Студопедия

КАТЕГОРИИ:

АвтоАвтоматизацияАрхитектураАстрономияАудитБиологияБухгалтерияВоенное делоГенетикаГеографияГеологияГосударствоДомЖурналистика и СМИИзобретательствоИностранные языкиИнформатикаИскусствоИсторияКомпьютерыКулинарияКультураЛексикологияЛитератураЛогикаМаркетингМатематикаМашиностроениеМедицинаМенеджментМеталлы и СваркаМеханикаМузыкаНаселениеОбразованиеОхрана безопасности жизниОхрана ТрудаПедагогикаПолитикаПравоПриборостроениеПрограммированиеПроизводствоПромышленностьПсихологияРадиоРегилияСвязьСоциологияСпортСтандартизацияСтроительствоТехнологииТорговляТуризмФизикаФизиологияФилософияФинансыХимияХозяйствоЦеннообразованиеЧерчениеЭкологияЭконометрикаЭкономикаЭлектроникаЮриспунденкция

Нууччаттан киирбит уста кээмэйэ




 

Бэчээтинэй саһаан (сажень) – хаҥас атах тумсуттан үөһэ ууммут илии тарбаҕын төбөтүгэр диэри кээмэй, 213 см.

Арсыын(аршин) – туора ууммут хаҥас илии тарбаҕын төбөтүттэн санныга диэри кээмэй, 71 см.

Бөрсүөк (вершок) – орто тарбаҕы токуччу тутуннахха икки сүһүөх икки ардынааҕы кээмэй, арсыын алта гыммыт биирэ, 4,4 см.

 

КҮН-ДЬЫЛ ТӨҺӨ БУОЛБУТУН БИЛЭР НЬЫМА АРААҺА

 

Сахаларга күн-дьыл төһө буолбутун бэлиэтиир араас ньыма баара. Ол курдук суукка кэминэн быһаарыы түүн үөһэ (түүн 3 чаас), күн орто (күнүс 3 чаас), тыҥ хатыыта(сарсыарда 4 чаас), күн ойуута (сарсыарда 4-5 чаас), күн оройо (күнүс 12 чаас), күн киириитэ (киэһэ 11 чаас), им сүтүүтэ (сайын 11-12 чаас, кыһын күнүс 16-17 чаас) о.д.а. араастык ааттанара.

Оттон үлэ-хамнас көрүҥүнэн: сарсыардааҥы ыам – 6 чаас; күнүскү ыам – 12 чаас; түөртүүр ыам – күнүс 16 чаас; киэһээҥи ыам – 9 чаас. Сарсыардааҥы/киэһээҥи чэй, күнүскү/киэһээҥи омурҕан диэн араараллар.

 

НЭДИЭЛЭ ХОНУКТАРА (ХАЛЛААН СУЛУҺУН ААТЫНАН)

 

Бэнэдиэнньик – Ый күнэ – бииринньик

Оптуорунньук – Анарах күнэ – иккинньик

Сэрэдэ – Мэндэҥэ күнэ - үһүнньүк

Чэппиэр – Сэндэли күнэ – түөрдүнньүк

Бээтинсэ – Дэллэҥэ күнэ – бэһиэнньик

Субуота – Дьэндэли күнэ – быыһык күн

Баскыһыанньа – Күн күнэ - өрөбүл

 

2  №. Ыйдар сахалыы ааттарын этиҥ. Халлаан сулуһун сахалыы аатын төһө билэргитин бэрэбиэркэлэниҥ. Г.Угаров, Тускул, Эдьиий Дора оҥорбут халандаарынан сирдэтиэххэ сөп.

2 §. Биология тиэрминэ


1. Корень – силис

Почка – үнүгэс

Стебель – умнас

Пестик – соҕооччук

Рыльце – түмүк

Плод – ас

2. Побег – ук, салаа

Луб – суба  

Кора - хах

Венчик - хоруона

Клубень – бөлчүөк

Кожица – суба бүрүө


        

3. Лилейные – сардаанатыҥылар  

Пасленовые – хабарҕатыҥылар

Покрытосеменные - сабыылаах сиэмэлээхтэр  

Сложноцветные – уустук сибэккилээхтэр            

Розоцветные – дөлүһүөннүҥүлэр

Хвойные – мутукчалаахтар

 

4. Кущение – бөлкөйдөнүү

Опыление – куоппаһырыы

Расщепление – араарыы

Самоопыление – бэйэни куоппаһырдыныы  

Светолюбивые – сырдыгы таптааччы  

Стеблевание – умнаһырыы


 

5. Луг – хонуу, сыһыы        

Глина – туой                        

Кустарник – талах                 

Кочка – дулҕа                       

Трясина – кута                      

Дерн - кырыс                        

Хвоя - мутукча                 

6. Глинистая почва – туойдуҥу п. 

Легкая почва – көпсөркөй п.

Песчаная п. – кумахтыҥы п.

Суглинистая п. – туойдаах п.

Супесчаная п. – кумахтаах п.

Тяжелая п. - былыык п.

Черноземная п. – хара буордаах п.


 

7. Род – уус, уруулуу көрүҥнэр  

Вид – көрүҥ                            

Тип – кэлим                            

Отдел – салаа                           

Семейство – кэргэн                  

Эмбрион – үөскэх                    

8. Аполлон – ынах үрүмэччитэ

Водоросль – салахай

Моллюски – хабалар

Плавунцы – чохулар

Плесень – түүнүк  

Цепень – тарыҥ


3 §. География тиэрминэ


1. Бассейн речной - өрүс тардыыта

Внутренние воды – ис уу

Водоворот – эрилгэн

Водоем – уу түөлбэтэ

Вымывание – суурайыы

Течение – сүүрүк

2. Озеро – күөл

Овраг – көҥүс, аппа

Остров – арыы

Паводок – угуттааһын

Половодье – халаан

Полуостров – тумул арыы


 


3. Отлив – уостуу

Порог – харгы

Прибой – долгун охсуута

Приток – салаа

Прилив – түллүү

Пролив – силбэһии

4. Вьюга – хаардаах силлиэ

Ливень – дохсун ардах

Метель – тибии

Пурга – буурҕа

Смерч – холорук

Шквал – силлиэ


 


5. Болото – бадараан

Трясина – кута

Дерн – кырыс

Глина – туой

Грунт – ийэ буор

Ил – былыык

6. Бор – чагда

Долина – хочо

Луг – сыһыы

Побережье – кытыл

Пустыня – суйдам

Склон – эниэ


 


7. Горизонт – саҕах

Зарница – сандаарыы

Заря – саһарҕа

Полярное сияние – дьүкээбил уота

Иней – хаһыҥ

Изморозь – кырыа

8. Восток – илин

Запад – арҕаа

Засуха – кураан

Облачность – былытырыы

Север – хоту

Юг – соҕуруу


 

9. Вечная мерзлота – ирбэт тоҥ

Весеннее равноденствие – күн сааскы тэҥнэһиитэ

Возобновляемые ресурсы – чөллөнөр баай

Долгота – усталааһын

Пояс – курдааһын

Широта – кэтирээһин  

 

10. Земная кора – сир хаҕа

Излучина реки - өрүс тоҕойо

Ложбина – хотоол

Затор льда – муус харыыта

Наледь – тарыҥ

Оттепель – ириэрии 

4 §. Медицинэ тиэрминэ

Саха киһитин кэпсэтэр тылыгар киһи доруобуйатын, туругун бэлиэтиир тыл-өс, медицинэ сахалыы тиэрминэ буолбут өйдөбүл (киһи уорганын аата, ыарыы аата) балачча элбэх.

 


1. Аорта - үөс тымыр

2. Аппендицит – муҥурдаах

3. Артерия – хорук тымыр

4. Бельмо – харах эргэтэ

5. Большеберцовая (малоберцовая) кость – сото суон (синньигэс) утаҕа

6. Борозды мозга – мэйии дьураата

7. Брюшной пресс – тараһа

8. Венерические заболевания – половой сылдьыһыынан бэриллэр сыстыганнаах ыарыы; бөрөлөй

9. Выкидыш – оҕо куотара

10. Десны - миилэ

11. Гепатит – быар ыарыыта, саһарар ыарыы

12. Глотка – бэлэс, куолай

13. Грудная клетка – агда иһэ

14. Диафрагма - өрөһө

15. Железа – былчархай

16. Желудочек сердца – сүрэх кутуйата

17. Желчь - үөс

18. Жировая клетка – сыа, сыа ардай

19. Заражение – ыарыыга сыстыы, сутуллуу

20. Зуд – кыһыйыы

21. Изжога – кырках кыынньара

22. Интоксикация – сүһүрүү

23. Инфекционные заболевания –сүһүрдэр ыарыы.

24. Кора головного мозга – мэйии хах араҥата

25. Костный мозг – силии

26. Костоправ – уҥуох тутар киһи, отоһут

27. Кровотечение – хаан барара, тохтообото

28. Кровяная плазма – хаан симэһинэ

29. Лейкодерма – тирии

30. Лишай – төбүрүөн; Опоясывающий лишай – курдуур ыарыы

31. Миндалина – бэлэс былчархайа

32. Мозговая оболочка – мэйии сарыыта

33. Мочевой пузырь - хабах

34. Мышцы – былчыҥ

35. Небо: твердое, мягкое – таҥалай, тамах

36. Ожог – уокка сиэтии, ууга буһуу

37. Озноб – титирээһин

38. Отек – иһии, иһэлийии

39. Перикардий – сүрэх бүрүөтэ

40. Перелом – уҥуох тосторо

41. Пищевод – куолай

42. Плацента – кэнэҕэски

43. Плюсна, стопа – уллуҥах

44. Поджелудочная железа – ноор

45. Позвонок, позвоночник – сис тоноҕоһо, тоноҕос уҥуоҕа

46. Подколено - такым

47. Предплечье – оҥкумал

48. Проказа – араҥ

49. Растяжение – силгэ уунара

50. Свертываемость крови – хаан аҕара

51. Селезёнка – таал

52. Сетчатка глаза – харах сааһа, ис бүрүөтэ

53. Сыпь, угри, фурункул – ымынах, хатаал, кутургуйа

54. Трахея – хабарҕа салаата

55. Туберкулёз – сөтөл, сэллик

56. Ушиб – бүлгүрүтүү

57. Щиколотка - бэрбээкэй

58. Энцефалит – бокоорор ыарыы

59. Ячмень – кэлтэһэ

60. Ящур - ыыраахсыт


 

Литература:

 

1. Краткий русско-якутский словарь. Учебный словарь. Сост. Т.И.Петрова. – Якутск: Бичик, 2008. – 368 с.

2. Күндэ термин тылдьыта / Кыыһар туҥат сырдыга. – Дьокуускай: Бичик, 2000. – С. 129-228.

3. Никитина Н.А. Саха тыла. Үөрэнэр кинигэ. – Дьокуускай, 2004. – 60 с.

 

1 №. Ыарыһах туругун бэлиэтиир сахалыы тыл үөрүйэҕин сөпкө дьүөрэлээҥ. Холобур: муннум кычыгыланар, хараҕа симириҥниир.

 

I. Аат тыл: мэйии, кулгаах, бэлэс, күөмэй, харах, мурун, сирэй, чабырҕай, тыл, тиис.

Туохтуур: ас, куур, бүт, тымыр, эргий, түс, кэй, иир, бөлүөһүн, дарбай.

 

II. Аат тыл: сүрэх, куртах, оһоҕос, бүөр, быар, муҥур, таал, ис, үөс, тыҥа.

Туохтуур: ойоҕостот, улаат, өлөхсүй, аал, ас, туол, адаарый, баалын, тымный, тэһин.

 

2 №. Тылбаастааҥ. Нууччалыы уонна сахалыы тыл үөрүйэҕин тэҥнээҥ. Холобур: руки трясутся – илиитэ салҕалыыр.

 

I. В глазах рябит, нос заложило, в ушах звенит, першит в горле, тошнит, потерять сознание, затаить дыхание, бросает в жар, боли/ рези в животе, кружится голова.

 

II. Занозить руку, глаза распухли, поранить позвоночник, сломать ключицу, отморозить нос, растянуть сухожилие, обрывать мышцы, ноги онемели, вывихнуть колено, порезать палец.

 

3 №. Көппүт тылы булуҥ, сомоҕо домох суолтатын быһаарыҥ.

 

1. Кута … түстэ. 2, … кырыыланар. 3. … манньыйар. 4. … айаҕар тахсар. 5. Бөрө … кэппит. 6. … хойдор. 7. … буһар. 8. … быстарынан. 9. … түгэҕинээҕи оҕо. 10. Бөрө … .

 

Туһан: тирии, ис, эмэһэ, куртах, таал, быар, сүрэх, хаан, буут, оһоҕос.

 

5 §. Олохтоох бэчээт, радио, телевидение туттар тыла-өһө

  1. Автобиография – олоҕун кэпсээнэ
  2. Актуальный – бүгүҥҥү күҥҥэ тоҕоостоох
  3. Анекдот – көрүдьүөс кэпсээн, күллэринньик
  4. Аниме – дьоппуон мультига. Геройдара – араас майгылаах, быһыылаах-таһаалаах куукулалалар.
  5. Анонс (событий) – бүгүҥҥү сонун
  6. Антракт – кылгас тохтобул
  7. Аплодисменты – ытыс дохсун тыаһа
  8. Аттракцион – араас оонньуу, дьиибэ-дьээбэ
  9. Аукцион – саамай элбэҕи төлүөххэ (муҥутуур сыанатыгар) атыылааһын
  10. Брэнд – саамай чулуу, сыаналаах
  11. Виза – тас дойдуга тахсар көҥүл
  12. Визитка – бэйэни билиһиннэрии
  13. Валюта – хайа да омук харчытыгар эргийэр кыахтаах сыаналаах, күндү табаар
  14. ВИП (VIP) – саамай чулуута, анал
  15. Владелец (собственник) – бас билээччи
  16. Гарантия – мэктиэ
  17. Глава – кулуба; аҕа баһылык
  18. Гламур – кэрэттэн кэрэ, күндүттэн күндү
  19. Грант – туох эмэ көдьүүстээҕи олоххо киллэрэргэ көрүллэр үп
  20. Дебаты – депутаттар мунньахтара, санаа атастаһыы
  21. Дискотека - үҥкүү-битии
  22. Дневник – күннүк
  23. ДТП – суолга дэҥ-оһол
  24. Единение – сомоҕолоһуу. Единая Россия – биир ньыгыл Россия
  25. Желтая пресса – араҕас пресса; хобу-сиби тарҕатар, дарбаатыннарыылаах сонун
  26. ЖКХ – ОдьКХ
  27. Имидж – маассабай сириэстибэ көмөтүнэн киһи туһунан араас өйдөбүлү иҥэрии; дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр-көстөр уратыта, сирэйэ
  28. Интим – олус чугас. Холобур: интимные отношения – чугастык сылдьыһыы; интимная атмосфера – чугасаһыахха тоҕоостоох кэм, сир.
  29. Кастинг – саамай чулууну талан ылыы
  30. Клип – кылгас видео киинэ
  31. Компетентность – сөптөөх буолуу, эппиэттэһии
  32. Контингент – дьон бөлөҕө; төһө киһи баара
  33. Конференция – бүгүҥҥү күҥҥэ (нэдиэлэҕэ) олох араас эйгэтигэр (холобур: наукаҕа, медицинэҕэ, биирдиилээн тэрилтэ олоҕор) туох буолбутун уонна буолуохтааҕын быһаарсыы, мунньах. Планеркаҕа маарынныыр.
  34. Корректировка – тупсарыы, чочуйуу
  35. Креатив – айымньылаах
  36. Кроссворд, сканворд, чайнворд … - таайбараҥ
  37. Марка, лейбл – ханнык эмэ тэрилтэ ураты бэлиэтэ, фирменнэй бэлиэ
  38. Масс-медиа – маассабай сириэстибэ иһитиннэриитэ
  39. Мега-проекты – баараҕай бырайыак, мэҥэ бырайыак
  40. МУ – МТ
  41. Наводнение – сири уу ылара; уу сута
  42. Новинка – саҥаттан саҥа
  43. Новоселье – малааһын
  44. Нюанс – туорааһын, учуоттамматах туох эмэ ураты
  45. Опт(ом) – кууһунан атыы
  46. Паводок – халаан
  47. Передовица – хаһыат инники балаһата
  48. ПИАР – бэчээт. Черный пиар – олох араас боппуруоһун хараҥа, кэтэх өттүттэн сырдатыы, сымыйанан холуннарыы да буолуон сөп. Папарацци – «араҕас прессэ» фоторепортера, араас сенсациялаах хаартысканы дьон баҕарбатын үрдүнэн бэчээттээн айдааны тардааччы
  49. План-проспект – барыл, торум
  50. Плата за услугу - өҥө төлөбүрэ
  51. Послание Президента – Президент суруга
  52. Посвящение, презентация – сүрэхтэнии
  53. Поощрение – биһирэбил
  54. Прогноз погоды – күн-дьыл туруга
  55. Прямой эфир – аһаҕас эфир
  56. Прямая трансляция – быһа биэрии
  57. Радиоволны – араадьыйа долгуна
  58. Распродажа (скидки) – сыанатын түһэрэн атыылааһын
  59. Раунд (тур, этап) – түһүмэх
  60. Реклама – киэҥ эйгэҕэ таһаарар хайҕал
  61. Резюме – бэйэ үөрэҕин, үлэтин туһунан кылгас билиһиннэрии, дааннай. Холобур: үлэ көрдүүргэ тэрилтэ ирдиирин быһыытынан.
  62. Рубрика – балаһа
  63. Свадьба – уруу
  64. Сваха – суорумньу
  65. Случай – түбэлтэ
  66. Случайный свидетель – туоһу
  67. СМС сообщение – СМС илдьит
  68. Стихийные бедствия – айылҕа алдьархайа
  69. Статус – балаһыанньа. Социальный статус – киһи уопсастыбаҕа ылар балаһыанньата. Холобур: үлэһит, үлэтэ суох, пенсионер, имбэлиит, студент, сэрии кыттыылааҕа о.д.а.
  70. Собеседование – туох эмэ чопчу сыаллаах кэпсэтии, бэсиэдэ. Холобур: үлэҕэ ыларга.
  71. Соболезнование – кутурҕан
  72. Солнцестояние (летнее равноденствие) – күн муҥутаан уһуур кэмэ (22.06.)
  73. Субкультура – ыччат тутуһар олох араас ураты хайысхата. Холобур: рэпер, рейвер, хиппи, гот о.д.а.
  74. Супер – олус үчүгэй!
  75. Терракт – дэлби тэптэрии
  76. Терроризм – күүс өттүнэн бас бэриннэрии, олуйуу-моһуйуу
  77. Траур – кэриэстэбил
  78. Трудовые резервы – нэһилиэнньэ үлэлиир кыахтаах араҥата
  79. Туры (туристические) – тас дойдуну кэрийии
  80. Физическое лицо – биирдиилээн киһи
  81. Финал – биэтэккэ кэлии
  82. Флаер – реклама курдук. Туох эмэ мероприятиеҕа босхо киирэр быраабы биэрэр лиис
  83. Часовой пояс – материкка чаас араастаһыыта
  84. ЧП – ыксаллаах балаһыанньа
  85. Шафер (почетный свидетель) – арыалдьыт
  86. Широкая публика – киэҥ ара­ҥа, киэҥ ааҕааччы, көрөөччү
  87. Шоу – дьон болҕомтотун тардар туох эмэ хамсааһын. Холобур: шоу-бизнес – музыкальнай сынньатар эйгэҕэ харчы хамсатар, барыс киллэрэр тэрээһин
  88. Экслюзив – соҕотох, биир эрэ киһиэхэ баар мал-сал, таҥас-сап
  89. Элита – саамай талыы, чулуу
  90. Эпидемия – дьаҥ

 

6 §. Педагогика тиэрминэ

 

1. Алексия – cүһүөҕү холбоон ааҕар дьоҕура суох.

2. Акселерация – оҕо түргэнник улаатыыта, этэ-хаана ситиитэ.

3. Аффективные дети – санаата хаhан да туолбат буолан, быhыыта-майгыта уларыйбыт оҕо.

4. Астения – киһи ньиэрбэтэ мөлтөөн, уйулҕата уларыйыыта (ырыы, дьүдэйии, сүр баттатыы).

5. Аутотренинг – киhи санаатын, уйулҕатын туругун көннөрөр ньыма.

6. Баттаризм – саҥа кэhиллиитэ, тыл олус түргэнник этиллэрэ, чуолкайа суох саҥарыы, тыл бүтэhик дорҕоонун «сиэhин».

7. Брадибазия – бытаан хаамыы.

8. Брадилалия – бытаан саҥа.

9. Вспомогательная школа - өйүнэн мөлтөх оҕону үөрэтэр идэтийбит оскуола.

10. Даун (Синдром Дауна) – баралыыс көрүҥэ. Холобур: дауннаах оҕо.

11. Девиантное поведение – бүттүүн үөрүйэҕи, атын сиэринэн оҥоруу, тосту-туора быhыыланыы.

12. Деградация личности – киhи майгыта-сигилитэ төттөрү барыыта, киһи сиэригэр сөп түбэспэт быһыы-майгы.

13. Дети-дебилы – аҥала (чиччик) оҕо.

14. ДЦП (детский церебральный паралич) – баралыыстаах, итэҕэстээх оҕо.

15. Жестовая речь – истибэт (дөйүҥү) дьон кэпсэтэр ньымата. Илии көмөтүнэн кэпсэтии икки көрүҥнээх: 1) «калькирующий» – илии/тарбах көмөтүнэн хас биирдии буукубаны быhаарыы, көрдөрүү; 2) «разговорный» - ол эбэтэр олоххо-дьаhахха туттуллар биирдиилээн тылы, этиини илии/тарбах көмөтүнэн этии.

16. Задержка психического развития (ЗПР) - өй сайдыытын бытаарыыта.

17. Инфантилизм - (лат. – infantilis – оҕолуу) – сиппит киhи уйулҕатыгар, этигэр-хааныгар оҕолуу быһыы-майгы көстүүтэ.

18. Косноязычие - дорҕоону уларытан сыыһа саҥарыы, былдьыры, баллырҕас саҥа.

19. Комплекс неполноценности - киhи бэйэтин намтата, атын дьонтон итэҕэс сананара.

20. Конфабуляция – киһи өйүгэр хаалбыт сымыйа эбэтэр дьиҥнээх түбэлтэ.

21. Лалофобия – кэлэҕэйдиэм диэн саҥарартан куттаныы.

22. Логастения – саҥа кэhиллиитин көрүҥэ. Маннык киһи саҥарарыттан сылайар, сыыһа саҥарыам диэн куттанар.

23. Логопатия – дефектологияҕа саҥа араас кэhиллииитин бэлиэтиир тиэрмин.

24. Логопедия – дефектология салаата, саҥа араас кэhиллиитин үөрэтэр, чинчийэр cаҥа кэhиллиитин хайдах суох оҥорору сэрэтэр улэ.

25. Мимика – сирэй-харах былчыҥын хамсатан киhи ис санаатын көрдөрүү (үөрүү, хомолто, соһуйуу уо. д.а.).

26. Моторика – эт-сиин хамсааhына

27. Мутизм – уйулҕа эчэйиитин түмүгэр саҥарартан аккаастаныы, тылтан матыы

28. Неврозы (греч. neuren- ньиэрбэ) – киhи уйулҕатын, дууhатын уонна олоҕун бүппэт мөккүөрэ, киһи олоҕунан дуоhуйбат буолуута.

29. Невропатия – оҕо төрүөҕүттэн ньиэрбинэй буолуута. Киhи ис органын салайар ньиэрбэ холбоhугун кэhиллиититтэн тахсар.

30. Нервная анорексия – ыйааһын түһэрии, уойартан куттаныы, тас көрүҥүн абааhы көрүү.

31. Олигофренопедагогика - өйө суох оҕону үөрэтэр-иитэр ньыманы чинчийэр дефектология наукатын салаата.

32. Патогенез – ыарыы сайдыыта.

33. Парафазия – суруйар, саҥарар тылга дорҕоон уонна тыл сыыhа туттуллуута

34. Реабилитация (лат.rehabilitas – кыаҕы, туһалаах буолууну чөлүгэр түһэрии) - медико-педагогическай систиэмэ кээмэйэ, оҕо психофизическай кыаҕын тулалыыр эйгэҕэ, олоххо уонна үлэҕэ сыhыарыыга туhаайар.

35. Слепота – көрөртөн матыы. Хараҕа суох буолуу.

36. Сурдопедагогика - (лат.syrdys - дьүлэй) – истибэт эбэтэр мөлтөхтүк истэр оҕону иитии-үөрэтии боппуруоһунан дьарыктанар дефектология биир салаата.

37. Фобия – киһиэхэ иҥмит куттал. Туохтан баҕарар буолуон сөп: үрдүктэн, хараҥаттан, кыылтан-сүөлтэн о.д.а.

38. Фрустрация — киhи сорудаҕы кыайан толорботоҕуна киирэр ыар, баттык санаа.

39. Холдинг-терапия - (омуктуу - тутуу). Оҕо кыра эрдэҕинээҕи үөрүүтүн-хомолтотун содулун көннөрөр ураты ньыма.

40. Хорея – ньиэрбэ тиһигин сыстыганнаах ыарыыта. Таттарыыга, кэлэҕэйдииргэ, чыпчылый да чыпчылый буолууга о.д.а. ньиэрбэ араас ыарыытыгар тириэрдэр. Тардыас көрүҥэ.

41. Тифлопедагогика — (греч. – typhlos– көрбөт буолуу) - дефектология көрбөт дьон кыhалҕаларын үөрэтэр биир салаа.

42. Трихотилламания – баттаҕы үргэнэр ньиэрбэ ыарыыта.

43. Тугоухость – истибэт, дөйүҥү, дьүлэй буолуу.

44. Тик - киhи сирэйин, саннын, хааhын о.д.а. былчыҥнарын хамсааһына кыайан хонтуруолламмат буолуута.

45. Тахилалия (греч. - tachus– «түргэн» уоннаlalia - тыл) – олус түргэнник саҥарыы, саҥа кэһиллиитин көрүҥэ.

46. Шизофрения – (греч. schizp – «бытарытабын» уонна phren- өй) – уйулҕа ыарыыта (эмоциональнай дьадайыы, аутизм, уйулҕа үлэтин сүтэрии, өй кэhиллиитэ).

47. Частный устный метод – истибэт дьону тылынан иитэр-үөрэтэр ньыма.

48. Эйфория – киhи туруга, солуута суох буолуу, хонтуруол намтааhына, эт-сиин өрүкүйүүтэ.

49. Эхолалия – истибит тылы хатылааhын, эппиэт биэриэн оннугар бэриллибит боппуруоhу хатылыыр.

50. Эхопраксия – хамсаныыны уонна атын дьон хамсаныытын хатылааhын, үтүктээйи.

7 §. Политика, уопсастыба олоҕун-дьаһаҕын тиэрминэ


1. Авторитарный – биир киһи былааһа

Администрация – дьаһалта        

Акселерация – үөскэмэл               

Актуальность – тирээн турара     

Альтернатива – талларыы           

Анализ – ырыҥа                        

 

2. Аналогия – ханыы                   

Апелляция – ааһыныы                

Антагонизм – эйэлэспэт утарсыы 

Апологетика – арбааһын    

Апробация – биһирэбил               

Апробирование – биһирээһин       


 


3. Воззрение – тус көрүү

Вооружение – сэбилэнии  

Возрождение – барҕарыы 

Вредительство – куорҕаллааһын

Выпад – була сатааһын

Выполнение – толоруу

4. Аренда – куортам, түүлээһин    

Арендатор - куортамнаһааччы       

Ассимиляция – симэлитии           

Атеизм – итэҕэли утарыы            

Афера – түөкүннээһин                

Базис – тутаах, төрүт тутул


 


5. Герб – дьаралык

Гарант – мэктиэһит

Гарантия – мэктиэ   

Гармония – дьүөрэлэһии

Гимн - өрөгөй ырыа 

Гражданство – дойдулаах буолуу

6. Дебаты – мөккүөн                  

Дебют – бастакы холонуу         

Деградация – төннүү               

Дезориентация – муннарыы     

Демагогия – кураанах куолу     

Диверсия – куорҕаллааһын       


 


7. Диктатор – муҥур баһылык

Динамика – хамсааһына 

Директива – ыйыы сурук

Дискредитация – түһэрии

Дискуссия – мөккүөр 

Довод – кэрэһи  

8. Единогласие – биир санаа       

Единение – сомоҕо буолуу            

Жалоба – үҥсүү                          

Задолженность – иэс, иэһирии      

Заказчик – сакаасчыт, үлэхтээх     

Замечание – сэмэ                        


 

9. Гуманность – киһилии быһыы

Законодательное собрание – Сокуон таһаарар мунньах

Исполнительная власть – ситэриилээх былаас

Крестьянское хозяйство – бааһынай хаһаайыстыбата

Легализация – сокуонунан көҥүллээһин

Либерализация – босхо ыытыы

 


10. Запрос – сураһыы

Заседатель - сэтээтэл    

Застой – улугуруу

Заслуга - өҥө, үтүө

Затрата – хоромньу

Заступничество – көмүскээһин

11. Иго – баттыгас                      

Иждивенец – иитимньи    

Инвестиция – үп угуута

Изоляция – араарыы               

Иммиграция – көһөн киирии       

Инцидент – быһылаан


 


12. Истец – ирдээччи

Кассация - ааһыныы

Клевета – холуннарыы, балыыр

Компромисс – тыл тылга киирсии 

Компенсация – толуйуу, толук 

Конкуренция - куотуһуу

13. Квалификация – идэ, идэ таһыма   

Коллективизация – холбоһуктааһын      

Компрометация – холуннарыы         

Консерватор – уруккуну тутуһааччы  

Компетентный – быһаарар кыахтаах  

Милосердие – аһымал


 


14. Консолидация – сомоҕолоһуу         

Консенсус – быһа сөбүлэһии    

Концепция – көрүк                       

Координиция – сүрүннээһин          

Критерий – тус бэлиэ                     

Кульминация - муҥутааһын 

15. Посягательство – суудайыы  

Потенциал – ис кыах          

Принудительный – кыһалаҥ 

Прилежание – кыһамньы

Провокация – киксэрии

Притеснение – үтүрүйүү 


 

16. Национализм – омуктаһыы, омугумсуйуу

Национализация – судаарыстыба бас билиитигэр киллэрии

Националист – омугумсук

Независимость – тутулуга суоҕа

Незыблемый – тулхадыйбат

Неимущие – кыаммат-түгэммэт


 

17. Неприкосновенный – тыытыллыбат

Неравенство – тэҥэ суох буолуу

Новатор – саҥаны киллэрээччи 

Нрав – майгы-сигили

Обжалование – үҥсүү 

Опала – туоратыы

 

18. Обвинение – буруйдааһын      

Обвинитель – буруйдааччы          

Обвиняемый – буруйданааччы     

Община – аҕа ууһа                     

Отступление – чугуйуу

Оговор – балыыр

 


 


19. Оптимизация – табыгастаах оҥоруу

Ощущение – билимньи

Паритетный – тэҥнээх

Партнер – кыттыгастаах

Пафос – күүрээн

Патриотизм – дойдуну таптааһын

 

20. Плата – төлөбүр

Периферия – кытыы сир          

Поверенный – итэҕэллээх

Подвижник - өркөнньүт    

Подлинный – дьиҥнээх

Позиция – тутуһар санаа


9 §. Промышленность тиэрминэ

 

Сутакова М.В. СБКБ НСТ-04 устудьуонун куурустааҕы үлэтин матырыйаалынан. Научнай салайааччы: Собакина И.В. - Дьокуускай, 2008.


1. Аккумулирование – мунньуу, мунньуллуу

2. Бурение – буурдааґын, сири үүттээґин

3. Вибрация – илигирээґин

4. Взрыв – дэлби тэбии

5. Взрывоопасные газы – эстэр кутталлаах гаастар

6. Водоотлив – ууну таґаарыы

7. Выброс угля, газа – чох, гаас тілі биэриитэ

8. Выветривание – кээрэнии

9. Газопровод – гаас ситимэ

10. Гидродобыча – уу кімітүнэн хостооґун

11. Давление – баттааґын

12. Детонация – доргуйан эстии

13. Дисперсия – арахсыы, тарҕаныы

14. Доводка – ситэри байытыы

15. Доставка - тириэрдии

16. Драгоценные камни – күндү таас

17. Жила – сир тымыра

18. Задвижка - олуур

19. Зуммер - дыыгынньык

20. Износостойкость – біҕіті

21. Изоляция – бүрүіґүн

22. Кабель – хаабыл

23. Короткое замыкание – кылгас тиксиґии

24. Ниша – хоннох, хаспах

25. Огранка – кырыылааґын

26. Пайка – иґэрдии

27. Переток - барыыта

28. Потребление - туґаныы

29. Промывка – сууйуу, ыраастааґын

30. Протяженность линии – ситим уґуна

31. Преломление – тоґуттуу, токурутуу, кубулутуу

32. Ретранслятор – салгыы ыытааччы

33. Смазка – оҕунуох

34. Сжатие – ыгыы, ыга туту, ыга баттааґын

35. Спуск – түґэрии

36. Тепловые сети – итиини тарҕатар ситим

37. Теплопроводимость – итиини аґарымтыата

38. Твердость – кытаанаҕа, біҕіті

39. Топливо - оттук

40. Усилитель – күүґүрдээччи

41. Установленная мощность – олохтоммут кыамта

42. Футеровка - биэтэстээґин

43. Шельф – дьара

44. Электрическое напряжение – электрическэй күүрүү

45. Электрический стабилизатор – электрическэй туруктааччы

46. Электроснабжение – энергияны тиэрдии


Литература:

  1. Данилов В.Н. Русско-якутский систематизированный словарь, Я – 1980.
  2. Краткий русско-якутский толковый словарь научно-технических терминов. Под ред. Г.Яковлева. Я – 1994
  3. Оконешников Е.И. Русско-якутский общественно-политический словарь. Я – 1989.
  4. «Якутскэнерго» 2006 сыллааҕы отчуота. Редактор Р.Яншин. Я.

9 §. Спорт тиэрминэ

 










Последнее изменение этой страницы: 2018-05-10; просмотров: 525.

stydopedya.ru не претендует на авторское право материалов, которые вылажены, но предоставляет бесплатный доступ к ним. В случае нарушения авторского права или персональных данных напишите сюда...