Інтэрнэт як культурная і сацыяльная рэальнасьць

Падсумаваньне

У свой час вядомы філёзаф і мэтадоляг Карл Попэр прапанаваў ідэю трох сьветаў. Сьвет І — сьвет фізычных рэчаў, сьвет ІІ — сьвет нашых усьвядомленых перажываньняў, сьвет ІІІ — сьвет лягічных зьместаў, зафіксаваных у форме інфармацыйных базаў, бібліятэкаў, спосабаў апрацоўкі інфармацыі.

Зь зьяўленьнем працаў Маршала Маклюэна, Дж.П.Барлоў, Тыматы Ліры, Уільяма Гібсана стала магчымым казаць аб ІV сьвеце, сьвеце мэдыяў, сьвеце кнопачнай культуры.

Інтэрнэт — зьява, што адгалінавалася ад сьветаў І—ІІІ. Тут мэдыі выступаюць ня толькі як сродкі перадачы інфармацыі або калектыўнай дзеі, але і ў якасьці сэнсатворнай і нават сьветатворнай падзеі, якая спараджае спэцыфічныя сацыяльныя і культурныя практыкі. Досьвед станаўленьня Інтэрнэту — першай сусьветнай адкрытай кампутарнай сеткі,— дазваляе казаць пра пачатак новай эры ў развоі сродкаў і сыстэмаў перапрацоўкі інфармацыі. Пад перапрацоўкай тут разумеецца ўся сукупнасьць працэсаў — збор, апрацоўка, захоўваньне, назапашваньне, прад'яўленьне, перадача і абарона інфармацыі. У такой сетцы карыстальнік успрымае сам сябе і ўспрымаецца іншымі як неад'емны кампанэнт адзінай інфармацыйнай супольнасьці.

Ужо цяпер Інтэрнэт адыгрывае значную ролю ў многіх сфэрах дзейнасьці. У сусьветным бізнэсе, згодна з дасьледаваньнямі Andersen Consulting , прыблізна 92 адсоткі кіраўнікоў фірмаў зьвязаныя зь Інтэрнэтам. Нью-ёрскі e піскап Элія Раўбіч неяк сказаў: “Я перакананы, што калі б Ісус ішоў па Зямлі сёньня, то ў яго была б электронная пошта”. На фантазіі нью-ёрскага епіскапа можна не зьвяртаць увагі, але ўсе амэрыканскія палітычныя дзеячы так ці інакш гуляюць зь Сеткай. 82 адсоткі выпускнікоў коледжаў гэтым летам будуць шукаць працу празь Інтэрнэт (апытаньне SBC Internet Services). Новае выданьне оксфардзкага слоўніка ўключае ўжо мноства спэцыфічных тэрмінаў, якія спарадзіў Інтэрнэт. Між іншым, дасьледчыкі Vankee Group выявілі, што ў тых сем'ях, якія маюць доступ да Інтэрнэту, значна менш глядзяць тэлевізар.

Прыблізна 20 гадоў таму міністэрства абароны ЗША стварыла кампутарную сетку, якая папярэднічала Інтэрнэту,— яна называлася Arpanet. Arpanet рыхтавалася для падтрымкі навуковых дасьледаваньняў у ваенна-прамысловай сфэры,— у прыватнасьці, для дасьледаваньня магчымых мэтадаў фармаваньня сетак, устойлівых да частковых пашкоджаньняў, напрыклад, у выпадку бамбаваньня, і здольных функцыянаваць у экстрэмальных умовах. Гэтае патрабаваньне дае ключ да разуменьня прынцыпаў пабудовы і структуры Інтэрнэту. У мадэлі Arpanet заўсёды была сувязь паміж кампутарам-крыніцай і кампутарам-прыёмнікам (станцыяй прызначэньня). Асноўны прынцып палягаў у тым, што кожны кампутар мог зьвязацца як роўны з роўным з кожным іншым кампутарам. Першапачаткова задуманая як інфармацыйная сетка для захаваньня інфармацыі на выпадак ядравай вайны, Arpanet паступова была ператвораная ў міжнародную Сетку (Інтэрнэт), якая мела ня толькі вайсковае, але і грамадзянскае прызначэньне. Разам з тым трэба адзначыць, што ідэя стварэньня сусьветнай кампутарнай сеткі зьявілася ў адначасьсе ў розных мясцох (у Эўропе, ЗША і нават у СССР) і таму цьверджаньні аб першынстве якой-кольвек краіны тут не зусім карэктныя. І хаця напачатку падыходы да рэалізацыі гэтай ідэі значна розьніліся, але, у рэшце рэшт, усе паразумеліся на стварэньні сеткі, як адзінай глябальнай інфармацыйнай структуры.

У межах гэтага тэксту немагчыма больш-менш поўна расказаць, што ўяўляе сабой Інтэрнэт. Ды і ўвогуле, гэта якраз той выпадак, калі “лепей адзін раз пабачыць”. Таму я адно паспрабую асьвятліць асноўныя аспэкты карыстаньня Інтэрнэтам радавымі абанэнтамі, да якіх належу і сам, а таксама апісаць некаторыя сэнсавыя адметнасьці, якія ператвараюць Інтэрнэт у новую культурную і сацыяльную рэальнасьць.

Кажучы зусім коратка, Інтэрнэт — гэта сыстэма, якая дазваляе чалавеку з кампутарам і каналам сувязі атрымаць доступ да практычна неабмежаванай колькасьці разнастайнай інфармацыі на магнітных носьбітах, падключаных да Інтэрнэту, дзе б гэтыя носьбіты не знаходзіліся. Зразумела, апошняе магчыма адно пры ўмове, што ўладальнікі адпаведнай інфармацыі паклапаціліся, каб яе можна было атрымаць празь Інтэрнэт, гэта значыць, аформілі яе адпаведным чынам, і занесьлі на кампутар, падключаны да Інтэрнэту. Заўважым, што кожны жадаючы можа зьмясьціць у Інтэрнэце любую інфармацыю.

Першае моцнае ўражаньне ад Інтэрнэту звычайна зьвязана не з выкарыстаньнем электроннай пошты, якая досыць падобная да папярэдніх тэхналёгіяў перадачы інфармацыі, а зь пераходам да іншых мастацка аформленых інфармацыйных сыстэмаў, якія ўражваюць нават тых, хто ня любіць кампутарных гульняў і скептычна ставіцца да розных “дыгітальных” прыгажосьцяў.

Бальшыні шараговых карыстальнікаў Інтэрнэт уяўляецца адзіным і гамагенным дыскурсам. Насамрэч гэта ня так. Інтэрнэт складаецца зь некалькіх сыстэмаў, прызначэньне якіх і спосаб узаемадзеяньня зь якімі значна розьніцца.

Разгледзім некаторыя сыстэмы, пачаўшы з самай папулярнай — ужо згаданай вышэй электроннай пошты.

Электронная пошта — гэта пэрсанальная сувязь са сьветам Інтэрнэт. Дзясяткі мільёнаў людзей ува ўсім сьвеце, якія выкарыстоўваюць Сетку, маюць свой адрас электроннай пошты ці электронны адрас. І колькасьць гэтых людзей штодня вялічыцца.

Асноўныя прынцыпы, на якіх будуецца электронная пошта, паралельныя асноўным прынцыпам пабудовы звычайнай пошты. Вы дасылаеце людзям паведамленьні (e-mail) па іх канкрэтным адрасам. Яны, у сваю чаргу, пішуць вам на ваш паштовы адрас. Да таго ж у вас ёсьць магчымасьць падпісацца на электронныя аналягі газэтаў ды часопісаў і атрымліваць іх на свой адрас.

Электронная пошта мае дзьве істотныя перавагі ў параўнаньні са звычайнай поштай. Найбольш відавочная — хуткасьць. Ваша паведамленьне будзе перапраўлена на другі канец сьвету не праз некалькі дзён, а празь некалькі гадзінаў, хвілінаў ці нават сэкундаў (у залежнасьці ад месца, дзе вы “кінулі пісьмо”, і стану сувязі паміж гэтым месцам і вашым адрасатам). Другая істотная перавага электроннай пошты ў тым, што яна дазваляе вам патрапіць у базы інфармацыйных дадзеных і файлы бібліятэкаў.

Электронная пошта мае свае перавагі і над тэлефонам. Сваё паведамленьне вы дасылаеце ў зручны для вас час. А ваш адрасат адказвае вам, калі гэта зручна яму. Ня трэба арганізоўваць адначасовай прысутнасьці двух абанэнтаў у двух пунктах сувязі. Да таго ж, калі тэлефонная размова на далёкія адлегласьці каштуе дорага, то электронная пошта дазваляе абменьвацца вялікімі аб'ёмамі інфармацыі літаральна за “цэнты” — нават калі ваш абанэнт жыве ў Новай Зэляндыі.

E-mail паступае адрасату практычна адначасна зь яго адпраўкай і захоўваецца ў электроннай паштовай скрыні да той пары, пакуль адрасат ня “возьме” яго адтуль. Між іншым, e-mail не патрабуе асаблівых кампутарных рэсурсаў, для яго перасылкі і прыёму прыдатны практычна любы кампутар і любы мадэм.

СыстэмаWWW

WWW — ангельская абрэвіятура, што азначае World Wіde Web (на беларускую мову звычайна перакладаецца як Сусьветнае Павуціньне). Часта можна яшчэ пачуць “Вэ-Вэ-Вэ” ці “тры дабл-ю”.

WWW уяўляе сабой сыстэму, якая дазваляе практычна імгненна атрымліваць доступ да бальшыні рэсурсаў Інтэрнэту (тэкстаў, графікі, музыкі, відэаматэрыялаў, праграмнага забесьпячэньня).

Для эфэктыўнага выкарыстаньня закладзенай у Інтэрнэце інфармацыі ў WWW існуюць складаныя пошукавыя сыстэмы, сярод іх — самая папулярная шматмоўная — “AltaVista”, расейскі пошукавы сэрвэр “Rambler”. Гэтыя сыстэмы дазваляюць па ключавых словах знаходзіць у Інтэрнеце ўсе ці амаль усе тэксты, дзе ёсьць гэтыя словы.

Сыстэма WWW адначасна ўтрымлівае разнастайныя даведкі, забясьпечвае доступ да каталёгаў найбуйнейшых бібліятэкаў сьвету і магчымасьць “перапампаваць” (перанесьці на свой кампутар) патрэбныя вам праграмы ці тэкставыя файлы.

Згадаем яшчэ некалькі прыкладаў, калі доступ да WWW значна спрошчвае вырашэньне стандартных праблемаў. Уявім, што вы перакладаеце тэкст, у якім сустракаюцца цытаты зь Бібліі і вам неабходна пераправерыць гэтыя цытаты на мове перакладу. Самы хуткі спосаб гэта зрабіць, калі ў вас няма патрэбнай кнігі на паліцы, але ёсьць доступ у Інтэрнэт — гэта “перапампаваць” файл з адпаведным тэкстам.

Другі прыклад — вам спатрэбілася пэўнае праграмнае забесьпячэньне. Скарыстаўшы WWW, вы атрымаеце дэманстрацыйную вэрсію, а некаторыя праграмы ўвогуле распаўсюджваюцца празь Сетку бясплатна.

Інфармацыя ў Інтэрнэце прадстаўлена карыстальніку мультымэдыйна: да ягоных паслугаў рух, колер, гук, трохмерная выява. З гэтага праз WWW лёгка атрымаць дакладную і поўную інфармацыю пра зьнешні выгляд і тэхнічныя характарыстыкі самых розных тавараў, якія тут жа можна і набыць.

Сыстэма WWW пабудаваная па прынцыпе гіпэртэксту. Гэта азначае, што інфармацыя там захоўваецца ў выглядзе фрагмэнтаў, зьвязаных паміж сабой перакрыжаванымі спасылкамі. У пэўным сэнсе ўяўленьне пра гіпэртэкст можна атрымаць зь Бібліі, бо яна складзеная па падобным прынцыпе.

Гіпэртэкставая структура дапамагае значна скараціць шлях да той інфармацыі, якая вас цікавіць, да таго ж дазваляе карыстальніку самому вырашаць, на што ён жадае зьвярнуць увагу ў кожным канкрэтным выпадку. Як правіла, нават цэльная інфармацыя падаецца ў гіпэртэксьце малымі “порцыямі”, што паскарае пераход да патрэбнага фрагмэнту. Кожны фрагмэнт у Інтэрнэце мае пэрсанальны адрас, які называеццца “сайт”. Звычайна такі фрагмэнт утрымлівае невялікі аб'ём інфармацыі, які можна параўнаць са звычайнай кампутарнай “старонкай” — адсюль і назва...

Калі вам прапаноўваюць наведаць старонку ў Інтэрнэце (праз WWW-адрас), то гэта азначае, што вам паказваюць дакладнае месца, дзе вы напэўна знойдзеце прапанаваную інфармацыю.

Другая важная сыстэма ў Інтэрнэце — гэта так званыя электронныя канфэрэнцыі (news groups). Сама назва не зусім дакладна гаворыць пра сутнасьць, таму зьвернемся да аналёгіі. Уявім сабе газэту, аўтарамі якой зьяўляюцца самі падпісчыкі. Кожны, хто валодае доступам да гэтай электроннай газэты, можа зьмясьціць тут свой матэрыял і ён адразу будзе дастаўлены ўсім астатнім чытачам (“падпісчыкам”) гэтай “газэты”.

На “канфэрэнцыю” звычайна падпісваюцца (праз электронную пошту), каб атрымліваць неабходную інфармацыю. Як правіла, тэмы, якія абмяркоўваюцца ў кожнай канкрэтнай “канфэрэнцыі”, лякалізаваныя. Нехта заўсёды сочыць за тым, каб усе ўдзельнікі прытрымліваліся пэўных правілаў і зададзенай тэматыкі. У выпадку сыстэмных парушэньняў прапанаваных парамэтраў вас могуць нават адключыць ад канфэрэнцыі.

У Інтэрнэце існуе вялізнае мноства самых разнастайных па тэмах і праблематыках канфэрэнцыяў. У прынцыпе, любая тэма ці праблема, актуальная для карыстальнікаў Сеткі, можа быць вынесеная на абмеркаваньне. Гэта дазваляе ў кароткія тэрміны атрымаць інфармацыю, якая вас цікавіць, ад тых, хто сутыкаецца з гэткім жа пытаньнем.

Да прыкладу, існуюць канфэрэнцыі, у якіх абмяркоўваюцца праблемы выхаваньня дзяцей, і канфэрэнцыі, зьвязаныя з выбарам аўдыапаратуры, а ёсьць канфэрэнцыі, дзе проста расказваюць анэкдоты ці аналізуюць палітычныя навіны... Хаця бальшыня канфэрэнцыяў прысьвечаная абмеркаваньню штодзённых праблемаў побыту, але даволі і такіх, дзе абмяркоўваюцца прафэсійныя пытаньні. Гэтыя news groups задзіночваюць асобаў, занятых у адной і той самай сфэры дзейнасьці.

Вызначальная рыса канфэрэнцыяў — магчымасьць весьці дыскусію зь якой заўгодна колькасьцю людзей адначасна. Уявім, што вас цікавіць меркаваньне філяфаністаў пра якасьць запісаў музыкі Баха. Вы маеце рэальны шанец пачуць гэтае меркаваньне, калі зьвернецеся да адпаведнай канфэрэнцыі. Канфэрэнцыі распаўсюджваюцца праз абмен электроннымі пісьмамі паміж спэцыяльнымі сэрвэрамі такім чынам, каб поўны набор паведамленьняў быў на кожным сэрвэры, у кожнай, што ў ім знаходзіцца, канфэрэнцыі.

Акрамя канфэрэнцыяў ёсьць яшчэ адна форма абмену інфармацыяй паміж карыстальнікамі Інтэрнэту. Гэта сьпісы рассылкі (mailing list). Сьпіс рассылкі падобны да канфэрэнцыі і часта выконвае тую ж самую функцыю, але тэхнічна ён больш цэнтралізаваны, бо падтрымліваецца канкрэтным ініцыятарам, і гэты ініцыятар сам рассылае інфармацыю па электроннай пошце.

Канфэрэнцыя разгортваецца сама па сабе, а сьпіс рассылкі, паколькі ён распачынаецца як прыватная ініцыятыва, кантралюецца і абмяжоўваецца ў фармаце ініцыятарам. Да таго ж сьпіс рассылкі можа і ня мець на мэце дыскусіі: кантакты паміж яго ўдзельнікамі могуць ладзіцца з дапамогай электроннай пошты і тады ў сьпісе рассылкі апынуцца толькі вынікі абмеркаваньняў. З гэтага пры адносна невялікім аб'ёме той інфармацыі, што рассылаецца, падпісчыкі могуць быць абазнаныя ў праблемах, якія паўсталі ў гэтай сфэры. Напрыклад, папулярны сярод лінгвістаў Linguist List распаўсюджвае сярод сваіх падпісчыкаў (пераважна лінгвістаў) інфармацыю пра сэмінары, сымпозыюмы, новыя кнігі і часопісы па лінгвістыцы, а таксама прадстаўляе магчымасьць задаць нейкае пытаньне ўсім падпісчыкам адначасна.

Прафэсійныя сьпісы рассылак значна больш фармалізаваныя і тэматычна больш выразна арыентаваныя. І вось што яшчэ тут істотна згадаць. Вядучы сьпісу рассылак забясьпечвае доступ да электронных адрасоў усіх падпісчыкаў. Гэтым забясьпечваецца магчымасьць кантактаў з калегамі, якіх вы ніколі ня бачылі і пра існаваньне якіх не даведаліся б ніякім іншым чынам. Людзі, што актыўна ўдзельнічаюць у такога роду “mailing list”-ах, набываюць пэўную рэпутацыю і, адпаведна, пазыцыю ў сацыяльнай прасторы. Відавочна, што падобныя прафэсійныя аб'яднаньні дазваляюць казаць пра існаваньне міжнароднай навуковай супольнасьці ў якасна новым сэнсе.

Web-парталы

Парталамі называюць сябе заходнія пошукавыя сыстэмы, якія прэтэндуюць на ролю “галоўных брамаў” Сеткі. Асноўны прынцып — задавальненьне патрабаваньняў карыстальніка, так бы мовіць: усё, што вам заўгодна. Падставовыя стратэгіі Web-парталаў наступныя: спрашчэньне пошуку дадзеных, кантакты, навіны, гандаль. Парталы — гэта:

— арганізацыя супольнасьцяў.

— індывідуальная наладка.

— электронная пошта Web.

— пошук у каталёгах.

— навіны і фінансы.

— дыскусіі.

— дошкі паведамленьняў.

— куплі.

— кароткія рэклямныя аб'явы.

— гульні і праграмнае забесьпячэньне.

— перасылка паведамленьняў.

— бясплатныя базавыя старонкі.

Лепшым парталам 1999 г. названы Excite. Гэта адзін з самых насычаных парталаў, дзе карыстальнік атрымлівае адразу і бясплатна Maіl (у тым ліку voice-maіl)+Clubs+Chat+My Excite Start Page+Portfolio. Акрамя гэтага, прагноз надвор'я для патрэбнага вам раёну. У разьдзелах “Навіны”, “Спорт”, “Фінансы”, “Гараскоп”, “Куплі” ёсьць магчымасьць рэдагаваньня структураў: з шырокага сьпісу прапановаў карыстальнік выбірае адно патрэбныя яму падразьдзелы. Пасьля наладжваньня сыстэмы, загрузіўшы старонку http://www.excite.com/##my, вы ўбачыце апэратыўную інфармацыю. Між іншым, у вас ёсьць магчымасьць выбіраць афармленьне старонкі пад уласны густ.