Психолог разрабатывает и осуществляет развивающие программы для детей разных возрастов с учетом задач каждого этапа.

Программы осуществляются в учебной и воспитательной работе с детьми всех возрастных групп в основном воспитателями, учителями и родителями. Самое главное — дать возможность всем до единого школьникам попробовать себя в различных областях знаний и практической деятельности для определения и развития своих интересов, склонностей, способностей.

В сложном комплексе условий, формирующих личность, обычно выделяют два основных фактора — семью и школу. Первоначальная направленность интересов возникает, конечно, в неповторимом жизненном общении ребенка с родителями и сверстниками, затем с учителями. Но есть еще один, быть может, самый трудноуловимый фактор — та эпоха, в которой родился и развивается человек, то сложное и тонкое взаимодействие растущего сознания с неисчерпаемым многообразием эпохи, с исторически конкретными формами ее культуры, с теми ее проявлениями, которые оказываются в сфере интересов становящейся мысли. Конечно, школа и семья являются частью этой эпохи, но насколько полно они отражают ее идеи, культуру, противоречия, проблемы и в какой степени приобщают к этому детей, подростков, юношей?

Позволим себе дальше процитировать И. Ф. Овчинникова: «Особенности культуры данного времени, неповторимые формы интеллектуальной жизни, наиболее ярко выраженные предпочтения и тенденции несут в себе неограниченные возможности воздействия на человека в течение всей его жизни, и в особенности в самом раннем возрасте. От индивидуальной судьбы личности зависит, к какой именно сфере неограниченных предпочтений эпохи она прикоснется. Творческая личность формируется в многообразной динамике жизненных факторов, которые лепят мозаику ее внутреннего мира. Индивидуальность рождается как прочно закреgившийся в сознании итог множества воздействий. Возможности такого закрепления во многом зависят и от психологических особенностей развивающейся личности, от ее характера и темперамента...»

Поэтому необходимо расширить сферы познания и деятельности каждого учащегюся, дать каждому почувствовать на себе «воздействия культуры данното времени». Именно это и должно лечь в основу развивающих программ.

Развивающая программа, которую разрабатывает психолог, как правило, не только академическая, учебная, — она гораздо шире. Психолог анализирует все, что окружает детей и во что те включены, — игру, учебный процесс, воспитательные мероприятия, взаимоотношения со взрослыми и сверстниками, походы в театр и на природу, предметные кружки и спортивные секции и т. п., выясняя, насколько это способствует психическому и личностному развитию ребенка.

Психологвыявляет такие психологические особенности ребенка, которые могут в дальнейшем обусловить возникновение определенных сложностей или отклонений в его интеллектуальном или личностном развитии.

Чешские пси[ологи Й. Лангмейер и 3. Матейчик считают чрезвычайно важной задачей разработку мер профилактики, или предупреждения, психической депривации у детей.Такая превентивная программа, по их мнению, должна отвечать следующим требованиям.

Во-первых, необходимо обеспечить, чтобы к детям поступали стимулы из внешней жизненной среды в надлежащем количестве, в определенной сгруппированности и временной последовательности. Стимулы должны соответствовать степени развития ребенка, так как и поздняя, и преждевременная стимуляция малоэффективны, а иногда и вредны.

Во-вторых:, поступающие стимулы должны иметь для ребенка значение, чтобы он мог включить их в систему своих переживаний и познаний. Они дюлжны иметь подкрепляющее значение прежде всего в области желательного поведения.

В-третьих, необходимо создать условия для развития положительных стойкихс взаимоотношений между ребенком и его воспитателями, средой его дома и, наконец, более широкой общественной и предметной обстановкой.

В -четвертых, необходимо облегчить ребенку включение в об-ство, для того чтобы он мог усвоить адекватные социальные роли (1985).

Қазіргі жаһандану заманында отбасылық тәрбиеге деген көзқарас та көптеген өзгерістерге ұшырады. Жалпы отбасы баланың тұлғасын қалыптастыруда маңызды рөл атқаратындығы белгілі. Отбасылық тәрбиеге ата-аналар ғана емес, сонымен қатар олармен жұмыс істейтін мұғалімдер де назар аударады. Себебі, оқушылардың тұрымысындағы ерекшеліктер баланың мектептегі сабағы мен тәрбиесіне тікелей ықпал етеді.

Жаңартылған білім мазмұнындағы оқушының болашақтағы табыстылығын қамтамасыз ететін икемділіктер мен дағдыларды қалыптастыру үшін ата-аналар оқу үдерісінен хабардар болуы маңызды. ХХІ ғасырда адамға қажетті қабілеттер мен қасиеттерді атап айтатын болсақ, олар: мәселені қойып, оны шеше білу дағдылары, коммуникативтік қабілеттер, шығармашылық пен білімге құмарлық, ақпаратпен жұмыс жасау дағдылары, әлеуметтік жауапкершілік, сын тұрғысынан ойлау және жүйелі ойлау, өзіндік дамуға бағыттылық. Оқушылардың бойына осы қасиеттерді сіңіруде әр күнгі сабақпен қатар, ата-аналардың ықпалын күшейту қажеттілігі сезілуде. Сондықтан дәстүрлі оқыту бойынша әр тоқсанның соңында өткізілетін ата-аналар жиналыстары мен ерекше жағдайда ғана жүргізілетін әңгімелер жеткіліксіз. Бүгінгі білім мақмұнының талаптарына сай ата-аналармен жұмысқа деген ұстаздардың көзқарасына үлкен өзгерістер қажет.

Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский: «Тәрбие сәтті болуы үшін отбасы мен мұғалімнің арасындағы қарым-қатынастар қандай негіздерге сәйкес болуы керек?» деген сұраққа жауап бергенде, балаларды жөнге салу масатындағы ата-аналарды мектепке шақыртулар неғұрлым аз болуы керек, бала мен ата-ананың арасындағы рухани сырласу неғрлым көп болуы тиіс, осының өзі әке мен шешеге қуаныш сыйлайды деген екен. Жаңа талаптарға сәйкес ата-аналар мектепке арнайы шақыртумен ғана емес, жиі келе бастады. Сондықтан, мектеп пен ата-ананың бірлігін жақсартатын, ата-ананы мектепке тартудың тың жолдарын табу өзекті мәселеге айналды.

Осы мәселеге орай 2013 жылдан басталған Қазақстан Республикасы жалпы білім беру ұйымдары басшыларының кәсіби біліктілігін көтеру бағдарламасы аясында ата-аналармен жұмысқа ерекше мән берілуде. Бағдарлама аясында мектеп директорларымен бірлесе отырып, ата-аналармен жүргізілетін іс-шаралар түрлерін анықтау жұмыстары жүргізіледі. Ата-аналарға көрсетілетін педагогикалық-психологиялық көмек деңгейі, мектеп психологтарына, педагог-психологтарына қойылатын талаптар айқындалды. Солардың ішіндегі ең тиімді тәсілдер ретінде мыналарды айта кеткім келеді: айына бір рет ата-аналармен жоспарлы түрде кеңестер мен тренингтер жүргізу, өзекті мәселелер бойынша коучингтер, дөңгелек үстелдер мен пікір алмасулар өткізу, мектепте ата-аналар үнін тыңдауға мүмкіндік тудыру (сауалнама, ата-ана бұрышы, директор мен мұғалімдерің ата-аналармен жеке сұхбаттары т.б), онлайн-конференциялар мен электронды хаттар, мектепте ішкі және сыртқы әлеуметтік қоғамдастықтар құру арқылы ата-аналардың өзара байланыстарын нығайта отырып, балалардың мектептегі өмірін белсені ету жолын бірлесе іздеу. Сыни бағалау бойынша ата-аналармен кері байланыс және ақпарат ұсыну жолдарын түрлендіріп отыру қажет. Сондықтан мектеп әкімшілігі мен мұғалімдер ата-аналармен мектептегі кездесулердің тиімділігін арттыру үшін дәтүрлі қалыптан шығып, жаңаша жұмыс түрлерін іздеуден жалықпауы керек. [17]

Ата - аналармен жүргізілетін жұмыстар- педагог-психолог жұмысының ажырамас бөлігі. Егер осы жұмыс жүйелі және ғылыми негізделген болса, жалпы педагогикалық қызметпен тығыз байланысты болса ғана жетістікке жеткізеді. Ата-аналармен әрекеттік серіктестік сипатына ие, ол мектеп пен ата-аналар арасындағы жанжалдардың алдын алуға ықпалын тигізеді.[ 18]

Ата - аналармен жүргізілетін жұмыстардың масқаты:

- Отбасының мәртебесін көтеру;

- Отбасының тәрбиелеу мен денсаулық сақтау қызметтерін орындауына жағжай жасау;

- Отбасыішілік құндылықтарды бекіту;

- Ата - аналармен жүргізілетін жұмыстардың міндеттері:

- Ата-аналардың педагогикалық мәдениетін көтеру;

- Отбасында СӨС қалыптастыру, зиянды әрекеттердің алдын алу;

- Отбасылық тәрбие деңгейі мен сапасын арттыру;

- Отбасылық қарым-қатынас мәдениетін көтеру;

- Балалардың құқығын қорғауды қамтамасыз ету;

- Әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық қызметтер жүйесін қалыптастыру;

- Балалар бақылаусыздығының алдын алу;

- Отбасы мен балалардың мүдделеріне қарай құрылымдар мен ведомстволардың қызметін үйлестіру;

Серіктестікті ұйымдастыру:

- Ата-аналарды бірлескен тәрбиелеу қызметіне тарту;

- Ата-аналарды құқықтық ағарту;

- Отбасылық тәрбиеге көмек көрсету;

- Балаларды әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру;

- СӨС ұйымдастыру;

Отбасының білім беру ұйымымен ынтымақтастығының тиімділігі тәрбиелеудің бірыңғай бағытымен анықталады. Жетістікке жетуде өзара сенімнің атқаратын рөлі зор.

Ата-аналарға жүргізілетін ағарту жұмыстарының функциялары:

- Оқу-тәрбие үдерісінің мазмұнымен, тәрбие жұмысының мақсаттары мен міндеттерімен таныстыру, өзекті мәселелерді талқылау;

- Педагогикалық-психологиялық әңгімелесулерді ұйымдастыру;

- Ата-аналарды бірлескен жұмысқа, сыныптан тыс шараларды дайындау мен қатысуға тарту;

- Ынтымақтастықтың топтық және жеке формаларына көшу, диалогтық негізін құру;

- Отбасыларға сараланған, жеке тәсілдерді қолдану;

- Отбасыларға жан-жақты психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету;

- Оқушының дамуында туындаған қиындықтарды түзетуде көмек көрсету.

Педагог-психолог пен ата-аналар әрекеттестігінің белсенді формасы тәжірибе алмасу жөніндегі әңгімелесулер, сұрақ-жауаптар кеші, пікірсайыстар (мұғалімдермен, басшылықпен, мамандармен (медицина қызметкерлерімен, психологтармен, әлеуметтік педагог, заңгерлермен және т.б) кездесулер болып табылады. Ата-аналарды педагогикалық ағарту тақырыпнамасы оладың мәселелерінің өзектілігіне, санасы мен мәдениетінің деңгейіне қарай анықталады.

Педагогикалық ағарту формалары мен әдістері

Дәріс -бұл тәрбиелеу мәселелерінің мәнін ашатын психологиялық-педагогикалық ағарту формасы. Дайындық барысында отбасылық тәрбие тәжірибесіне сүйену керек, оның құрылымын, логикасын ескеру қажет, негізгі идеяларды, фактілер мен сандарды көрсете отырып құрастырылған жоспарыд ұстану керек. Қарым-қатынас формасы- мәжбүрсіз, еркін әңгімелесу, сұхбат, диалог. Тақырыпнамасы әртүрлі және ата-аналар үшін қызықты әрі көкейкесті болуы тиіс.

Конференция- бала тәрбиесі туралы білімді кеңейтуді, тереңдетуді және нығайтуды қарастыратын педагогикалық ағарту формасы. Ол жылына бір рет өткізіледі, мектеп директорының немесе сынып жетекшісінің кіріспе сөзімен ашылады. Осыған орай оқушылардың шығармашылық жұмыстарының, ата-аналарға арналған кітаптардың көрмесін ұйымдастыру қажет. Ата –аналар отбасылық тәрбие жөніндегі жинақтаған тәжірибесін қысқаша баяндайды, сөз сөйлегісі келгендердің бәріне сөз беріледі. Жүргіуші қорытынды шығарады.

Практикум- бұл ата-аналардың тәрбиелеу және туындаған жағдайлардың тиімді шешімін табу жөніндегі педагогикалық машықтарын қалыптастыру формасы. Оның барысында жағдайдан шығу жолын іздестіру ұсынылады, ол ата-аналар мен балалардың , ата-аналар мен мектептің және т.б арақатынасында болатын қақтығыстардың алдын алады.

Педагогикалық пікірсайыс (диспут)- педагогикалық мәдениетті арттырудың барынша қызықты фомаларының бірі. Айрықша ерекшелігі- барлық қатысушыларды көтерілген мәселелерді талқылауға тарту. Жетістікке жету жолы оның дайындығына байланысты, пікірсайыстың ең жауапты бөлігі-дауды жүргізу. Адын ала регламент орнатып, барлық баяндамаларды тыңдау керек, өз ұстанымын дәйектеп, пікірсайыстың соңында бір қорытындыға келу керек.

Рөлдік ойындар-қатысушылардың бойында қалыптасқан машықтарын зерттеуге арналған ұжымдық шығармашылық қызмет формасы, ол тақырыпты белгілеуді, қатысушылардың құрамын анықтауды, олардың рольдерін бөлуді, ықтимал ұстанымдары мен мінез-құлық нұсқаларын алдын ала талқылауды қарастырады. Қатысушылардың жүріс-тұрысының бірнеше нұсқасын ойнату (жағымды және жағымсыз) және іс-әрекеттердің оңтайлы тәсілін таңдау өте маңызды.

Жеке тақырыпнамалық кеңестер- күрделі мәселені шешу үшін пеагог- психолог ата-аналардың көмегіне жүгінеді. Ата-аналар баласының мектептегі істері мен жүріс-тұрысы туралы шынайы ақпарат алады, ал мұғалім- әрбір оқушының мәселелерін тереңнен түсіну үшін өзіне қажетті мәліметтерді алады.

Серіктестіктің маңызды формасы ата-аналар комитетінің қызметі болып табылады, олар белсенді және идеялы ата-аналар қатарынан қалыптасады. Оның қатысуымен сыныптың ортақ міндеттері мен мәселелері шешіледі. Ата-аналар комитеті ата-аналарды сыныптық және сыныптан тыс істерді ұйымдастыруға, ұжым өміріндегі мәселелерді шешуге белсенді түрде тартуға көмектеседі.

Ата-аналармен қарым-қатынас орнатуға қабілеттілік- педагог-психологың кәсіби сапасы. Жоғары педагогикалық-психологиялық мәдениетті маман-

- Араласа білуі;

- Әңгімені жүргізе білуі;

- Сұхбаттасын тыңдай және түсіне білуі;

- Өзара қарым-қатынас орната және әсер ете білуі тиіс.

 Педагог-психолог оқушының ата-анасын оқу-тәрбие процесіне кіріктіру, күш  біріктіру арқылы оқыту, жасөспірім тұлғасын тәрбиелеу мен дамыту мәселесін сәтті шешуіне болады. [18]

Основные направления психопрофилактической работы ориентированы на помощь подростку в совладании с названными факторами риска. Одним из аспектов такой работы может быть осознание и принятие своих негативных чувств в сочетании с выработкой способов их выражения. Таким подросткам бывает необходимо развитие навыков общения со сверстниками. Помимо этого, нужна работа по развитию навыков овладения своим эмоциональным состоянием (например, с помощью аутогенной тренировки). Психологическое просвещение (и не только для «группы риска») должно знакомить подростков с практикой психологической помощи при экстремальных состояниях. Прежде всего необходимо рассказать о работе телефона доверия, обсудить преимущества такой формы помощи, назвать номер такого телефона.

Индивидуальное консультирование подростков по данной проблеме требует большого такта и строгой конфиденциальности. Как это ни парадоксально, но одна из опасностей «утечки информации» в том, что другие подростки могут из любопытства последовать примеру своего товарища.

Важнейшее направление психопрофилактики суицидальных намерений подростков — развитие позитивных взаимоотношений в группе. Исследования показали, что одним из условий возникновения суицидальных мыслей у подростков становятся недружелюбие сверстников и неблагоприятный психологический климат в группе. Наконец, важным средством профилактики является семейное консультирование.

В этой работе можно выделить несколько основных вариантов. JB случае, если у подростка выявлены суицидальные мысли, но попыток он не совершал, консультирование необходимо направить на улучшение психологического климата в семье, помочь родителям принять негативные чувства подростка и развить навыки общения с ним. Консультирование выглядит иначе, если подросток совершил попытку самоубийства. В таких случаях бывает необходимо прежде всего освободить и подростка, и его членов семьи от гипертрофированного чувства вины. Для подростка желательно, чтобы близкие поняли и приняли бы его чувства как естественные, а не манипулировали бы при помощи чувства вины. При этом условии психологические последствия суицидальной попытки могут компенсироваться

Отбасы мен мектеп серіктестігі жасөспірімнің білім алуы мен дамуына қатысты жауапкершілікті өзара бөлісу арқылы; баланың мүддесіне сай жұмыс істеуі қажет.

Ата-аналарды қоғамдық жұмысқа тарту олардың тәрбиелеу қызметінің тәжірибесін кеңейтеді: мектепке деген көзқарасы өзгереді, тәрбие үдерісіне деген қызығушылық балалар тәрбиесінің шыдамдылықпен қатар оны тануға деген ниетті талап ететін өнер екендігін түсінуіне септігін тигізеді; ортақ істер мен қызғушылықтар балалар мен ата-аналарды біріктіреді, ортақ тіл табысуға көмектеседі, бала тұлғасын қалыптастыруға оң әсерін тигізеді. Мектеп пен ата-аналардың тығыз серіктестігі мен белсенді әрекеттестігінсіз бала тұлғасын әлеуметтендіру мүмкін емес.[19]