ДОПОЛНЕНИЕ ЙОДА В ЭНДЕМИЧЕСКИХ РАЙОНАХ

І. Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі

II. Негізгі бөлімі 

1. Балалар денсаулығын қалыптастыруын қамтамасыз ету үшін йодтың рөлі және қажеттілігі.

1.1. Менделеев таблицасындағы йодтың орны, организмде йодтың орналасуыжәне организмге қандай тағамдармен енуі.

2. Йод тапшылық балалар арасындағы басты негізгі проблема.

2.1. Йод тапшылығы және оның балалар организміне алып келетін зардабы.

2.2. Йод тапшылығын анықтау тәсілдері.

3. Йод тапшылығы бұзылуларына қарсы күрес жөніндегі ұлттық кеңес

4. Дүние жүзі бойынша йод тапшылықтың зерттелуі және таралуы

4.1. Мектеп оқушыларының балаларындағы зобтың таралуы: Джамму мен Кашмирдің Гималайларының оңтүстігіндегі екі шекара маңындағы аумақтарды зерттеу.

4.2. Гуджарат қаласында орналасқан Кача ауданындағы 6-12 жастағы ауылдық бастауыш балалар мектептеріндегі йод жетіспеушілігінің бұзылуы.

4.3. Йод тапшылығы мен йодтың жоғарылау аудандарында жүргізілген зерттеулер 2012-2014 жж. Қытайда артық: ағымдағы жағдайы және 8-10 жастағы балалардағы зәр шығару йоды концентрациясы мен ГОТР таралуы арасындағы қатынастарды зерттеу.

4.4.Плохое разнообразие рациона, состояние богатства и использование не-йодированной соли связаны с зоба среди детей школьного возраста: исследование поперечного сечения в Эфиопии.

5. Йод тапшылығы ауруларының алдын алу жүйесін оңтайландыру

5.1.Йод тапшылығы жөніндегі Дүниежүзі бойынша алдын-алу шаралар

5.2. Қазақстан- Дүниежүзімен бірге йод тапшылығымен күресу жолында

5.3. Тамақтану- йод тапшылық бұзылыстарының алдын-алудағы жолы.

6. Йод тапшылығының алдын-алудағы мейірбике рөлі.         

6.1. Бақылау - йод тапшылығын толық жоюға қол жеткізудегі негізгі қадам. Башкұртстан Республикасында йод тапшылығының бақылынуы

7. Зерттеу тәсілдері мен материалдары                               

Ш. Қорытынды

ІV. Қолданылған әдебиеттер

І. Кіріспе:

Тақырыптың өзектілігі:    

     Неге йод тапшылық проблемасы осыншалықты назар аудартады?

Жер шарының1/3 халқы үшін йодты жетімсіз қабылдау қауіпінің мүмкіншілігі аса жоғары, бұл адамзаттың интеллектуалдық потенциалына тікелей төнген қауіп.

  Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ), айтуынша мектеп жасындағы балалардың шамамен 285 млн және бүкіл әлем бойынша шамамен 2 миллиард адам жеткіліксіз йод қабылдайтынын көрсеткен. Алайда, йод тапшылығы әлемнің 50-ден астам елдерінде қоғамдық проблемасы болып саналады.[ 57].

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148175/1/9789241508285_eng.pdf

    Йод дефициті 2010 жылы әлем бойынша 187 миллион адамды зоб ауруына әкеп соқтырды. Әлемнің кейбір жерлерінде табиғи тапшылығына және йод жетіспеушілігінен йод тапшылығына қатты зардап шегеді, ол бүкіл әлемде екі миллиард адамға әсер етеді. Бұл әсіресе Батыс Тынық мұхиты, Оңтүстік-Шығыс Азия және Африкада кең таралған. Йод тапшылығынан зардап шеккен басқа елдердің арасында Қытай мен Қазақстан әрекет жасай бастады, ал Ресей де әрекет жоқ.  

    Халықаралық Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры(ЮНИСЕФ), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ), Халықаралық йод тапшылығынан болатын бұзушылықтарға қарсы кеңес 2014 жылы йод тапшылығы ауруларын денсаулық сақтаудағы 118 әлем елдерінің мәселесі ретінде мойындады. Йод тапшылық бар аймақтарында 1570 млн. астам адам өмір сүреді, яғни әлем халықтарының үштен бір бөлігі йод тапшылығының салдарынын жапа шегуде. Осы элементтердің тапшылығының салдарынан 20 млн. адам ақыл-ойдың кемістігіне шалдыққан. [ 58].

http://budemzdorovi.kz/headings/firstaid/435-yododeficit-kasaetsya-kazhdogo.html

Йод жетіспеушілік ауру йод тұтынудың азаюы нәтижесінде қалқанша без функциясының бұзылысы пайда болатын патологиялық жағдай. Бүкіл жер шарында 650 млн адам осы дертке шалдыққан. Эндемикалық ошақтардың орталығы 14 облыстың 11-інде тіркелген. Қарағанды облысының барлық аймақтарында 9-15 жастағы балалар 24,5-28,7% -ды құраған, ал бұрын эндемия Осакаров ауданында ғана байқалған. Маңғыстау облысында балалардың 31,1% зоб тіркелген, сондай-ақ Ақтөбеде 24,6%, Атырау қаласында 46,1% эндемиялық ошақтары табылған. 9-15 жастағы балалардағы зобтың жиілігі 32,8 - 46,9% - ға дейін айтарлықтай өскен, ал жүкті әйеЂлдерде 35,3- 59,3% - ға дейін өсті. Тіпті Шығыс Қазақстанда оқушылар йод тапшылық бұзылыстарын анықтау кезінде жоғары дәрежені 78,6%, көрсеткен.

Йод тапшылығына қарсы күрес жөніндегі халықаралық кеңес ICCIDD (International Council for Control of Iodine Deficiency Disorders) Канадада 1985 жылы ашылған.

  Бұл ұйым Үкіметтік емес болып табылады. Үйлестіру орталығы: Дэвид Хэхтон мырза. Позиция: Атқарушы директор. Денсаулыққа көңіл аударылуы: Балалардың денсаулығы. Басымдықтар бойынша әрекет ету аймағы : N / Толық мекен-жайы: Оттава, Онтарио K1E 3E0, Телефон: +1 336 8529256

              Миссиясы туралы мәлімдеме

ICCIDD миссиясы - үкіметтерге, азаматтарға және даму агенттіктеріне барлық тиісті серіктестерді қамтитын көп функциялы тәсіл арқылы йодты тамақтандыруға басымдылықты міндеттеме беру.[ 59].

http://www.who.int/pmnch/about/members/database/iccidd/en/

Йод тапшылығы ауруларының алдын алу туралы

Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 14 қазандағы N 489 Заңы.

Ескерту. Бүкiл мәтiн бойынша "Стандарттау, метрология және сертификаттау", "стандарттау, метрология және сертификаттау" деген сөздер тиiсiнше "Техникалық реттеу және метрология", "техникалық реттеу және метрология" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 2007.02.05 № 228 Заңымен.

  Осы Заң Қазақстан Республикасының халқы арасында йод тапшылығы ауруларының алдын алу, йодталған тұздың және йод қосындыларымен байытылған басқа да тамақ өнiмдерiнiң өндiрiсi, әкелу, әкету және өткiзу, сапасы мен қауiпсiздігін қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi.

1-тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:

1) ас тұзы - тағамдық мақсатқа арналған тұз;

2) денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – азаматтардың денсаулығын сақтау, медициналық және фармацевтикалық ғылым, медициналық және фармацевтикалық бiлiм беру, дәрiлiк заттардың айналысы, медициналық көрсетілетін қызметтер сапасын бақылау саласындағы мемлекеттiк реттеудi жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

3) жалған тұз - көрiнеу және қасақана өзгертiлген (қолдан жасалған) және (немесе) ол туралы ақпарат көрiнеу дұрыс емес немесе толық емес болып табылатын жасырын қасиеттерi мен сапасы бар тұз;

4) жемдiк тұз - мал шаруашылығында мал азығына минералдық қоспа ретiнде пайдаланылатын тұз;

5) йод тапшылығы аурулары - ағзаға йодтың жеткiлiксiз түсуiне байланысты қалқанша без функциясының бұзылуынан болатын адам ағзасының дерттi жай-күйi;

6) йод тапшылығы ауруларының алдын алу - йод тапшылығы ауруларынан сақтандыруға бағытталған iс-шаралар жүйесi;

7) йодталмаған тұз - йод қосындыларымен байытылмаған тұз;

8) тұзды йодтау - тұзды йод қосындыларымен байытудың өндiрiстiк процесi;

8-1) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті орган – халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік орган;

2-тapaу. Йод тапшылығы ауруларының алдын алу саласындағы мемлекеттік реттеу

4-бап. Йод тапшылығы ауруларының алдын алу саласындағы мемлекеттiк бақылау

Ескерту. 4-бап алып тасталды - ҚР 29.12.2014 № 269-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

5-бап. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң йод тапшылығы ауруларының алдын алу саласындағы құзыретi

Қазақстан Республикасының Үкiметi:

1) йод тапшылығы ауруларының алдын алу саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын әзiрлейдi;

2) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

3) тұзды йодтау және йод тапшылығы ауруларының алдын алу мәселелерi бойынша орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiне басшылықты жүзеге асырады;

4) йод тапшылығы ауруларының алдын алу саласындағы заңдарға және Қазақстан Республикасы Президентiнiң актілерiне сәйкес өзге де функцияларды жүзеге асырады.

3-тарау. Йод тапшылығы ауруларының алдын алу жөніндегі шаралар

10-бап. Йод тапшылығы ауруларының алдын алу жөнiндегi iс-шаралар

1. Қазақстан Республикасында йод тапшылығы ауруларының алдын алу жөнiндегi iс-шаралар осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк-құқықтық актiлерiнде белгiленген негізде және тәртiппен жүргiзiледi.

2. Йод тапшылығы ауруларының алдын алу жөнiндегi iс-шаралар:

1) мемлекеттiк органдардың, жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасында йодталған ас тұзы мен жемдiк тұз өндiрiсiне, оларды әкелуге, әкетуге, өткiзуге қойылатын талаптарды қамтамасыз ету мен сақтау жолындағы жауапкершілік;

2) йод тапшылығынан зардап шегетiн адамдардың денсаулық сақтау ұйымдарында медициналық көмек алуға қол жеткiзуi;

3) йодталған ас тұзының және йод қосындыларымен байытылған басқа да тамақ өнiмдерiнiң зиянды әсерiнiң салдарынан денсаулығы жоғалған жағдайда азаматтардың құқықтарын Қазақстан Pecпубликасының заңдарында белгiленген тәртiппен қорғау принциптерiнде жүзеге асырылады. [ 60].

http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z030000489_

Зерттеу мақсаты:

6-12 жас аралығындағы балалардың ата-аналарынан (20 ата-ана) йод тапшылығының алдын алу мақсатында сауалнама жүргізіп және аймақтық мейірбикенің жұмысының тиімділігін бағалау.

Зерттеу міндеттері:

Ø Европалық ғылыми-медициналық сайттардан тақырыпқа байланысты әдебиеттермен танысу;

Ø Әдебиеттерден жұмыстың зерттеу түрін, дизайнын, таңдамасын және әдісін оқу, зерттеу жұмысына қажетті ақпараттарды анализдеу;

Ø Йод тапшылығының алдын-алуда балалардың (6-12) және ата-аналарының білімін анықтау үшін сауалнама алу;

Ø Нәтижелерді талдап, қорытынды жасау;

Ø Мейірбике рөлінің деңгейін жоғарылату үшін жаңа жоба ойлап табу;

Ø Жаңа жобаны енгізу және қолдану:

Ø Қорытындылау.

Зерттеу объектісі: Қызылорда қаласы № 3 қалалық емханадағы № 13 аймақтың 6-12 жас аралығындағы балалардың ата-аналарына (20 ата-ана) йод тапшылығының алдын алу мақсатында сауалнама жүргізіп және аймақтық мейірбикенің жұмысының тиімділігін бағалау.

Әдісі: Сауалнама жүргізу.

Зерттеу жаңалығы: Зерттеу жұмысымда Қызылорда қаласының № 3 қалалық емханадағы 6-12 жас аралығындағы балалардың ата-аналарына йод тапшылығының алдын алу мақсатында оқыту әдістерін жүргіземін.

II.Негізгі бөлім.

1. Балалар денсаулығын қалыптастыруын қамтамасыз ету үшін йодтың рөлі және қажеттілігі.   

1.1. Менделеев таблицасындағы йодтың орны, организмде йодтың орналасуы және организмге қандай тағамдармен енуі.

    Йод аса маңызды микроэлементтердің біріне жатады. Организмнің

қалыпты дамуы үшін ол аса қажет, солай бола тұра қажетті мөлшері өте аз –не бары 100-150 мкг.

    Йод – адамның қалыпты өсуі мен дамуына қажетті микроэлемент. Ол

адамға ғана керек емес, жануарлар мен өсімдіктерге де қажет, бұл йодтың

жер бетіндегі бүкіл тірі материялар үшін маңыздылығының айғағы.

    Йод 1812 жылы ашылды жəне осылай деп аталуына буларының күлгін

түсті (iodes –грекше «күлгін») болуы себеп болды. Йод қоры көбінесе сулы

ортада жинақталған. Сондықтан болар суда планетадағы салмағы мен

тұрқы ең ірі хайуанаттар тұрақтаған. Мысалы, қанық көк немесе аспан көк

түсті кит – бювал, массасы 150 тонна жəне дене ұзындығы 30 метр. Əлемдегі бүгінгі ғылыми танылғандар ішінде бұдан ірі жануар жоқ. Теңіз жануарлары арасында өмір сүру уақыттары ұзақтығынан да рекордтар бар, мысалы, теңіз тасқабалары 200–300 жыл өмір сүреді. Топырағы мен суы йодпен қаныққан аудандарда өсетін өсімдіктердің тұрқы ғаламат үлкендігімен таңқалдырады. Оған мысал ретінде гиганттық секвойя – мамонт ағашын қарастыруға тұрады, ол Калифорнияның Тынықмұхиттық жағалауларында өседі жəне оның биіктігі 140–160 м, ал діңгегінің диаметрі 10 м жəне одан да артық болады. Секвойя ағашы мыңдаған жылдар жасайды, қалай болғанда да, бұл ағаштың 4500 жыл жасаған даналары ғылымға танымал. Ғалымдар секвойя ағашы 9000 жыл жасауы да ықтимал деген байламға келіп отыр. «Бұл ғаламат алып ағаштардың өсуіне керекті жалғыз жағдайға йодтың буларына қаныққан теңіз тұманы жатады», – деп санайды биология ғылымының докторы, профессор В.О.Мохнач.

   Йод жылжымалы жəне айқын белгілері бар, табиғатта біркелкі таралмаған жер қыртысының элементі. Йодтың биосферадағы айналымы

көбінесе территорияның теңіздер мен мұқиттардан алшақтығы, жердің рельефі, жəне де су мен топырақтың қышқыл-негіздік қасиеттері сияқты

факторларға байланысты.Табиғаттағы йод айналымында, оның негізгі бөлігі теңіз суында таралған. Жəне оның топырақтағы негізгі көзіне атмосфералық йод жатады, ал өз кезегінде ол атмосфераға теңіздер мен мұхиттардан түседі.

Мұхиттың 1м² ауасында 10 мкг жəне одан да артық йод көлемі бар, ал континент ауа қабығында – 0,5 мкг (бұл өте аз мөлшер). Осыған байланысты теңіз жəне мұхиттарға жақындық, желдің бағыттары жəне жауын-шашын мөлшері йодтың топыраққа түсуінде аса маңызды роль атқарады. Йод табиғатта үнемі айналымда болғандықтан, үздіксіз қозғалыста:

мұхит пен теңіздегі сулардан буланып атмосфералық ауада қоюланып

жиналады, содан кейін жауын-шашынмен араласып жердің топырақты

қыртысына қайта оралады. Жер топырағында йодтың таралуы 50-ден 9000

мкг/кг-ға дейін болады жəне ол соңғы (төртінші) мұз дəуіріндегі оның қату

деңгейіне байланысты. Оның концентрациясы балшықты, көмірленгендікті, қара топырақты жерлерде (1–50 мкг йод/1 г топырақта) жоғары, ал құмдауытты жəне күлденген жерлерде (0,5–10 мкг йод /1 г топырақта) төмен болады. Жауын-шашындағы жəне өзен суларындағы йод концентрациясы 5 мкг/л, ал атмосфера ауасында – 0,5 мкг/л болады. Табиғатта йод түрлі формада кездеседі – органикалық жəне органикалық емес, жəне де оның басым бөлігі йодид жəне йодат түрінде таралған. Сонымен, йодтың көп мөлшері топырақтың жоғарғы қабатынан мұздықтардың еріген суларымен жəне жауын-шашындармен шайылып, өзендер арқылы теңіздер мен мұхиттарға құйылады. Йод топырақтың терең қабаттарында да болады жəне мұнай бұрғыларынан шығатын топырақтарда кездеседі. Терең қазылған құдықтардан бөлінетін сулар йодтың маңызды көзі болуы ықтимал. Жалпы алғанда, жер қыртысының жоғарғы қабаты неғұрлым кəрі болса, ол сыртқы əсерлерге көп тап болған (эрозияларға), сондықтан йодқа ол соғұрлым кедейлеу. Йод таулы жерлерде өте аз кездеседі, содан кейінгі кезекте – шөл жəне жазықты жерлерде. Таулы жердің тұрғындары йод тапшылығынан пайда болатын – жемсау (зоб) ауруларына бейім келеді. Аймақ теңіз бен

мұхиттардан неғұрлым алшақ болған сайын, оған қоршаған орта соғұрлым

кедейлеу келеді. Қазақстанның бүкіл территориясы дерлік бұл минералдың

мөлшері тұрғысынан жұтаң өлкеге жатады. Бұл йод тапшылық пен жемсаудың кеңінен таралуына соқтырады.

Йод организмде қандай роль атқарады?

Біздің бəріміз жарақаттар мен жырылып кеткен тері қабаттарын йодтың спирттік ерітіндісімен тазалайтынын білгенбіз. Ал қазір атмосфералық ауада, ауыз суында жəне тағамдық өнімдерде аздаған мөлшерде кездесетін йодтың өзге түрінің барлығы да белгілі болды. Осы йод органикалық емес қосылыс ретінде немесе органикалық формада атмосфералық ауамен, тамақпен жəне ауыз суымен асқазан-ішек жолдары арқылы қанға түседі жəне барлық жасушалар мен тіндерге жеткізіледі, оның ішінде қалқанша безіне де, өйткені бұлардың осы минералсыз қандай да бір функция атқаруы мүмкін емес.

     Өзінің формасы бойынша көбелекті немесе қалқанды елестететін қалқанша безі (аталуы да осылардан), өзінің «қанаттарымен» тыныс алу кеңірдегіне оралып мойынның алдыңғы жағында орналасқан (1- сурет). Осы қалқанша безінің қызметіне жүрек соғуларының санының реттелуі, дене температурасы, тағамдық өнімдердің «жағылу» жылдамдығы тəуелді, жəне бездің өзінің қызмет ету мүмкіншілігі организмге түсетін йод мөлшеріне байланысты айқындалынады. 

    Организмдегі йодтың 80% (15– 20 мг) жуығы қалқанша безінде жинақталынған. Йод адам организміндегі осы маңызды органның гормондарының синтезделінуі үшін қажет. Мұнда тироксин жəне трийодтиронин гормондарының қызмет ету бастамасы болып табылатын йод

синтезделінеді. Құрамына йод кіретін гормондар функциясының ауқымы кең жəне сан алуан. Жай ғана мысал: қалқанша безі гормондары болмаса итбалық

көлбақаға айналмайды. Бұл, əрине жануарлар əлеміндегі негіз қалаушылық

қызмет атқару айғағы.

Құрамына йод кіретін гормондардың биологиялық ролі мыналар:

·  тұқымдық жұмыртқаның имплантациялануы жəне оның одан əрі

 дамуына əсер етеді;

·  сары дененің функциясын стимулдайды, сонымен жүктілікті

 алғашқы кезеңдерінде сақтайды;

·  иммундық жүйенің түзілуіне жəрдемдеседі;

·  эмбриогенез процесстерін реттейді;

·  құрсақ ішінде мидың дамуын қамтамасыз етеді;

·  тіндердің өсуі мен дифференциациясын бақылайтын анаболикалық

 əсерлерге ие;

·  барлық зат алмасу процесстерін реттеу жұмыстарына қатысады.

Іс жүзінде қалқанша безі гормондары организмнің барлық жүйелерініңқызметін бақылап отырады, су–тұздардың алмасуы, жылу түзілушілік, заталмасудың үрдістігін, оған белоктар, майлар, көмірсулар мен витаминдералмасулары да кіреді. Мысалы, қалқанша безінде бета–каротин негізінқұрайтын өсімдіктік ізашарлары– каротиноидтардан А витамині түзіледі.

   Йод фагоциттерді – қанның ақ денешіктерін (И.И.Мечников ашқан)

белсенділендіріп организмнің инфекцияларға төзімділігін арттырады, ал

олар қанды ауру қоздырғыштардың барлық түрінен жəне бөтен тумалы

элементтерден қорғайды. Йод вирустарға, бактерияларға, микроскоптық

саңырауқұлақтарға қарсы қимыл-əрекеттер жасайды, құртуға көмектеседі.

Сондықтан қарқанша безі арқылы ағып өтетін қан микроорганизмдерден

толығымен арылып өтеді. Сонымен қатар қалқанша безінің үрдісті қан

айналымдық органдарға жататынын ескерген жөн.

Адамдардың йодқа қажеттілігі

  Халық арасында тапшылығы кеңінен таралған маңызды минералдарға

деген адамдардың қажеттілігі туралы мəліметтер 6-кестеде жинақталынып

берілген. Кестеде көрсетілгендей, балалардың витаминдерге қажеттілігі

жынысы мен жасына жəне де кейбір минералдардың сіңімділігіне тəуелді.

Темірдің жəне мырыштың рациондағы сіңімділігі (биологиялық қол

жетерлігі) неғұрлым тазаланып өңделінген тағамдарға, оның ішінде дəндік

дақылдарға бай болса, соғұрлым жоғары. Ал басқа жағынан қарасақ,

тазаланып өңделінген дəндік дақылдарда бұл минералдардың мөлшері,

тазаланып өңделмеген азық-түліктерге қарағанда, айтарлықтай төмен. Сонымен қатар, темірдің тағам рационынан сіңімділігі тағамдық өнімдермен С витамині көп қабылдаған сайын жоғары. Алайда, қазақстандықтардың тағам рациондарының құрамы С витаминіне жұтаңдау. Осыған байланысты балалар мен жасөспірімдердің темір мен мырышқа мұқтаждықтары осы микроэлементтердің тағам рационынан орташа сіңімділігі есебінен берілген.

Адам йодтың 90 пайызын тағамнан, ал қалғандарын ауа мен судан алады.[ 61].

ДДСҰ кеңесi бойынша йодтың тәулiктiк қажеттiлiгi:[ 62].http://almaty-akshamy.kz/2011/02/24/

Тағамдық өнімдердегі йод мөлшері жəне оны тағаммен қабылдау

Адамның йодқа қажеттілігі негізінен тағамдық өнімдерді қабылдау арқылы өтеледі, тек аздаған бөлігі – ауыз суынан. Йод өте көп мөлшерде

теңіз балықтарында (нəлім, камбала, сельдь жəне басқалары) жəне құрамына 800–1000 мкг/кг дейін йод кіретін теңіз тағамдық өнімдерінде кездеседі. Йодқа, əсіресе теңіз балдырлары аса бай, олардың ішінде ең танымалысына – теңіз қырыққабаты (ламинария) жатады. Йод балық майында өте көп. Йод мөлшері жұмыртқада (90 мкг/кг), етте, сүтте жəне дəндік дақылдарда (50 мкг/кг) азырақ кездеседі. Тек аздаған мөлшерде ғана (30 мкг/кг) йод көкөністер мен жемістерде табылған. Йодтың сақталынуына тағамдық өнімдерді сақтау шарттары да əсер етеді. Сақтау қоймаларындағы ылғалдық, нашар вентиляция, жоғары температура йодтың 65% дейін ыдырап жоғалуына соқтырады. Ет пен балықты бірнеше рет мұздатып жəне еріту кезінде су фракциясымен йод бөлініп шығып кетеді. Балықты термикалық өңдеу барысында (қуыру жəне пісіру) оның алғашқы мөлшерінен жоғалтулары 20–58% дейінгі санды құрайды. Йодтың тағамдық өнімдердегі концентрациясы оларды кулинариялық өңдеуден өткізу барысында айтарлықтай төмендейді. Етті қайнатып пісіру кезінде йодтың - 48%, ал қуыру кезінде – 65% ыдырап жоғалып кетеді; картопты пісіруде – 32–48%; нан пісіргенде – 38–80% жоғалтылады. Теңіз балықтарын қуырғанда йодтың шығыны -20%, ал қайнатқанда – 58% құрайды. Йодтың кулинариялық өңдеу барысындағы шығыны ыстық өңдеу ұзақ болған сайын көп болады. Сонымен, тағамдық өнімдердегі йодтың табиғи жетіспеушілігі олардың сақталыну процесстері мен кулинариялық өңдеу кезіндегі шығындарымен тереңдей түседі. Йодтың түрлі аймақтардағы тағамдық өнімдердегі құрамдық мөлшері бір-бірінен өзгешелеу жəне геохимиялық жəне топырақтық жағдайларға тəуелді байланыстылықты көрсетеді. Адам организміне йодтың тамақпен түсуі тағамдық өнімдерді кулинариялық өңдеу мен сақтаудың əртүрлі əдістерін қолданатын түрлі халықтардың тағамдық əдеттеріне жəне

ұлттық-мəдениеттік əдет-ғұрыптарына байланысты. Йодтың жалғыз бай көзіне теңіз тағамдық өнімдері жатады. Бірақ Қазақстанның тағамдық əдеттеріне жəне ғұрыптық мəдениетінде теңіз тағамдық өнімдері сирек қолданылады. Сонымен қатар, дүкендердің, супермаркеттердің жəне базарлардың сөрелеріндегі теңіздік тағам өнімдері жаңадан əкелінген тағамдарға жатпайды. Олай болған күнде, Қазақстанда йодты теңіз тағамдарымен қабылдау да мардымсыз. [ 61].

Йод – қалқанша безінің дисфункциясы.

Анжела М. Леунг и Льюис Э. Браверман

Идти к:

Цель обзора

Чтобы обобщить механизмы индуцированного йодом гипотиреоза и гипертиреоза, определите факторы риска развития дисфункции щитовидной железы после нагрузки на йод и суммируйте основные источники избыточного воздействия йода.

Недавние результаты

Избыточный йод, как правило, хорошо переносится, но люди с основным тиреоидным заболеванием или другими факторами риска могут быть восприимчивы к йод-индуцированной дисфункции щитовидной железы после острого или хронического воздействия. Источниками повышенного воздействия йода являются глобальные усилия общественного здравоохранения по добавлению йода, эскалация использования йодированных контрастных рентгенологических исследований, применение амиодарона у уязвимых пациентов, избыточное потребление морских водорослей и различные разные источники.

Резюме

Йод-индуцированная дисфункция щитовидной железы может быть субклинической или открытой. Признание связи между избытком йода и индуцированным йодом гипотиреозом или гипертиреозом имеет важное значение при дифференциальной диагностике пациентов, которые присутствуют без известной причины дисфункции щитовидной железы.

Ключевые слова:гипертиреоз, гипотиреоз, йод, щитовидная железа

Кіріспе: Йод - қалқанша безінің гормондарын синтездеу үшін қажет.Американдық медицина институтының ұсыныстары ересектерде күнделікті 150 мкг йод және жоғары рұқсат етілген жоғарғы деңгей (1100 мкг дені сау популяция үшін елеулі қолайсыз әсер етуі мүмкін еместігі болжанған шекті) 1-кесте [1 ± 3] ұсынуға кеңес береді. Әдетте йодқа бай дәрілік препараттармен және радиологиялық зерттеулерде йодталған контрасты агенттерімен кездесетін диеталармен, жақсы шамадан тыс йодты қабылдау немесе осы шегінен асып кетуі мүмкін. Қалқанша безінің дисфункциясы кейбірде сезімтал болады.

Таблица 1

Йодтың тәулiктiк қажеттiлiгi

Неспособность избежать острого эффекта Вольфа-Чайкофа может привести к гипотиреозу, вызванному йодом, который может быть временным или постоянным, у восприимчивых людей с предрасполагающими факторами риска (см. Ниже список)

Было высказано предположение, что гипотиреоз может возникать из-за индуцированного йодом ингибирования синтеза гормонов щитовидной железы и / или развития аутоиммунного тиреоидита [ ].

Напротив, нарушение ауторегуляции у других людей может быть связано с повышенным риском вызванного йодом гипертиреоза после йодной нагрузки. Возникновение тиреотоксикоза, возникающего из-за избыточного воздействия йода, называется феноменом Йёд-Базеу, названным в честь слова йода на немецком языке (Jöd) и немецкого врача Карла Адольфа ванБаседова. Факторы риска для этого расстройства включают историю нетоксичных диффузных или узловых зоб, которые чаще всего встречаются в районах с дефицитом йода [ 16 ], хотя йод-индуцированный тиреотоксикоз у пациентов с эутиреозом с узловым зобом в достаточном количестве йода также описан [ 17 ] , Вывод избыточного источника йода обычно связан с восстановлением нормальной функции щитовидной железы.

ДОПОЛНЕНИЕ ЙОДА В ЭНДЕМИЧЕСКИХ РАЙОНАХ

Добавление йода было основным механизмом снижения рисков йодного дефицита в глобальном масштабе в течение 20-го века. Профилактика исторически осуществлялась с помощью различных подходов общественного здравоохранения. Эти пути включали пероральное введение или внутримышечную инъекцию йодированного масла, йодирование подачи воды, орошение культур йодированной водой, добавление йода к корму для животных, использование йодфоров в молочной промышленности и укрепление соль с иодом[ 3 ]. Всемирная организация здравоохранения рекомендует йодирование соли при 20-40 мг йода / кг [ 18 ], но универсальная йодизация соли и другие механизмы использования пищевой промышленности в программах по добавлению йода по-прежнему меняются [ 19]. Йодирование соли в США началось в 1920-х годах в результате исследований, проведенных Дэвидом Мортином и его коллегами. Йодирование соли в Канаде и США достигается йодидом калия при 100 ppm (77 мкг йод / г соли), концентрации которых выше, чем у большинства других глобальных программ (10-40 ppm) [ 20 , 21 ].

Повышенные случаи как гипотиреоза, так и гипертиреоза наблюдались после введения йодЂированной соли в разных странах. В частности, люди, живущие в регионах с дефицитом эндемического йода, в которых чаще встречается заболевание холей, могут подвергаться риску гипертиреоза, вызванного йодом, после йодирования соли. Cerqueira etal. [ 22 ] сообщили о 46% -ном увеличении числа случаев применения антитиреоидных препаратов в течение первых 4 лет солевого обогащения (1998-2001) в ранее умеренно-дефицитном йоде регионе в Дании. Аналогичным образом наблюдалась повышенная распространенность тиреотоксикоза среди долгосрочных потребителей йодированной соли в Бангладеш [ 23] Наоборот, обогащение соли увеличивает концентрацию йода в моче и уменьшает общую распространенность гипотиреоза и гипертиреоза в популяции, что было продемонстрировано в ретроспективном иранском исследовании [ 24 ].