Особенности употребления некоторых падежных конструкций.

a, ae: aēdōn, aedes, aēna, aēr, aera, aes, aetas, ager, aeger, agnus, maestus, laevus, taeda; o, oe, e: homo, corpus, foedus, cena, bene, odor, Oedĭpus, oestrus, poēma, poena, poēta; au, eu, u: auctor, audax, fauces, gaudēre, nudus, genus, durus, eurus, Eurōpa, Euxīnum; i, y: vir, sitis, pietas, finis, Byzantium, cyanus, Cyclōps, cynĭcus, lyra, mīlvus, pyrămis; c – [ц], [к]: acer, audacia, caelum, canis, cito, crimen, coeptus, cura, rēctor, tacĭtum;

h – [г/х]: hedĕra, helvus, herba, hiems, hora, humus, hydra, hypostāsis, hysterĭcus; ti – [ци], [ти]: ratio, optĭmus, vitium, justitia, sapientia, prūdentia, pactio, mixtio, timor; s – [з], [с]: aestas, miser, mens, spes, usus, causa, prōsa, sessio, rosa, vas, vasum, fūsus; qu – [кв]: aquila, equus, nunquam, quattuor, quies, queri, relinquo, tesqua, tranquillus; ngu –[нгв], [нгу]: angustiae, cingŭlus, languĭdus, pinguis, sanguis, singŭli, ungŭla; su – [св]: suādēla, Suani, suārius, suāsum, suāvis, Suēbī, suēsco, Suessa, Suiōnēs;

ch – [х]: Achaeī, chaos, charta, cholēra, chrysos, māchĭna, mēchanĭca, ochra, pulcher; th – [т]: āthlēta, arithmētica, cathedra, cathĕtus, catholĭcus, orthodōxus, thesaurus; ph – [ф]: amphŏra, delphīnus, phaenomĕnon, phiala, phoenix, sphaera, triumphus; rh – [р]: rhadinē, Rhamsēs, rhapsōdia, Rhēa, Rhēnus, rhētōr, rhombus, rhythmus; sch – [сх]: Aeschinēs, Aeschylus, schēma, schizanthus, schisma, scholastica, scholĭcus.

Текст 2. Слогораздел. Количество слога. Правила ударения.

Proverbia.

1.Et ego in Arcadia [fui]. 2. Pyladea amicitia. 3. Ad Kalendas Graecas. 4. Ad gloriam. 5. Aurea mediocrĭtas. 6. Et cetĕra (etc). 7. Ex cathĕdra. 8. Exempli gratia (e.g.). 9. Mars Musis non amīcus. 10 Via Appia. 11. Via dolorōsa. 12. Sub rosa. 13.Ubi bene, ibi patria.

De Italiā.

In Eurōpā sunt terrae: Graecia, Germania, Hispania, Britannia et Hibernia. Italia est terra Eurōpae. Italia est patria linguae Latinae. Italia est paeninsŭla. Non procul ab Italiā sunt insŭlae. Corsĭca, Sardinia et Sicilia sunt insŭlae Italiae. In orā Siciliae est Aetna. In Italiā sunt silvae. In silvā bestiae sunt. Incolae Italiae agricŏlae sunt. Incolae insŭlārum nautae sunt. In Italiā est Roma.

Текст 5.Общие сведения о глаголе. Образование глагольных форм. Система инфекта. Личные окончания. Четыре спряжения латинского глагола, образование инфинитива. Основы и основные формы. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

Proverbia.

1. Saepe stilum vertas. 4. In vino verĭtas, in aqua sanĭtas. 5. Pallet: aut amat, aut studet. 6. Pecunia non olet. 7. Peregrinatio est vita. 8. Pulvis et umbra sumus. 9. Qui quaerit, reperit. 10. Sus Minērvam docet. 11. Currit rota. 12. Epistŏla non erubescit. 13. Cogĭto ergo sum. 14. Amicitia vitam ornat. 15. Experientia docet. 16. Musa gloriam corōnat gloriaque Musam. 17. Otia dant vitia.

Musca et asĭna.

Musca in caudā asĭnae sedet et asĭnam vitupĕrat: “Quam tarde procēdis! Debes properāre!” Tum asĭna respondet: “Minae muscae non terrent asĭnam, sed timeo aurīgam. Aurīga sedet in sellā, pertĭcā dirĭgit et verbĕrat asĭnam!”

Текст 6.Существительные второго склонения. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

Proverbia.

1. Inter arma tacent Musae. 2. Pericŭlum est in mora. 3. Ante portas est bellum. 4. Inter bella et pericŭla non est locus otio. 5. Aut cum scuto, aut in scuto. 6. Duo sunt exercĭtus uni. 7. Vitam regit fortūna, non sapientia. 8. Vivĕre est militāre. 9. Hac urget lupus, hac canis. 10. Deus ex machĭna. 11. Et tu [quoque], Brute! 12. Fidus Achātes. 13. Fortūnae filius. 14. Gradus ad Parnassum. 15. Ex libris.

Arma Romanōrum.

Romāni habent arma et tela. Arma Romanōrum sunt galea, lorīca et scutum; tela autem sunt gladii, pila et sagittae. Signum copiārum Romanārum est aquila. Tubae copias ad bellum vocant. Romāni machĭnis saxa in muros oppidōrum inimicōrum jaciunt. In bello cotidie castra ponunt. Castra vallo fossāque muniunt. Romāni oppĭda, vicos, agros, templa deōrum armis defendunt.

Текст 7.Прилагательные I-II склонения. Притяжательные местоимения. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

Proverbia.

1. Ad multos annos! 2. Albae gallīnae filius. 3. Aliēna vitia in ocŭlis habēmus, a tergo nostra sunt. 4. Amīcus verus – rara avis. 5. Argentis hastis pugnāre. 6. Canis mortuus non mordet. 7. Casta et pudīca. 8. Dimidium animae meae. 9. Fortuna caeca est. 10. Malum signum. 11. Nulla calamĭtas sola. 12. Parvi liberi, parvum malum. 13. Pulchrōrum etiam autumnus pulcher est. 14. Bonus pater familias. 15. Bonus vir semper tiro. 16. Persōna grata. 17. Terra incognĭta. 18. Tabŭla rasa. 19. Laterna magĭca.

De fabŭlis poëtārum antiquōrum.

Saepe fabŭlas poëtārum antiquōrum legĭmus. In fabŭlis poētae antīqui de natūrā, bestiā et vitā virōrum clarōrum narrant. Fabŭlae antīquae scientias veras de natūra et persōnis etsi non dant, tamen bene vitam et studia populōrum antiquōrum monstrant. Fabŭlas poëtārum antiquōrum libenter legĭmus et narrāmus.

 Текст 8.Существительные и прилагательные I и II склонения. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

De Graecōrum et Romanōrum deis.

Graeci et Romāni antiqui non unum Deum, ut Christiāni, sed multos deos deasque colunt. Primus in numĕro deōrum et maxĭmus Juppĭter, filius Saturni et Rheae, est. Locus, ubi Juppĭter sedet et mundi imperium tenet, est Olympus altus, stellis vicīnus. Inde deus deōrum, domĭnus caeli et mundi tonat et fulmĭnat: equi rapĭdi dei per totum mundum volant. Si clipeo quatit, ventos et procellas in terram mittit. Idem gratiā suā natūram tranquillat. Uxor dei maxĭmi Juno est, dea nuptiārum.

Secundus Saturni filius Neptūnus, deus oceăni est. Neptūnus et uxor ejus Amphitrīta oceănum regnant. Mare tranquillum est, si deus aquārum per undas equis suis procēdit. Si autem irā commōtus tridente divĭdit aquas, fluctuat oceănus magnus.

Saturni tertius filius Pluto est, horrĭdus domĭnus umbrārum, deus inferōrum. Pluto et uxor ejus Proserpĭna, filia Cerĕris, deae agricultūrae, sub terrā habĭtant, ibique divitias magnas – argentum et ferrum et aurum et gemmas varias – tenent. Juppĭter multos libĕros habet. Minerva dea sapientiae et belli est; Diāna regīna silvārum et dea lunae; Apollo, frater Diānae, deus artis et scientiārum, patrōnus poētārum; Venus, dea pulchra et praeclāra amōris. Marītus ejus Vulcānus est. Mars est deus belli et pugnārum. Bacchus laetus deus est vini et uvārum. Dei deaeque in Olympō habĭtant. Multa templa et oracŭla deis sacra sunt.

Текст 9.Imperativus.

Proverbia.

1. Cognosce te ipsum. 2. Abi in pace! 3. Si vox est, canta! 4. Ave, Maria! 5. Cave canem. 6. Ora et labōra! 7. Plaudīte, cives! 8. Salve! 9. Sapĕre aude! 10. Vade mecum. 11. Vale! 12.Vale et me ama! 13. Noli tangĕre circŭlos meos! 14. Nobis clare plaudite. 15. Divĭde et impĕra. 16. Aut disce, aut discēde! 17. Festīna lente! 18. Nota bene! 19. Vivĕ valēque. 20. I, bone, quō virtus tua te vocat, i pede fausto! (Horatius). 21. Spira, spera. 22. Sta, viator! 23. Tempori parce.

24.…Ne sáevi, mágna sacérdos;     

Dísced(am), éxplebó numerúm, reddárque tenébris.

Í decus, í nostrúm; melióribus útere fátis!

Tántum effátus, et ín verbó vestígia tórsit. (Vergilius).

De concordiā et amīcitiā.

Filii agricŏlae cujusdam semper inter  se litigābant. Pater ad concordiam eos revocābat et monēbat: “Filii mei! Obtemperāte mihi et concordiam colĭte! Concordia amōrem nutrit!” Sed filii praecepta patris neglegēbant. Tum agricŏla virgulārum fascicŭlum filiis dat et: “Fascicŭlum eum, - inquit, - frangĭte!” Sed filii frustra fascicŭlum frangěre studēbant. Tum pater singŭlas virgŭlas singŭlis filiis dat et: “Nunc, - inquit, - singŭlas virgŭlas frangĭte!” Quod facĭle facĕre potĕrant. Tum pater: “Id vobis exemplo est! Tuti ab injuria inimicōrum erĭtis, quamdiu inter vos amor et concordia erit. At simŭlac discordia et rixae inter vos erunt, inimīci et viri mali vobis nocēbunt. Memoriā verba tenēte: concordiā parvae res crescunt, discordiā maxĭmae dilabuntur.

Текст 10.Imperfectum indicativi activi глаголов четырех спряжений.

De Vestā.

Romāni multis deis deabusque apud aras et in templis sacrificābant. Multi Romāni Vestam colēbant. Vesta foci domestici dea erat. Vesta sola deārum in templo suo nullam statuam habēbat. Pro simulacro Vestae ignis sacer erat. Templum Vestae deae in Foro Romāno rotundum erat. Ubi sex virgĭnes Vestāles ignem perpetuum custodiēbant. Virgĭnes Vestāles sacerdōtes ejus erant. Non procul Atrium Vestae erat, ubi virgĭnes Vestāles habitābant. Etiam matrōnae Romānae deābus sacrificābant et festa deārum celebrābant.

De haedo et lupo fabŭla.

Haedus erat in tecto stabŭli alti. Erat igĭtur secūrus et superbus. Forte lupus ad stabulum venit. Haedus, quia a pericŭlis tutus erat, audaciae plenus: “Lupe, - inquit, - imprŏba bestia es”. Lupus autem: “Parve haede, - inquit, - magna est audacia tua, quia in tecto stabŭli alti es. Etiam timĭdi sunt secūri et superbi et audaciae pleni, si nullum pericŭlum est.

Текст 11.Страдательный залог системы инфекта. Синтаксис страдательной конструкции.

 Proverbia.

1. De te fabŭla narrātur. 2. Nullum pericŭlum sine pericŭlo vincĭtur. 3. Tertium non datur. 4. Clavus clavo pellĭtur. 5. Audacia pro muro habētur. 6. Amicus certus in re incerta cernitur. 7. Amor tussisque non celantur. 8. Nemo sibi nascitur. 9. Paulātim summa petuntur. 10. Sapientia vino obumbratur. 11. Si vis amāri, ama. 12. Témpora mútantúr et nós mutántur in íllis. 13. Vix orimur, morimur. 14. Ex fructu arbor agnoscitur.

De Romŭlo et Remo.

Romŭlus et Remus filii Rheae Silviae sunt, gemĭni ex familia regia. Ut fama est, pater puerōrum Mars, deus bellōrum, est. Amulius, vir duri anĭmi, puĕros necāre studet. Imperio Amulii gemĭni in alveo ponuntur et in fluvium jaciuntur. Sed puĕri a deis servantur. Subĭto lupa advĕnit et gemĭnos nutrit. Deinde a pastōre Faustŭlo puĕri inveniuntur et educantur. Postea Roma a Romŭlo et Remo cognĭtur.

Текст 12.Futurum I indicativi activi et passivi правильных глаголов.

Proverbia.

1. Amīci vitia si feras, facis tua. 2. Carmĭna nulla canam. 3. Cras amet, qui nunqu(am) amāvit, quiqu(e) amāvit, cras amet. 4. Do ut des. 5. Et si nullus erit pulvis, tamen excŭte nullum. 6. Ingrāta patria, ne ossa quidem mea habēbis. 7. Non semper erunt Saturnalia. 8. O rus! Quando ego te aspiciam! 9. Ódero, sí poteró; si nón, invítus amábo (Ovidius). 10. Post prandium stabis, post cenam ambulabis. 11. Ut salutas, ita salutaberis. 12. Ut vincas, disce pati, ut vivas, disce mori. 13.Vitia erunt, donec homĭnes. 14.Vívamús, mea Lésbi(a), átqu(e) amémus! (Catullus).

De castris Romānis.

Castra Romāna quadrāta erant. Circum castra vallum a militĭbus aedificabātur et fossa fodiebātur. Centuriōnes ab imperatōre convocantur, et imperātor oratiōnem habet: “Milĭtes! Castra subĭto movebuntur: tela a militĭbus parabuntur, nam acie pugnabĭtis! Hostes haud dubie advenient et impĕtum facient. Si fortĭter pugnabĭtis, hostes depellentur. Captīvi tum Romam ducentur, ubi Romāni eos vendent; captīvi servi erunt. Vobis, milĭtes fortes, praemia dabuntur!”

Текст 13.Существительные III склонения.

Proverbia.1. Ignis, mare, mulier – tria mala. 2. Amīci fures tempŏris. 3. Antiquus amor cancer est. 4. Dura lex, sed lex. 5. In pace leōnes, in proelio cervi. 6. Mel in ore, verba lactis, fel in corde, fraus in factis. 7. Nemo judex in propria causa. 8. Suus rex regīnae placet. 9. O tempora! O mores! 10. Panem et circenses. 11. Quod licet Jovi, non licet bovi. 12. Viva vox docet. 13. Finis corōnat opus. 14. Vim vi repellĕre licet. 15. Procul ab ocŭlis – procul ex mente. 16. Testudĭnem Pegaso compăras. 17. Habet et musca splenem.

De lupo et capra.

Lupus aliquando capram in altā ripā videt et: “Huc, - inquit, - descende. In herbidos campos; locos autem nudos relinque”. Sentit capra fraudem lupi et respondet: “Ipse ambŭlo ibi, si placet, ego non habeo in anĭmo voluptātem praeponĕre salūti.

De leonĭbus.

Leo est incŏla Asiae et Afrĭcae, in Eurōpā leōnes non habĭtant. Figūra leōnis est regia, leo est rex bestiārum. Color leōnum varius est, Asia leōnes nigros habet. Leōni propria est audacia. Leo est terror homĭnum et bestiārum. Praeda leōnum saepe sunt aliae bestiae, leōnes hominĭbus etiam nocent. In libris poëtārum multas de leonĭbus fabŭlas legĭmus.

Текст 14.Местоимения.

Proverbia.

1. Alter ego. 2. Ad se ipsum. 3. Cave illum semper, qui tibi imposuit semel. 4. Circumagētur hic orbis. 5. Ego te intus et in cute novi. 6. Est deus in nobis. 7. Hoc erat in fatis. 8. Nec sibi, nec alteri. 9. Nemo sine vitiis est. 10. Nihil semper floret. 11. Qualis mater, talis filia. 12. Quidquid domi est, vile est. 13. Hannĭbal ante portas. 14. Hodie Caesar, cras nihil. 15. Ilias malōrum. 16. Punĭca fides. 17. In hoc signo vinces. 18. Transeat a me calix iste. 19. Qualis rex, talis grex.

De virō cupĭdō.        

Habēbat vir quidam gallīnam, quae cotidie ovim aurem pariēbat. Homo cupĭdus contentus non erat iis ovis, quae cotidie accipiēbat, et: “Certe, - inquit, - magna copia auri intra ventrem gallīnae inest: occīdam illam et omne aurum habēbo”. Necat igĭtur gallīnam, sed nihil invĕnit; ităque neque aurum, neque ova, neque gallīnam habet. Recte igĭtur proverbium: avārus semper eget; atque illud: rarus fortūnā suā contentus.

De erinaceō et vipĕrā.

Erinaceus quidam hiĕme vipĕram rogat: “Accĭpe me, o bona, in cavernam tuam, frigŏre enim vexor”. Obtempĕrat vipĕra precĭbus eius eumque angusto loco accĭpit. Paulo post autem saepe erinacei spinis pungĭtur, ităque: “Relinque, - inquit, - domum meam et alio demĭgra, mihi enim et tibi nimis parva est”. Cui erinaceus respondet: “Mihi placet caverna ista, ităque mihi non est in anĭmo domum tuam relinquĕre; tu autem, si tibi non placet, alio demĭgra”. Et vipĕra cogĭtur domo suā cedĕre. Periculōsum est amicitiam cum eis facĕre, in quorum potestāte postea erĕmus.

Текст 15.Прилагательные III склонения.

Proverbia.

1. Si felix esse vis, esto. 2. Vita brevis, ars longa. 3. Non est facĭlis ad astra via. 4. Homo sapiens. 5. Veritātis oratio simplex est. 6. Sapienti sat(is). 7. Omnia mea mecum, porto. 8. Sol omnĭbus lucet. 9. Ópprĭme, dúm nova súnt, / subĭtí mala sémĭna mórbi (Ovidius). 10. Facĭlis descensus Averni. 11. Fúgit írreparábile témpus (Vergilius). 12. Ira furor brevis est. 13. Sermo mollis frangit iram.

14. Dónec erís felíx, multós numerábis amícos;

Témpŏra sí fuĕrínt núbĭla, sólus erís. (Ovidius)

De leōne magno et mure parvŭlo.

Leo dormiēbat. Ea tempestāte mus parvŭlus temĕre in dorsum bestiae insĭlit et bestiam e somno excĭtat. Leo murem capit, sed mus eum rogat et leo murem incolŭmem dimittit. Post paucos deis leo in laqueos venatōrum incĭdit et silvam clamōre ingenti implet. Mus rugītum audit et, ubi leōnem in laqueis videt, pro salūte grata laqueos dentĭbus arrōdit et leōnem pericŭlo ingenti libĕrat. Recte igĭtur, qui dicunt: nullīus exiguitātem et impotentiam spernĕre debēmus.

Текст 16.Существительные IV склонения.

Proverbia.

1. Altĕra manu fert lapĭdem, panem ostentat altĕra. 2. Pro domo mea dicam. 3. Manus manum lavat. 4. Per risum multum potĕris cognoscĕre stultum. 5. Lapsus linguae. 6. Usus est optĭmus magister. 7. Casus belli. 8.Sensim sine sensu aetas senescit nec subĭto frangĭtur (Cicero). 9. E fructū arbor cognoscĭtur. 10. Vultūs sensūs anĭmi indĭcant (Cicero). 11. Corpus visu tactuque manifestum (Quintiliānus). 12. Propĕras grandi gradu (Plautus). 13. Novus fructus, novus luctus.

De exercĭtu Romāno.

Exercĭtus Romānus de equitātu et peditātu constābat. Exercĭtus Romānus pro patriā pugnābat et victoriă exercituum gloriam magnam patriae parābat. Exercitui Romāno popŭlus gratias agēbat, nam oppĭda, vicos, agros, templa deōrum defendēbat. Poētae saepe laudant exercĭtus, qui patriam defendunt, et de exercituum victoriis saepe narrant. Cornua et tubae exercĭtum ad pugnam vocant.

Текст 17.Существительные V склонения.

Proverbia.

1. Salus rei publĭcae suprēma lex! 2. Dies diem docet. 3. Est modus in rebus. 4. Nulla dies sine linea (Plinius). 5. Contra spem spero. 6. Carpe diem. 7. Fallax species rerum. 8. Omnium rerum principia parva sunt (Cicĕro). 9. Bona fide. 10. Aequám meménto rebus in árduís // serváre méntem (Horatius). 11. Ad restim res rediit. 12. In me omnis spes mihi est.

De re publĭca.

Res publĭca – res popŭli est. Variae sunt formae et status rerum publicārum. Gloriam rei publĭcae exercĭtus defendit. Viri boni rem publĭcam amant, in rebus secundis et in rebus adversis rei publĭcae auxilio sunt. Cives saepe de rebus publĭcis atque de rei publĭcae commŏdis dispŭtant. Vir bonus nullum pericŭlum pro re publĭca, nullum incommŏdum pro patria vitat. Fidem virōrum Romanōrum poētae saepe laudābant. Diēbus festis popŭlus Romānus deis deabusque sacrificābat et pro re publĭca deos orābat.

Текст 18.Неличные формы глагола. Причастия.

Proverbia.

1. Serpentium morsus non petit serpentes. 2. Nihil agenti dies est longus. 3. Curae leves loquuntur, ingentes stupent. 4. Vocātus atque non vocātus deus aderit. 5. Albo dies notanda lapillo. 6. Hic desperatus. 7. Littĕra scripta manet. 8. Timeo Danaos et dona ferentes. 9. Abiens, abi! 10. Volens nolens. 11. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. 12. Alea jacta est. 13. Facĭle dictu, difficĭle factu. 14. Cupio, patres conscripti, me esse clementem (Cic). 15. Status quo. 

De servis Romanōrum.

Romāni magnum numĕrum servōrum habēbat. Familia Romāna ex domĭnis et servis constābat. Servos Romāni bellis sibi parābant. Servi libĕri non erant; etiam filii servōrum  servi esse debēbant. In villis, latifundiis, metallis Romanōrum divĭtum servi laborābant. Multi servi Graeci, viri docti, serviēbant Romānis atque non in agnis laborāre debēbant. Erant servi Graeci morbos curantes et sanantes, erant libĕros Romanōrum educantes et puĕros grammatĭcam, philosophiam, littĕras docentes. Domĭni, habentes in servos vitae necisque potestātem, crudelĭter eos puniēbant. Servi saepe fugiēbant, nonnumquam etiam contra domĭnos arma movēbant. Magnam servōrum seditionem Spartăcus regēbat. Ităque Romāni dicēbant: “Totĭdem inimīci sunt, quot servi”.

Текст 19.Неправильные глаголы. Глаголы сложные с esse.

Proverbia.

1.Vir bonus est, qui prodest, quibus potest (Cic). 2. Praeterĭta mutāre non possŭmus (Cic). 3. Dicam, si potĕro, Latīne (Cic). 4. Nón sum quális erám. 5. Si vis pacem, para bellum. 6. Nemo omnia potest scire. 7. Per risum multum potĕris cognoscĕre stultum. 8. Felix, qui potuit rerum cognoscĕre causas. 9. Féci, quód potuí, // faciánt meliōra poténtes. 10. Fortis cădĕre, cedĕre non potest.

De perfidia punĭta.

Olim bellum erat inter Romam et Falerios, oppĭdum Romae proxĭmum, et Romāni ante Falerios castra habēbant. Puĕri Faliscōrum autem etiam in bello extra oppĭdum se exercēbant. Aliquando Faliscus quidam cum puĕris nonnullis in castra Romāna intrat et Romānis dicit: “Frustra oppĭdum nostrum oppugnabĭtis: armis id expugnāre non poterĭtis, sed dolo incŏlas superabĭtis. Vidētis puĕros istos: eos vobis mando ac ita Romānis victoriam paro!” Sed Romāni ei respondent: “Contra viros arma habēmus, nunquam ea contra puĕros capiēmus. Semper armis pugnāmus; ităque Faliscos dolo insidiisque superāre non possŭmus. Puĕros domum remittēmus, te autem merĭto puniēmus”.

Текст 20.Степени сравнения прилагательных.

De Romā antiquā.

Roma veterrĭma urbs Italiae putātur; coloniae autem Graecōrum, in orā Italiae sitae, vetustiōres sunt. Initiō Roma admŏdum parva erat, vias habēbat angustissĭmas, domicilia humillĭma, aedificia autem publĭca ampliōra et ornatiōra erant.

In Capitoliō, arce Romāna, Jovi optĭmo et maxĭmo templum celeberrĭmum aedifĭcant. Princĭpum temporĭbus urbs dissimillĭma erat vetustiōri; vias latissĭmas, domos ornatissĭmas, fora amplissĭma habēbat. Juxta tamem luxuriōsas domos Romanōrum divĭtum miserrĭmae tabernae paupĕrum habebantur.

De Socrăte.

Socrătes se sapientiā praestāre cetĕris dicēbat. “Illi enim, - inquit, - ea, quae nesciunt, scire se putant, ego me nihil scire scio. Ob eam rem arbĭtror me ab Apollĭne omnium sapientissĭmum esse apellātum; nam haec est sola homĭnis sapientia: non arbitrāri se scire, quod nescit”.

Текст 21.Perfectum indicativi activi.

Varia.

1.Gráeciă cáptă ferúm victōrem cépit et ártes // Íntŭlit ágrestí Latió (Horatius).

2. Primă Ceres ferro mortales vertĕre terram / Instituit (Vergilius). 3. Dediscit animus sero, quod didicit diu (Seneca). 4. Omnia perdidimus: tantummŏdo vită relicta est (Ovidius). 5. Hic est sepulcrum haud pulchrum pulchrae femĭnae: suum marītum corde dilexit suo; domum servavit; lanam fecit (Carmina epigraphica latina). 6. Nemo unquam sapiens proditori credendum putavit (Cicero).

De puĕro mendāci.

Puer, custos ovium, saepe per jocum auxilium rogāvit magna voce clamans: “Auxilium mihi date! Lupus adest!” Vicīni auxilio veniēbant, sed lupum non vidēbant, et puer eos irridēbat. Aliquando lupi re verā in oves irruērunt, et puer, ut antea, clamāvit: “Lupi adsunt! Auxilium mihi date!” Sed nemo puĕri mendāci credĭdit neque ei auxilium dedit, et lupi multas oves arripuērunt.

De asĭno mendāci.

Asĭnus pellem leōnis induit et homĭnes bestiasque formā suā territābat. Forte aures longae asĭnum indicavērunt. Tum viri timōre liberāti asĭnum punivērunt et in pistrīnum duxērunt.

Текст 22.Герундий и герундив.

Varia.

1. Agis, Lacedaemoniōrum rex, interrogātus, qua arte Lacedaemonii maxĭme exercerentur: “Arte, - inquit, - imperandi et parendi”.

2. Nihil est aptius ad delectatiōnem lectōris, quam tempŏrum varietātes fortūnaeque vicissitudĭnes: quae etsi nobis optabĭles in experiendo non fuērunt, in legendo tamen erunt jucundae: habet enim praeteriti dolōris secūra recordatio delectatiōnem (Cicero).

3. Quae causa justior est belli gerendi, quam servitūtis depulsio? (Cicero).

4. Quidam veniunt, ut audiant, non ut discant, sicut in theātrum voluptātis causā, ad delectandas aures oratiōne vel voce, vel fabŭlis ducĭmur (Seneca).

5. Ver tanquam adulescentiam signifĭcat ostenditque fructūs futūros, reliqua autem tempŏra demetendis fructĭbus et percipiendis accommodāta sunt (Cicero).

Текст 23.Plusquamperfectum indicativi activi et Futurum II indicativi activi.

De asĭno et equo.

Asĭnus sarcinis onustus equum rogāvit: “Porta partem oneris!”. Equus autem asini preces repudiāvit. Paulo post asĭnus, nimio onĕre et labōre fatigātus, in via corruit et anĭmam efflāvit. Tum agitātor omnĭbus sarcĭnis, quas asĭnus portavĕrat, atque insuper pelle asĭni equum onerāvit.

De vulpe et corvo.

Corvus aliquando caseum raptavĕrat et laetissĭme cum praeda in altam arbŏrem evolavĕrat. Procul id spectavĕrat vulpes et ipsa caseum habēre optāvit. Ităque formam et nitōrem pennārum corvi collaudābat: “Certe etiam vocem eximiam habes: non enim avis tam pulchra, sine pulchra voce erit; canta tandem!” Corvus gaudēbat laudĭbus vulpis et vocem suam ostentāre optāvit; sed cum rostrum hiāvit, decīdit caseus. Tum vulpes caseum devŏrat et dicit: “O corve, vocem habes, mentem autem non habes”.

Текст 24.Perfectum indicativi passivi.

De Galliā.

Caesar in libris, qui Commentarii de bello Gallĭco nominantur, et de bellis, quae cum popŭlis Gallōrum et Germanōrum Romani gerebant, et de morĭbus institutisque eorum scripsit.

Pleraeque Gallōrum gentes a Julio Caesăre jam victae sunt. Una tamen gens – nomĭne Arverni – diu Romanis restĭtit. Regŭlus Arvernōrum Vercingetorix, dux summae fortitudĭnis, multis proeliis defessus, intra moenia oppĭdi Alesiae fugatus est. Mox Caesar advēnit et oppĭdum obsidere statuit.

Castra extra moenia a Romanis posĭta sunt et oppĭdum extĕro muro cinctum est. Post multos menses obsidii incŏlae Alesiae cibo et aquā carebant. Tum princĭpes arma Romanis dare constituerunt. Milites, qui vi et armis capi non potĕrant, fame victi sunt. Multi Gallōrum statim occisi sunt; cetĕri cum Vercingetorīge in vincŭla conjecti sunt. Proxĭmo anno Romam adducti sunt; ibi Caesar Gallos triumpho duxit; deinde misĕros capĭte damnavit.

Текст 25.Plusquamperfectum indicativi passivi. Futurum II indicativi passivi.

Varia.

1. In eundem portum, ex quo eramus egressi, magnā jactati tempestate, confūgimus (Cicero). 2. Datĕmes postĕro die tropaeum posuit, quo loco pridie pugnatum erat (Cornelius Nepos). 3. Bellum Illyriis, propter unum ex legatis, qui ad eos missi errant, occīsum, indictum est, subactique in deditionem venerunt (Titus Livius). 4. Caecus est virgis Athenagoras, qui in fame frumentum exportare erat ausus (Cicero pro L. Flacc.). 5. Ne Ciceronis quidem temporĭbus intellegebantur eă, quae, regnante Romŭlo aut Numā, scripta erant (Muretus). 6. Gregorius, pontĭfex maximus, ad quingentōrum aureōrum nummōrum stipendium, quod mihi jam pridem constitutum erat, ducentos adĭci jussit (Muretus). 7. Nihil est virtute amabilius; quam qui adeptus erit, ubicunque erit gentium, a nobis diligetur (Cicero). 8. Carpite florem, Qui nisi carptus erit, turpiter ipse cadet (Ovidius). 9. Qui prior strinxerit ferrum, ejus victoriă erit (Titus Livius).

10. Ergo etiam, quum me supremus adederit ignis,

Vivam, parsque mei multa superstes erit (Ovidius).

11. Qui erit rumor, id si feceris! (P. Terentius Afer).

12.                                                   Omnis enim res, -

Virtus, famă, decus, divina humanăque pulchris

Divitiis parent; quas qui construxĕrit, ille

Clarus erit, fortis, justus (Q. Horatius Flaccus).

Текст 26.Числительные.

De diĕbus et mensĭbus.

Antiquissĭmis Romae temporĭbus annus non in duodĕcim menses, ut nunc, sed in decem menses divīsus erat. Cui rei testimonio sunt nomĭna mensium, quōrum ultĭmus December, id est decĭmus, appellātur.

Primus anni mensis erat Martius, qui a deo Marte nomen suum traxit. Secundus mensis erat Aprīlis, a Venĕre deā, quae apud Graecos Aphrodītae nomen habēbat, appellātus. Tertius – Majus, a nomĭne Majae sive Majestae, antiquissĭmae Italōrum deae, appellātus, quam illi sicut ipsam terram matrem colēbant. Quarto mensi nomen Junius fuit, quod nomen Junōni, deae, Jovis conjŭgis debebātur. Quintus autem mensis Quintīlis appelabātur, sextus – Sextīlis, septĭmus – September, octāvus – Octōber, nonus – November, decĭmus, ut jam pridem dixĭmus, December.

Postea Romāni mensem Quintīlem in Gaii Julii Caesăris honōrem Junium nominavērunt, mensem autem Sextīlem – Augustum, in Octaviāni Augusti imperatōris laudem.

Numa Pompilius, secundus rex Romanōrum, annum in duodĕcim menses ad cursum lunae descripsisse narrātur duōbus mensĭbus Januario et Februarīo eum augens. Mensis Januarius, qui a Jano, principii deo, nomen habet. Februarius a februo, Romanōrum ritu sacro, appellātur. Sed postea Januarius primus anni mensis factus est, sed nomĭna mensium mutāta non sunt.

Текст 27.Наречия. Степени сравнения наречий.

De Archimedis morte.

Bello Punĭco secundo magna classis Romanōrum Marcellō ducĕ Syracūsas, urbem Siciliae, diu oppugnāvit. Nam Syracusāni tam acerrĭme resistēbant, ut exercĭtus Romanōrum per tres fere annos urbem capĕre non posset. Syracusānos autem in urbe defendendā multum Archimēdes juvābat, vir doctissĭmus, variōrum bellicōrum opĕrum et machinārum inventor.

Tandem Romāni per dolum urbem cepērunt. Nam die festo, cum omnes fere Syracusāni vino oppressi dormīrent, delecta manus Romanōrum scalis admōtis in murum tanto silentio ascendit, ut custōdes eos non conspicĕrent. Tum caedes magna orta est. In hoc tumultu Archimēdes quoque perisse dicĭtur. Is, dum milĭtes Romāni urbem diripiēbant, domi sedēbat ita attente in cogitatiōne defīxus (nam in arēna formas quasdam describēbat), ut urbem captam esse non sentīret. Tum miles quidam in domum irrūpit strictōque gladio, quis esset, interrogāvit. Archimēdes autem nomĭne suo non indicāto: “Noli, - inquit, - tangĕre circŭlos meos!” Ităque a milĭte interfectus est. Marcellus, qui jam antea imperavĕrat, ut milĭtes vitae Archimēdis parcĕrent, cum mortem ejus cognovisset, honorifĭce Archimēdem sepelīri jussit. Multis annis post Cicĕro, cum in Sicilia quaestor esset, sepulchrum Archimēdis ab ipsis Syracusānis ignorātum invēnit. Quo in sepulchro inĕrat sphaerae figūra et cylindri.                

Текст 28.Инфинитив. Инфинитивные обороты.

Varia.

1. Nihil Sequăni respondere, sed in eādem tristitiā permanēre (G.J.Caesar). 2.Tum demum Titurius trepidare et concursare cohortesque disponĕre (G.J.Caesar). 3. Legem brevem esse oportet. 4. De nihilo fieri nil posse, videmus (Lucretius). 5. Corrumpi mores in scholis, putant (Cicero). 6. Eventus docuit, fortes fortunam juvare (T. Livius). 7. Quem defendis, sperat se absolutum iri (Cicero). 8. Vix a te videor posse tenere manus (Ovidius). 9. Vivere cornīces multos dicuntur ob annos. 10. Quod tegitur, magnum creditur esse malum (Martialis).

In assiduo labōre thesaurus esse dicĭtur.

Agricŏla senex, mortem appropinquāre sentiens, filios ad lectum convocāvit et dixit: “Vidētis me a vobis discessūrum esse; in agro meo thesaurus defossus esse dicĭtur; ibi magnae divitiae esse dicuntur; eas repertūri esse videmĭni. Omnes eas divitias in vinea nostra quaerĭte et divĭtes erĭtis”. Paulo post pater anĭmam efflāvit. Filii autem, credentes in vinea thesaurum abdĭtum esse, totum vineae solum ligonĭbus eruērunt, at thesaurum nullum invenērunt. Sed autumno vidērunt agrum ubĕres uvas peperisse. Tum filii intellexērunt in assiduo labōre thesaurum defossum esse.    

Текст 29.Сослагательное наклонение.

Proverbia et carmina.

1. Cedant arma togae! 2. Sit mens sana in corpŏre sano! 3. Cántet, amát quod quísque: levánt et cármĭna cúras. 4. Quídquid agís, prudénter agás et réspĭce fínem. 5. Sít tibi térra levís mollíque tegáris aréna! 6.Ignoscas aliis multa, nihil tibi.

7.Quare, dum lĭcet, inter nos laetemur amantes:

Non sătis est ullo tempore longus amor (Propertius).

8. Ronamus nimios gemĭtūs; flagrantior aequo

Non debet dŏlor esse vĭri, nec vulnere major (Juvenalis).

9. Vívamús, mea Lésbia, átque amémus,

Rumoresque senum severiōrum

Omnes unĭus aestimēmus assis! (Catull).

De stultitiā.

Accessit ad Aristippum philosŏphum pater familias quidam rogavitque, ut filium suum suscipĕret erudiendum. Quum ille pro mercede petisset quingentas drachmas, pater, deterritus pretio, quod avaro rudique homĭni nimium videbātur, “Tanti, - inquit, - emĕre asĭnum possum”. Tum philosophus: “Eme, - inquit, - jam habēbis duo”. (Diogenes Laertius)

Текст 30.Сложное предложение. Придаточные предложения разных типов.

Duo amīci et ursus.

Duo amīci, qui in itinĕre erant, subĭto ursum vidērunt. Tum alter eōrum perterrĭtus arbŏrem ascendit; alter, credens se sine auxilio amīci suis virĭbus ursum superāre non posse, in terram se jecit: sciēbat enim ursos corpŏra mortuōrum repudiāre. Ităque, terrā jacens, anĭmum continēbat, simŭlans se mortuum esse. Ursus, toto corpŏre jacentis pertemptāto, denĭque discessit, nam homĭnem esse mortuum putābat. Paulo post amīcus, qui de arbŏre descendĕrat, altĕrum per jocum interrogāvit: “Quid ursus ad aurem tibi dixit?” “Pulchrum, - inquit ille, - proverbium: amīcus verus – rara avis.”

Текст 31.Стилистика латинского языка.

Gaius Valerius Catullus

XLIII

Sálve, néc minimó puélla náso.

Néc belló pede, néc nigrís océllis,

Néc longís digitís, nec óre sícco,

Néc sané nimis élegánte língua,

Décoctóris amíca Fórmiáni.

Tén(e) província nárrat ésse béllam,

Técum Lésbia nóstra cómparátur?

Ó saecl(um) ínsapiéns et ínfacétum!

Publius Vergilius Maro

Aeneis (I, 1-11)

Árma virúmque canó, Trojáe qui prímus ab óris

Ítaliám fató profugús Lavíniaque vénit

Lítora; múlt(um) ill(e) ét terrís jactátus et álto

Vi superúm, saeváe memorém Junónis ob íram,

Múlta quoqu(e) ét belló passús, dum cónderet úrbem

Ínferrétque deós Latió, genus únde Latínum

Álbaníque patrés atqu(e) áltae móenia Rómae.

Músa, mihí causás memorá, quo númine láeso

Quídve doléns regína deúm tot vólvere cásus

Ínsigném pietáte virúm, tot adíre labóres

Ímpulerít. Tantáen(e) animís caeléstitibus írae?

 Quintus Horatius Flaccus

Ad Melpomenen (III, 30)

Éxegí monumént(um) áere perénniús

Régalíque sitú pýramid(um) áltiús,

Quód non ímber edáx, non Aquil(o) ímpoténs

Póssit díruer(e) áut ínnumerábilís

Ánnorúm seriés ét fuga témporúm

Nón omnís moriár, múltaque párs meí

Vítabít Libitín(am), úsque ego pósterá

Créscam láude recéns, dúm Capitóliúm

Scándet cúm tacitá vírgine póntiféx.

Dícar, quá violéns óbstrepit Áufidús

Ét qua páuper aquáe Dáunus agréstiúm

Régnavít populór(um) éx humilí poténs

Prínceps Aeoliúm cármen ad Ítalós

Déduxísse modós, Súme supérbiám

Quáesitám meritís ét mihi Délphicá

Láuro cínge voléns, Mélpomené, comám.

Publius Ovidius Naso

Ars amandi (III, 59-66)

Vénturáe memorés jam núnc estóte senéctae:

Síc nullúm vobís témpus abíbit inérs.

Dúm licet, ét vernós etiámnunc vívitis ánnos,

Lúdit(e): eúnt anní móre fluéntis aquáe.

Néc quae práeteriít, iterúm revocábitur únda

Néc quae práeteriít, hóra redíre potést.

Útendúm (e)st aetáte: citó pede lábitur áetas,

Néc bona tám sequitúr, quám bona príma fuít…

Phaedrus

Vulpes et uva

Famé coacta vúlpes alt(a) in vínea

Uv(am) áppetebat, súmmis saliens víribus.

Quam tánger(e) ut non pótuit, discendéns ait:

“Nondúm matura (e)st, nól(o) acerbam súmere”.

Qui, fácere quae non póssunt, verbis élevant,

Adscríber(e) hoc debébunt exemplúm sibi.

***

Ex Euangeliō Secundō Matthaeum.

Nolite judicare, ut non judicemini.

In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini: et in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis.

Quid autem vides festucam in oculo fratris tui: et trabem in oculo tuo non vides?

Aut quomodo dicis fratri tuo: Sine ejiciam festucam de oculo tuo: et ecce trabs est in oculo tuo?

Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui.

Nolite dare sanctum canibus: neque mittatis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et conversi dirumpant vos.

Petite, et dabitur vobis: quaerite, et invenietis: pulsate, et aperietur vobis.

Omnis enim, qui petit, accipit: et qui quaerit, invenit: et pulsanti aperietur.

GAUDEAMUS

Carmen scholastĭcum.

Gaudeāmus (название по начальному слове песни) - студенческая песня, созданная в средние века в Западной Европеи, несмотря на церковно-аскетическую мораль, восхвалявшая жизнь с ее радостями, молодость и науку. Эта песня восходит к жанру застольных песен вагантов (от лат. vagantes - странствующие) – средневековых бродячих поэтов и певцов, среди которых были и студенты. Известный мотив этой песни утвердил, вероятно, нидерландский композитор XV века Жан Окегем (или Окенгейм). В России П.И. Чайковский в 1874 г. переложил ее для 4-голосового мужского хора с фортепьяно, и в том же году хоровая партитура была издана под псевдонимом Б.Л. (так Чайковский подписывал свои музыкальные фельетоны). Есть несколько переводов песни на русский язык. Однако ни один из них не является точным и общепринятым. Ниже приводится подстрочный перевод.

Крылатые выражения.

Ab equis ad asinos Из коней в ослы

Ab ovo usque ad mala От яйца до яблок

Abyssus abyssum invocat Бездна бездну призывает

Aeterna nox Вечная ночь

Aeterna urbs Вечный город

Alea jacta est Жребий брошен

Amícus cértus ín r(e) incerta cérnitur Верный друг познается в неверном деле.

Amīcus cognoscitur amōre, more, ore, re Друг познается по любви, нраву, речам, делам.

Amīcus Plato, sed magis amīca verĭtas Платон мне друг, но истина бóльшая подруга.

Aquila non captat muscas Орел не ловит мух.

Ars longa, vita brevis Наука (или искусство обширно) обширна, жизнь коротка.

Asinus asinum fricat Осел трется об осла.

Asinus Buridāni inter duo prata Буриданов осел (между двух лугов).

Audacia pro muro habētur Смелость вместо стен имеется.

Aurōra musis amica Аврора музам подруга.

Aut Caesar, aut nihil Или Цезарь или ничто.

Ave Caesar, (imperātor), moritūri te salūtant Здравствуй, Цезарь, (император), идущие на смерть приветствуют тебя.

Barbam video, sed philosophum non video Бороду я вижу, а философа не вижу.

Bis dat, qui cito dat Вдвойне дает тот, кто дает быстро.

Cárpe diém Лови день.

Cogito, ergo sum Я мыслю, следовательно я существую.

Consuetūdo – altěra natūra Привычка – вторая натура.

De mortuis aut bene, aut nihil О мертвых или хорошо, или ничего.

Dies diem docet День учит день.

Divide et impera Разделяй и властвуй.

Dixi et animam meam levāvi Я сказал и тем облегчил свою душу.

Ducúnt voléntem fáta, nólentém trahúnt Желающих судьбы ведут, нежелающих тащат.

Dulcis fumus patriae Сладкий дым отечества.

Dum spiro, spero Пока дышу, надеюсь.

Duōbus litigantĭbus, tertius gaudet Двое ссорятся, третий радуется.

Dura lex, sed lex Суров закон, но закон.

Ede, bibe, lude Ешь, пей, веселись.

Elephantum ex musca facis Ты делаешь из мухи слона.

Epistula non erubescit Письмо не краснеет.

Errāre humānum est Ошибаться есть свойство человека.

Est modus in rebus Есть мера в вещах.

Et Curiós simulánt, sed bácchanália vívunt Притворяются куриями, а живут как вакханты.

Et ego in Arcadia [fuit] И я в Аркадии (родился, жил), т.е. и я пережил счастливое время.

Et tu [quoque], Brute! И ты, Брут!

Etiam innocentes cogit mentīri dolor Боль заставляет лгать даже невинных.

Etiam sanāto vulnĕre cicatrix manet Даже от зажившей раны остается шрам.

Ex ipso fonte bibere Пить из самого источника, т.е. обращаться к самому источнику.

Félix, quí potuít rerúm cognóscere cáusas Счастлив, кто смог познать причины вешей.

Festīna lente Торопись медленно.

Fiat lux Да будет свет.

Finis corōnat opus Конец венчает дело.

Fuimus Troes, fuit Ilium Были мы, троянцы, был Илион.

Furor teutonicus Тевтонская ярость.

Gútta cavát lapidém (non ví, sed sáepe cadéndo) Капля долбит камень (не силой, но частым паденьем).

Habent sua fata libelli Книги имеют свою судьбу.

Hannibal ad portas Ганнибал у ворот, т.е. враг у ворот.

Honōres mutant mores, sed raro in meliōres Почести меняют нравы, но редко на лучшие.

Ignorantia non est argumentum Незнание не есть довод.

In hoc signo vinces Под этим знаменем победишь.

In pace leōnes, in proelio cervi Во время мира – львы, в сражении – олени.

Inter arma tacent Musae Между оружием музы молчат.

Inter caecos luscus rex Среди слепых одноглазый царь.

Latet anguis in herba В траве скрывается змея.

Legem brevem esse oportet Закон должен быть кратким.

Littera occīdit, spiritus autem vivificat Буква убивает, а дух животворит.

Lupus in fabǔlā Волк в басне.

Magna charta libertātum Великая хартия вольностей.

Malo mori, quam foedāri Предпочитаю смерть бесчестью.

Manus manum lavat Рука руку моет.

Mea culpa, mea maxima culpa Моя вина, моя величайшая вина.

Medice, cura te ipsum! Врач, исцели себя сам!

Mel in ore, verba lactis, fel in corde, fraus in factis Мед на языке, молоко на словах, желчь в сердце, обман на деле.

Memento mori Помни о смерти.

Mens sana in corpŏre sano В здоровом теле здоровый дух.

(Mutáto nómine) dé te fábula nárratúr Басня рассказывается о тебе, (изменено только имя).

Natūra abhorret vacuum Природа боится пустоты / Природа не терпит пустоты.

Nemo omnia potest scire Никто не может все знать.

Nihil agenti dies est longus Ничего не делающему день долог.

Nil sub sole novum Ничто не ново под солнцем.

Noli tangěre circŭlos meos! Не тронь моих кругов!

Nolīte mittěre margarītas ante porcos Не мечите жемчуга перед свиньями.

Nomen illis legio Имя им легион.

Non esse cupidum pecunia est, non esse emācem vectīgal est Не быть жадным – уже богатство, не быть расточительным – доход.

Non est culpa vini, sed culpa bibentis Виновато не вино, а виноват пьющий.

Non ómnia póssumus ómnes Не всё мы все можем.

Non refert quam multos, sed quam bonos habeans (libros) Важно не сколько у тебя (книг), а сколь они хороши.

Non scholae, sed vitae discimus Не для школы, а для жизни мы учимся.

Non si male nunc, et olim sic erit Если ныне нам плохо, то не всегда так будет и впредь.

Nón sum quális erám Я не тот, каким был прежде.

Nosce te ipsum Познай самого себя.

Nulla regula [est] sine exceptione Нет правила без исключения.

Omne principium difficile Всякое начало трудно.

Omnia mea mecum porto Все свое ношу с собой.

Omnia praeclāra – rara Все прекрасное – редко.

Ómnia víncit amór Всё побеждает любовь.

Omnis ars imitatio est natūrae Всякое искусство есть подражание природе.

Ora et labōra Молись и трудись.

O tempora! O mores! О времена! О нравы!

Panem et circenses Хлеба и зрелищ.

Per aspera ad astra Через тернии к звездам.

Per fas et nefas Через закон и беззаконие.

Per risum multum potĕris cognoscĕre stultum По частому смеху сможешь узнать глупца.

Periculum in mora Опасность в промедлении.

Plenus venter non studet libenter Полный живот неохотно учится.

Post nubila Phoebus (тж. sol) После туч Феб, т.е. после ненастья – солнце.

Primus inter pares Первый среди равных.

Procul ab oculis – procul ex mente Вдали от глаз – вдали от ума.

Pro et contra За и против.

Quails rex, talis grex Каков царь, такова и толпа.

Qui quaerit, reperit Кто ищет, находит.

Quo vadis? Куда идешь (Камо грядеши)?

Quod licet Jovi, non licet bovi Что дозволено Юпитеру, не дозволено быку.

Quod non fecērunt Gothi, fecērunt Scoti Чего не сделали готы, то сделали шотландцы.

Rem tene, verba sequentur Постигни суть, а слова найдутся.

Repetitio est mater studiōrum Повторение есть мать учения.

Sáepe virí fallúnt, tenĕráe non sáepe puéllae (Ovidius) Часто мужчины обманывают, не часто девушки юные.

Salus populi suprēma lex esto Благо народа пусть будет высшим законом.

Sancta simplicitas Святая простота.