Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі. Перыядызацыя гісторыі Беларусі.

Сучаснае грамадазнаўства выкарыстоўвае дзве метадалагічныя канцэпцыі, якія тлумацаць развіццё сусветнай гісторыі. Першая канцэпцыя была распрацавана К.Марксам, Ф.Энгельсам і У.Леніным. Яна атрымала назву тэорыі фармацыйнага развіцця грамадства. Сутнасць гэтай тэорыі заключаецца ў наступным: у сусветнай гісторыі чалавецтва прайшло наступныя фармацыі - першабытнаабшчынную, рабаўладальніцкую, феадальную, капіталістычную і часткова камуністычную ў перыяд існавання сістэмы сацыялізму. У аснову гэтай перыядызацыі К.Маркс паклаў спосаб вытворчасці матэрыяльных багаццяў, які выкарыстоўваўся грамадствам на працягу цэлай гістарычнай эпохі.

Другая канцэпцыя была распрацавана такімі даследчыкамі з ліку гісторыкаў, філосафаў і сацыёлагаў, як М.Вебер, О.Шпенглер, К.Ясперс, А.Тойнбі, М.Данілеўскі, М.Кандрацьеў, П.Сарокін і інш. Гэтыя даследчыкі XІX- XX стст. у галіне грамадазнаўства даказвалі, што гісторыя грамадства звязана найперш з развіццём рэлігіі, культуры, духоўнасці; з індывідуальнасцю і непаўторнасцю чалавечай асобы, такімі нематэрыяльнымі паняццямі як «дух народа» ў той ці іншы гістарычны перыяд. Такі падыход да тлумачэння гісторыі атрымаў назву цывілізацыйнага. Паняцце «цывілізацыя» звязана з паняццем «грамадзянскі». У эпоху антычнасці гэтае паняцце з’явілася у філасофіі Арыстоцеля і працах філосафаў-стоікаў, якія падзялілі прыроду чалавека на два пачаткі: натуральны і грамадзянскі.

У эпоху Рэнесансу італьянскія гуманісты пазначалі тэрмінам «цывілізаванасць» пераход чалавечай гісторыі ад стану варварства і дзікунства да культурна-грамадзянскага стану і дзяржаўнага жыцця.

У XІX ст. у навуцы склалася наступнае разуменне паняцця «цывілізацыя»:

1.Цывілізацыя і цывілізаванасць - гэта такое развіццё грамадства, калі «ідэя Бога» і «дух народа» складаюць адзінае цэлае. 2.Цывілізацыя - гэта гістарычная

для стадыя, этап у гісторыі ўсяго чалавецтва, напрыклад, традыцыйная , індустрыяльная, постіндустрыяльная цывілізацыя. 3.Цывілізацыя - гэта канкрэтна-гістарычнае, этнакультурнае ўтварэнне, ўласцівае гісторыі амаль кожнага народа і кантынента, напрыклад, антычная, егіпецкая, усходнеславянская, заходнееўрапейская, кітайская, індыйская і г.д.

Перыядызацыя гісторыі. Пры вывучэнні гісторыі яе падзя-ляюць большай зручнасці на перыяды - адрэзкі часу, калі адбываліся гістарычныя падзеі.

Важнае значэнне надаецца крытэрыям - адзнакам, на асно-ве якіх робіцца перыядызацыя. Адны гісторыкі кіруюцца са-цыяльна-эканамічнымі крытэрыямі, іншыя шукаюць іх у галіне палітыкі ці ў сферы духоўнага жыцця або культуры.

Існуюць перыядызацыі сусветная і лакальныя, якія суадно-сяцца з сусветнай, як адзінае з усеагульным.

• Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі ў каменным веку.

Человек выделился из животного мира ок 3 млн лет назад (Африка). На территории современной Белорусси первые люди появились – 100-40 тыс лет до н.э. В соответствии с эволюцией орудий труда историю первобытного общества принято делить: Каменный век(100-40 тыс до н э -3 тыс лет до н э): 1) палеолит (100-40 тыс до н э- 10 тыс лет до н.э.), 2) мезолит (10-5 тыс до н.э.), 3) неолит (4-3 тыс лет до н.э.).Бронзовый век(2 тыс до н э-нач I тыс до н э); Железный век(нач I тыс до н э-сер I тыс.н.э.).КАМЕННЫ ВЕК — самая старажытная эпоха ў развіцці чалавецтва (першабытнаабшчынны лад), на працягу якой асноўныя прылады працы вырабляліся з каменю (крэменю), з’явіліся мастацтва, рэлігія. Адрозніваюць старажытны каменны век — палеаліт, сярэдні — мезаліт, новы — неаліт. На тэрыторыі Беларусі каменны век пачаўся 100—35 тыс. гадоў назад і скончыўся 5 тыс. гадоў назад.Каменный век:

Палеолит-первое проникновение человека, климат очень холодный, население- неандертальцы(каменное оружие, примитивная речь, огонь, прямохождение). Осваивали наш край по берегам рек. В эпоху позднего палеолита- кроманьонцы (кремниевые орудия труда, жилища из костей и шкур, зачатки искусства, религии)

На нашей территории 2 самые древние стоянки: Юревичи (останки 20 мамонтов, кремн. орудия, костры) и Бердыш (Чечерский район- орудия труда ок 600). В это время существует уже родовое общество.Осн промышл. коллективом былараннеродовая община. Сущ родовая собственность на охотничьи участки и т.д.Только орудия в личной собственности. Существовал матриархат. Территория покрылась ледником, потепление, повторное заселение.

мезолит- полное заселение терр. Б., ок 120 стоянок известно, важное открытие лук и стрелы, приручение животных, рыбалка, характерна родовая организация (у всех одинак орудия труда, одежда, жилище). В свою очередь община объединялась в племена. неолит- климат теплее, 27-36 тыс чел, глиняная посуда, появляется ткачество. Распространенные формы хоз-вования: земледелие и животноводство-росла независимость от природы. Т.о. начался постепенный переход от присвоения к произв-ву.

Появлялись кремниевые шахты, в некот поселениях материнский род приобел постоянные формы

• Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі ў бронзавым і раннім жалезным веках.

Человек выделился из животного мира ок 3 млн лет назад (Африка). На территории современной Белоруссии первые люди появились – 100-40 тыс лет до н.э. В соответствии с эволюцией орудий труда историю первобытного общества принято делить:

Каменный век(100-40 тыс до н э -3 тыс лет до н э): 1) палеолит (100-40 тыс до н э- 10 тыс лет до н.э.), 2) мезолит (10-5 тыс до н.э.), 3) неолит (4-3 тыс лет до н.э.).

Бронзовый век(2 тыс до н э-нач I тыс до н э); Железный век(нач I тыс до н э-сер I тыс.н.э.).Бронзовый век:

первые изделия из самородной меди(6500 до нэ- не на терр Б).Через 3000 лет- бронза. В 1800-1500-металлургич центры в Закавказье и Скандинавии. У нас в основном каменные орудия, плоскодонная посуда, ткачество, металлургия, воинские захваты- зарождение имущественного нер-ва, патриархат. Сущ товарообмен. 2-3 тыс лет до н.э. демограф взрыв в Европе. Балты пришли на нашу территорию из среднего подднепровья и во 2-ом тыс до н.э. смешались с местным населением и расселились в нашем крае.Железный век: В 7-6 в до н.э. в нашем крае начинают добывать жэелезо из бурых железняков (выплавляют в печах- домницах), развивалась подсечная система земледелия (просо, бобы, пшеница). В 4-5 в н.э. на нашу терр пришли славяне со своей протородины (реки Эльба, Висла, Неман). Со своей протородины часть славян шла на юг , другая на восток (дошла до Днепра и в 6-7 в тут сформировалась новая ветвь славян- белорусы, русские, украинцы)- восточные славяне. 3 этапа заселения: 1) Великое переселение,     2) Славянизация балтов , 3) Славяне- основное население нашего края. Ассимиляция славянами нашей территории шла путем войны и имела большое значение для исторической судьбы Б.

6. Славянізацыя тэрыторыі Беларусі. Станаўленне ўсходнеславянскай дзяржаўнасці. Кіеўская Русь.Дзяржава — гэта разгалінаваная сістэма палітычнай улады, якая ажыццяўляецца ў краіне. Яна аб’ядноўвае ўсё насельніцтва ў адно тэрытарыяльнае цэлае. Узнікненне першых старажытных дзяржаў звязана з пераходам першабытных плямёнаў ад прысвойваючай да вытворчай гаспадаркі. З’яўленне матычнага, а потым ворыўнага земляробства садзейнічала росту ўраджаяў і спрыяла развіццю жывёлагадоўлі. Узнік прыбавачны прадукт. Цяпер абшчына магла пракарміць не толькі працаўнікоў, але і непрацаздольных, вызваліць частку людзей ад сельскагаспадарчай працы, што садзейнічала росту рамяства. Адбываўся працэс аддзялення рамяства ад земляробства. З цягам часу месца пле- мяннога аб ’ яднання заняла тэрытарыяльная суседская абшчына.Дзяржаўнай арганізацыяй усяго ўсходняга славянства з’яўляецца Кіеўская Русь. Фарміравалася ў другой палове IX — першай палове Xст. Сталіца — Кіеў (адкуль і назва). Існавала да паловы XIIст. Займала тэрыторыю ад Прычарнаморскіх стэпаў да Паўночнай Дзвіны, ад Днястра і Заходняга Буга да Волга-Окскага міжрэчча. Складалася з розных тэрытарыяльных адзінак, якія называліся вобласцю, зямлёю, воласцю, княствам. Тэрыторыя Беларусі (Полацкае, Тураўскае, частка Кіеўскага княства, Берасцейская, Смаленская зямля і інш.) увайшла ў склад Кіеўскай Русі ў канцы IX—Xстст.

7. Дзяржавы-княствы на тэрыторыи Беларууси (IX- 1пал. XIII).У пісьмовых крыніцах самая магутная на тэрыторыі Беларусі дзяржаўнае ўтварэнне — Полацкае княства — вядомае пад назвай «зямля». Недзе на мяжы VIIІ—IXстст. вакол Полацка пачало складвацца аб ’ яднанне крывічоў, якое ў далейшым сфарміравалася ў самастойную тэрытарыяльную, палітычную і эканамічную адзінку. Сваім раннім узнікненнем і інтэнсіўным развіццём Полацкае зямля ў многім абавязана водным ганд-лёвым шляхам, якія звязвалі Паўднёвую Русь, Візантыю і арабскі Усход з Паўночнай Руссю, Прыбалтыкай і Скандынавіяй. Галоўнай жыццёвай артэрыяй Полацкага княства стала Заходняя Дзвіна. У Х—ХІстст. Полацкае княства з ’ яўлялася адным з буйнейшых магутных княстваў на тэрыторыі Усходняй Еўропы і сапернічала з Кіевам і Ноўгарадам у аб ’ яднанні зямель.З 882 г. Полацк і землі, якія яму падпарадкоўваліся, знаходзіліся ў пастаянных эканамічных і палітычных сувязях з Кіеўскім княствам. Рагнеда і Рагвалод стаялі ля вытокаў старажытнай гісторыі Беларусі. Сын Рагнеды — Ізяслаў (988—1001) — фактычна паклаў пачатак палітычнаму адраджэнню Полацкага княства на мяжы Х—ХІстст.,спрыяў распаўсюджванню тут хрысціянства.Тураўскае княства ўтварылася ў межах рассялення дрыгавічоў – у Паўднёвай Бел., басейне Прыпяці. Ста-ліца княства – г.Тураў прыгадваецца пад 980г. Першая звестка і падзеі 988г., калі былі вызначаны межы Т. зямлі, сведчаць аб тым, што Тураўшчына ад пачатку развівалася як самастойная дзярж. адзінказ усімі адпа-вядаючымі гэтай пабудове інстытутамі. Гал. складана-сцю ў фарміраванні гэтай дзяржавы было тое, што яна займала не ўсю этнічную тэр-рыю дрыгавічоў, а толь-кі землі левага берага Прыпяці з гарадамі Туравам, Пі-нскам, Слуцкам, пазней – Бярэсцем. У 988г. Уладзімір кіеўскі выдзеліў Т. зямлю св. трэцяму сыне Святапол-ку. Тураўшчына знах. ў выгадным геагр. стан-шчы. Яна ляжала на шляху з Польшчы ў Кіеў. Акрамя таго, праз Тураў праходзіла адно з адгалінаванняў знакамі-тага шляху “з варагаў у грэкі”. Да таго ж тут былі над-звычай ураджайныя і багатыя ворныя землі.