етінің сапасы балық етінен де артық, сондықтан жыл сайын 1,64 млн. т (оның 1,2 млн. т-сы кальмарлар) Басаяқтылар ауланады.[1]

Басаяқты ұлулар - жоғары ұйымдастырылған теңіз ұлулар классы. Мезо-кайнозой кезеңінен бастап басаяқты ұлулар балықтармен бәсекелістікте пайда болған, негізгінен сүйектестілермен. Соның нәтижесінде биологиялық ұқсас бейімдеушілік пайда болған. Денесі 1 см-ден 5 м, билатериальді, симмметриялы, әдетте ірі денемен юасқа бөледі. Түрі өзгерген аяғы шанаға айналған воронкаға айналған. Денесін мантия жапқан, мантиясы мен воронкасы реактивті түрде жүзуге мүмкіндік беретін пропульсивті мүшеге айналған. Көпшілігінде қосалқы жүзу мүшелеріне, жұп жүзбеқанаттар немесе мантияның екі жақ қабырғалары. Аяқтарында еміздіктері, кейбір кальмарларда олар ілмектерге айналған. Басаяқты ұлулардың бақылшықтары ішінде, (наутилустан басқа), кейбіреулерінде жетілмеген немесе жойылған; ұрғашы аргонавтарда жұмыртқапы сақтау үшін ерекше сыртқы бақалшақтары бар. Шеміршекті бас сүйектерлер бар. Миы күрделі. Басының жағында екі ірі жақсы дамыған көздері орналасқан. Басаяқты рулар денесінің реңін жылдам өзгертеді. Жарықтандыру мүшелері бар. Қан жүйес тұйық. Даражыныстылар, кейде жыныстық диморфизм байқалады. Тіршілігінде 1-ак рет көбейеді, содан кейін өледі. Басаяқты рулар жұмыртқалары ірі, сарыуызға бай. Пелагиалық немесе су түбінде қармақтың дернәсілдері шығады. Көпшілік түрлерінде ұрпақтарына қарқомшылығы байқалады. 7 клас тармағы бар, оның 6 жойылған түрлер, (наутилоиден және жойылып кеткен аммониттер), 1, қазіргі заманғы, 2 желбезекті 7 отряды бар, (қазіргі кальмарлар, каракатицалар, сегізаяқтар, вампироморфтар мен жойылып кеткен Aulacocevatida Fhragmoteutida мен белемниттер). ТМД-да 60 түрі бар, олар Солтүстік және Қиыр Шығыс теңіздеріндетаралған. Пелагикалық жануарлары, жыртқыштар және су түбі организмдері. Көптеген басаяқты ұлулар кәсіпшілік нысаны, кейбір түрлері, фармацевтикалық шикізат ретінде қолданылады.[2]

23. Жоғары сатыдағы шаянтәрізділерге сипаттама берініз

Теңіздерде, тұщы суларда кең тараған, сонымен қатар құрлықта және паразиттік тіршілік ететін түрлері де бар. Басқа класс тармақтарына

қарағанда құрылыс деңгейі жоғары, сезім мүшелері күшті дамыған және соған сай іс-әрекетгері де күрделі, ірі шаяндар. Бұлардың басты ерекшелігі: дене сегменттерінің саны тұрақты, басы (акрон және 4 сегмент), 8 кеуде және 6 құрсақ сегмештері болады (Leptostraca отрядының өкілдерінде ғана өзгеше). Кейде бас капсуласының құрамына акрон және 4 сегменттен басқа, кеуденің І-ші сегменті кіреді (Amphipoda және Isopoda отрядында) немесе басы протоцефалон (акрон және антенна сегменті) түрінде қалады. Соңғы жағдайда бастың жақ сегменттері кеуденің бірнеше немесе барлық сегменттерімен қосылып жақкеудені (гнатоторакс) түзейді. Дене сегменттерінің әрқайсысында жұп аяқтары болады, тек құрсақтың соңғы сегментінде аяғы жок, ол тельсон (telson) деп аталатын тақтаға айналған (Leptostraca отрядының өкілдерінде ғана айыршасы (furca) бар). Ересек түрлерінде антеннальды бездер зәр шығарады. Жыныс тесіктері аналығының 6-шы, аталығының 8-ші кеуде сегментерінде ашылады. Дамуы метаморфоз жолымен немесе тура (эпиморфоз). 19000-нан аса түрі бар. Жоғарғы сатыдағы шаяндар класс тармағы 14 отрядқа бөлінеді, солардың ішінде ең көп тараған әрі маңызды отрядтарды қарастырамыз: жұқасауытгы шаяндар - Leptostraca, ауызаяқты шаяндар - Stomatopoda, мизидалар - Mysidacea, эуфаузиялар - Euphausiacea, теңаяқты шаяндар - Isopoda, бүйірімен жүзуші шаяндар немесе амфиподалар - Amphipoda, онаяқты шаяндар - Decapoda.