Кыдзи донъявны вомгора вочакыв

Коми литератураысь 5 классын вомгора да гижан уджъяс

1. Художествоа да мукöд велöдан текстъяс колана ногöн да öдöн лыддьöм.

2. Гижöд сюрöс серти юалöмъяс вылö вочавидзöм.

3. Проза гижöдлысь юкöнъяссö нимтöм да прöстöй план лöсьöдöм.

4. Проза гижöдысь неыджыд юкöн серти уджъяс вöчöм (геройлысь оласногсö да вöчöмторъяссö донъялöм; план серти либö плантöг висьталöм; творческöй диктант гижöм).

5. Серпас серти либö челядь олöмысь лоöмторъяс йылысь висьтъяс лöсьöдöм. Нöдкывъяс, кывбуръяс, мойдкывъяс лöсьöдöм.

5-öд классын тöдöмлун да кужанлун сöвмöдöм

Велöдчысьяслы колö тöдны:

– видлалöм художествоа гижöдъяслысь сюрöссö, шöр геройяссö, лоöмторъяссö;

– фольклор да литература теорияысь велöдöмторъяс.

Велöдчысьлы колö кужны:

– юрысь висьтавны текстъяс;

– стöча, колана öдöн да бура лыддьыны тöдса да тöдтöм художествоа текстъяс; лыддян öдыс минутнас – 90-100 кыв;

– торйöдны гижöдысь юкöнъяс, аддзыны лоöмторъяслысь йитчöмсö да помкаяссö;

– аддзыны текстысь серпасалан да донъялан ногъяс (средствояс);

– неыджыд проза гижöд серти лöсьöдны план;

– ас кывйöн (текстлань матö) висьтавны да гижны проза гижöд;

– лöсьöдны литература герой йылысь висьт.

6 класс (51 час)

ПЫРТÖД(1 час)

Литература да збыль олöм. Олöмысь босьтöмторъяс, авторöн думыштöмторъяс.

XIX НЭМСА КОМИ ЛИТЕРАТУРАЫСЬ(5 час)

Классын лыддьöм да велöдöм

И.А.КУРАТОВ «СИНТÖМ ПÖЛЬÖ».Синтöм пöльöлöн «синма» олöм. Авъя, мывкыда, зiль да киподтуя геройöс ошкöм.

«ПÖЧ».Пöчлысь пöрысьлунсö серпасалöм: йöзлы коланаöн лоны кöсйöм, уджавны зiльöм, öткалун венöм. Пöрысьлун вылö йöзкост видзöдлас.

«ГÖЛЬ ЗОН».Геройлöн оласног. Олöм вылö кыпыд да курыдсора видзöдлас. Шог да кыпыд интонацияöн жальлун да нимкодясьöм йитöм.

«ЗАКАР ОРДЫН».Коми войтырлысь бурсö петкöдлöм-ошкöм. Персонажъяслöн «висьтасян нимъяс», ас вылын шмонитöм. Авторлысь нюмсера видзöдлассö петкöдлöм.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

И.А.КУРАТОВ «КÖИНА-КАНЯ».Кöин образын наян, йöзöс немöстысь мортöс петкöдлöм. Диалог. Öта-мöдкöд сёрниын экспрессивнöй кывъяслöн тöдчанлун.

«РАКА».Шусьöглы лöсялана, стöча да образнöя восьтöм мöвп.Кывбурлöн дженьыдлун кыдз приём.

«ГУТ».Пöръясьысь, йöзлысь вöчöмторсö «асалысь» мортöс эрдöдöм, сералöм-дивитöм.

Содтöд лыддьöм

И.А.Куратов «Тима, дерт нин, пöрысь». Посни висьтъясысь: «Чипан быд лун вайлiс öти колькйöн…», «Öти ыжъясöс видзысь …».

Г.Федоров«Эзысь сюра кöр» повесьтысь юкöнъяс.

Литература теория

Кывбур герой. Геройöс восьтан приёмъяс. Кывбур герой да автор.

ЙÖЗКОСТСА ТВОРЧЕСТВО(6 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

КОМИ ДА МУКÖД ФИНН-УГОР ВОЙТЫРЛÖН МИФОЛОГИЯ. Миф. Миф кыдз олöм гöгöрвоöдöм да торъя жанр. Муюгыд артмöм, олöм пуксьöм, морт да пемöсъяс лоöм вылö важ йöзлöн видзöдласъяс. Литератураын мифлы лöсяланаторъяс.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

Финн-угор войтыръяслöн мифъяс

Классын лыддьöм да видлалöм

ПРЕДАНИЕ.Преданиелы лöсяланаторъяс: збыль лоöмтор, збыль вöвлöм йöзöн вöчöмтор, топонимъяс гöгöрвоöдöм, важ йылысь висьтасьöм, вöвлöмторъяслысь инсö стöча висьталöм.

ЙИРКАП, ШЫПИЧА, ЯГ МОРТ, КÖРТ АЙКА ЙЫЛЫСЬ ПРЕДАНИЕЯС(бöрйöм серти).Геройяслöн тунасян вын, йöз котырлы паныд сулалöм.

ПЕРА ЙЫЛЫСЬ КОМИ-ПЕРМЯКЪЯСЛÖН ПРЕДАНИЕЯС.Пера-багатыр – вöралысь, чужан му да мездлуна олöм дорйысь.

Фольклор теория

Миф. Предание.

ЙÖЗКОСТСА ТВОРЧЕСТВО ДА ЛИТЕРАТУРА(4 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

ЭСТ ГИЖЫСЬ ФР.Р.ФЕЛЬМАНН. «АСЪЯ КЫА ДА РЫТЪЯ КЫА». Гижöдлöн миф нога сюжет. Ывла выв олöм морткодялöм да мичмöдöм.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

М.Н.ЛЕБЕДЕВ «КÖРТ АЙКА».М.Н.Лебедев – йöзкостса творчество бура тöдысь. Йöзкост преданиелы лöсяланаторъяс да наысь торъялöм. Йöзкост сюжета гижöдын авторлöн мыччысьöм.

Содтöд лыддьöм

Коми-пермяк гижысь В.В. Климов. «Лöз дöрöм».

КОМИ ЛИТЕРАТУРА ХХ НЭМÖ

I(3 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

М.Н.ЛЕБЕДЕВ «САМÖВАР».Ышнясьысь, вылö пуксьысь мортöс дивитöм. Геройяслöн сёрнитанног. Басняын геройяслöн да авторлöн сёрнитанног, аллегория, велöдöм.

 «СЬÖЛА ДА ТАР».Пикö воöм йöз водзын ыджыдö пуксьысьöс дивитöм. Геройяслысь сямсö восьтанторъяс.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

М.Н.ЛЕБЕДЕВ «ТОРГУН». Кыв песысь да йöз тшöт весьтö олысь мортöс дивитöм. Баснялöн тэчас.

Содтöд лыддьöм

И.М.Вавилин «Сюзь да Кеня».

Э.А.Тимушев «Сизь да рака».

Литература теория

Басня. Аллегория. Велöдöм (мораль).

II(4 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

В.А.САВИН «ШОНДI ПЕТIГÖН ДЗОРИДЗ КОСЬМИС».Сопрон Васька котырлöн олöм – коми крестьяналы лöсялана олöм. Бать-мамлöн писö виччысьöм да сы понда шогсьöм. Иванлöн кыпыд эскöм. Гриша образын тöдчанаторъяс. Пьесалöн оптимизм. Гижöд нимлöн вежöртас.

Литература теория

Пьеса. Пьесалöн тэчас: персонажъяслöн сёрни, автор кывъяс. Пьеса персонаж восьтан ногъяс.

III (6 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

В.Т.ЧИСТАЛЕВ «ЛОКТЫШТIС».Кывбурын ывла выв вежсьöмлöн серпас. Кадакывъяслöн тöдчанлун. Гожся зэрсö музакöд, ывла выв ловзьöмсö кывбур гижан ловрукöд орччöдöм.

«РЫТ-АСЫВ КЫЛÖМ».Морт да лунгöгöрся кад, налöн лöсялöм. Кывбур нимлöн вежöртас.

 «АРЪЯВЫВ».Мортлысь жугыль сьöлöмкылöмъяссö висьталанног.Кывбур юргöм. Кывъяс бöрйöмын поэтлöн сям: матын вежöртаса кывъяс, унаысь шуöмъяс, мичкывъяс.

 В.И.ЛЫТКИН «УДЖ ДЫРЙИ».Коми мулöн, коми сиктлöн уджалан-олан шыяс. Кывбурын гора кывъяс, звукоподражаниеяс, серпаса кывтэчасъяс, налöн тöдчанлун.

 Асшöр лыддьöм да классын сёрни

В.Т.ЧИСТАЛЕВ «ЭСЬКÖ».Мортлöн ыджыд кöсйöмъяс. Сёрникузяяслöн тэчас, кывбурын налöн тöдчанлун.

 «ВЫЛIСЯНЬ…».Кывбурлöн дженьыдлун кыдз художествоа прием. Ас модаа, «чипаса» тэчас. Кывбурлöн гор.

В.И.ЛЫТКИН «ГОЖСЯ АСЫВ».Кывбурлöн кыпыдлун. Асывлысь гажа, югыд рöма серпас артмöдысь кыв приемъяс.

 «ВÖРЫН». Кывбур гижысьлöн нюм, кывйöн ворсöм.

Содтöд лыддьöм

М.Н.Лебедев «Вогöгöрся олöм».

А.П.Размыслов «Тулыс».

А.И.Некрасов (Гамса) «Шондiöй-мамöй», «Бур художник гожöм».

М.А.Елькин  «Ыджыд вотчан йöрöн …», «Кор усьö лым».

Литература теория

Кывбурлöн тэчас. Строфа.

Рифмаа да рифматöм кывбуръяс.

Унаысь шуöм.

Звукоподражание.

Аллитерация. Ассонанс.

IV(12 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

П.Г.ДОРОНИН «КЫК ПАТРОН».Гражданскöй войнадырся кад зонка синъясöн аддзöм. Правда да кривда костын нэмöвöйся тыш. Бурсö да лексö, правдасö да кривдасö зонкаöн гöгöрвоны зiльöм. Висьталысьлöн тöдчанлун. Зонкалöн, бать-мамлöн да авторлöн видзöдлас.

И.Г.ТОРОПОВ «ШУРИКЛЫ ШЫД».Сьöкыд кадö челядьлöн быдмöм-сöвмöм. Сиктса йöзлöн öта-мöдлы отсасьöм. Федялöн морттуй. Висьтын олöмсö герой синмöн да вежöрöн донъялöм. Геройлöн сöвмöм, верстяммöм. Война вуджысь йöз: Федялöн бать, мам, чой-вок, Пока Микит, Ош Анна.

Ю.К.ВАСЮТОВ «ШОНДIА ВОЙ» повесьтысь юкöнъяс.Челядьдыр да войналöн мöвп. Зонкаяслöн да нывкаяслöн характеръяс, челядь коллектив сöвмöм. Велöдысьяслöн челядьöс быдтöмын тöдчанлун. Висьтасьысьлöн образ.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

А.Е.ВАНЕЕВ «САРТАСÖН ЮГЗЬÖДÖМ РЫТЪЯС». Война дырйи верстьöяслöн да челядьлöн öтувъя удж, öта-мöд водзын кывкутöм. Бура велöдчöм – победа лун матыстöм.

 «МЫЙ ВÖЛI, СIЙÖ ВÖЛI …».Война кад – поэтлöн «югыд, мича, сöдз» да «курыд» челядьдыр. Лёксö бурöн вермöм.

«КЫНМАЛЫШТÖМ ПЕЛЫСЬ».Война кадö быдмöм войтыр, налöн этш, кынмалыштöм пелыськöд орччöдöм.

УДМУРТ ГИЖЫСЬ Е.Е.ЗАГРЕБИН «ГÖРД ДÖРАТОР». Челядь да верстьöяс Сталин дырся кадлöн чорыд кабырын.

«ВОЙНАЛÖН ЙÖЛÖГА («ПЕТШÖР», «КОЛИПКАЙ», «СЬÖДКАЙ ПОЗЪЯС»).Война йылысь казьтылöмъяс. Висьталысьлöн – зонкалöн да верстьö мортлöн – сьöлöмкылöмъяс. Войналы паныд сулалысь йöз да ывла выв.

Содтöд лыддьöм

Удмурт гижысь Р.Валишин «Анькытша шыд».

Удмурт гижысь В.Я.Самсонов (Никвлад Самсонов) «Санколöн нянь».

Литература теория

Сюжет, сылöн тэчас: лоöмтор гöрддзасьöм, зэвтчöм, личалöм.

Проза гижöдын герой да автор.

Портрет. Пейзаж.

V(5 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

Г.А.ЮШКОВ «ПÖЧ-ПÖЛЬНЫМÖС БОСЬТАМÖЙ», «ÖТИ СИКТЫН», «СЕМÖ ЮКМÖС».Войдöр олысь йöзöс пыдди пуктöм, наöн нимкодясьöм. Вöр-ва, коми оласног понда тöжд.

«МЕНАМ ЧОМ». Ас киподтуй йылысь мöвпалöм. Коми войтырлысь традицияяссö, оланногсö пыдди пуктöм. Гижан удж да вöралöм, гижöд да вöралан керка орччöдöм.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

Г.А.ЮШКОВ «ЫДЖЫД АЙÖ ПАРМАÖ И КУЛÖМА», «ПЕСÖМ КУЧИКÖН ЭЖÖМ ЁСЬ ПУРТ». Коми мортлöн аслыспöлöслун, сылы донаторъяс. Поэт – коми муын олысь, войдöрся традицияяс пыдди пуктысь, пöльяслысь ордым талялысь.

Литература теория

Лирика. Лирика герой.

Рифмалöн сикасъяс.

Юрысь висьталöм вылö

И.А.Куратов Синтöм пöльö.

М.Н.Лебедев «Самöвар».

В.Т.Чисталев «Аръявыв».

И.Г.Торопов «Шуриклы шыд» висьтысь юкöн.

Г.А.Юшков «Менам чом».

Велöдчысь бöрйöм серти öти кывбур.

Коми литератураысь 6 классын вомгора да гижан уджъяс

1. Художествоа, научно-популярнöй да публицистика текстъяс колана ногöн да öдöн лыддьöм. Художествоа гижöд велöдöм.

2. Гижöд сюрöс серти юалöмъяс вылö вочавидзöм.

3. Эпическöй гижöд либö сылöн юкöн серти план лöсьöдöм.

4. Неыджыд эпическöй гижöд ас кывйöн висьталöм да гижöм (изложение) – подробнöй, бöрйöмöн, дженьдöдöмöн, описание пыртöмöн.

5. Кык сикаса сочинение лöсьöдöм: серпас да мöвпалöм.

6. Экскурсия йылысь да вöчöм удж йылысь висьт лöсьöдöм.

7. Ас кежысь лыддьöм небöг, видзöдöм серпас, кинофильм да спектак донъялöм.

6-öд классын тöдöмлун да кужöмлун сöвмöдöм

Велöдчысьяслы колö тöдны:

– видлалöм художествоа гижöдъяслысь сюрöссö;

– велöдöм текстъяс;

– фольклор да литература теорияысь велöдöм понятиеяс.

Велöдчысьлы колö кужны:

– стöча, колана öдöн да бура лыддьыны художествоа, научно-популярнöй да публицистика текстъяс; лыддян öдыс минутнас – 100-110 кыв;

– сёрнитны герой йылысь, восьтыны сылысь морттуйсö;

– аддзыны текстысь серпасалан ногъяс да гöгöрвоöдны налысь тöдчанлунсö;

– донъявны ас кежысь лыддьöм небöг;

– вöдитчыны кывкудйöн;

– гижны да висьтавны неыджыд эпическöй произведение либö сылысь юкöн.

7 класс (51 час)

ПЫРТÖД(1 час)

Литература мукöд искусствояс пöвстын. Олöмсö искусствоын образнöя петкöдлöм. Художествоа образ – литература гижöдлöн подув. Художествоа да художествотöм сёрни, художествоа да научнöй гижöдъяс.

XIX НЭМСЯ КОМИ ЛИТЕРАТУРАЫСЬ(5 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

И.А.КУРАТОВ «ВАЖСЯ КОМИ ВОЙТЫРЛÖН КОДРАЛÖМ».Крестьянинлöн олан идеал, мöдар югыд йылысь чайтöмъяс. Кывбур текстын авторлöн петкöдчöмъяс.

 «МУСА НЫЛАНÖЙ, МИЧА АКАНЬÖЙ».Кывбур геройлöн этш.Гöтрасьöм вылö коми зонлöн видзöдласьяс. Радейтана мортлысь олöмсö шудаöн вöчны кöсйöм. Том зонлысь пöсь сьöлöмсö, киподтуйсö авторöн поэтизируйтöм. Кывбурлöн йöзкостса поэзия дорö матыслун.

«КОМИ БАЛ».Грездса рытпук – олöм визувлöн серпас. Посни челядьлöн, том йöзлöн, верстьöяслöн да пöрысьяслöн öтувъя олöмын ин. Керка пытшсö муюгыдкöд орччöдöм.

«ПÖРЫСЬ МОРТ».Кывбур герой, ас нимсяньыс висьтасьöм. Пöрысь дырйи шудтöм олöмлöн помка. Пöрысьлун вылö йöзкостса видзöдласъяс («Пöч», «Синтöм пöльö» кывбуръяскöд орччöдöмöн).

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

И.А.КУРАТОВ «ВÖТЪЯС».Вöтын збыль олöмсö петкöдлöм. Рефренлöн кывбур тэчасын тöдчанлун. Быд строфаын мортлысь выль пöлöс тырмытöмтор эрдöдöм.

«ТОМ НЫВ (ШОНДIБАНÖЙ, БУР ТАЛАНÖЙ …)».Томлун – морт олöмын медся мича кад. Кывбурлöн аслыспöлöслун: шылад, том нылöс ошкан-мичмöдан кывъяс, шыöдчöмъяс, горöдöмъяс, сёрникузяяслöн тэчас.

Содтöд лыддьöм

И.А.Куратов «Видзöд, эстöн жырыс».

«Пöрысь олöм».

«Гырысь йöз олöмысь».

Литература теория

Йöзкост мичкыв.

Рефрен.

ЙÖЗКОСТСА ТВОРЧЕСТВО(6 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

БЫЛИЧКА.Быличкалöн мифкöд йитчöм: вöр-ва да морт олöмысь гöгöрвотöмторсö аслыспöлöс ногöн, ставсö ловзьöдöмöн гöгöрвоöдöм. Вöвлытöм ловъяскöд виччысьтöм паныдасьлöмъяс да мукöд шензьöдана лоöмторъяс йылысь висьтасьöмъяс. Быличкалöн сикасъяс. Быличкаса персонажъяс. Висьтасьысьлöн образ.

ПРЕДАНИЕ.(тöдöмлунъяс джудждöдöм). ЧУД ЙЫЛЫСЬ ПРЕДАНИЕЯС.Чуд йылысь преданиеяслöн паськалöм, сюжет артмöдысь лоöмторъяс. Чудъяс да коми войтыр. ПЕРЫМСА СТЕПАН ЙЫЛЫСЬ ПРЕДАНИЕЯС.Перымса Степан да тунъяс. Перымса Степан да вежа кыдз. Перымса Степан синтöммöдö Емдiнсаясöс. Степан – преданиеса герой.

ЛЕГЕНДА. НОЙ ПРАВЕДНИК ЙЫЛЫСЬ ЛЕГЕНДА. ИСУС КРИСТОС ЙЫЛЫСЬ ЛЕГЕНДАЯС.Легенда жанр – христианскöй эскöмъяс йылысь йöзкостса висьт.

Коми йöзкостса проза чукöртысьяс, йöзöдысьяс, туялысьяс.

Фольклор теория

 Быличка. Предание. Легенда. Предание да легенда герой.

ЙÖЗКОСТСА ТВОРЧЕСТВО ДА

ЛИТЕРАТУРА(3 час)

В.В.ЮХНИН «КЫК ВОК – КЫК ДРУГ» («Алöй лента» романысь юкöн).Вöралысьяслöн обычайяс. Вöралысьяслысь видзöдласъяс восьтöмын быличкалöн тöдчанлун.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

К.Ф.ЖАКОВ «РОС».Гижöдлöн йöзкост подув. Быличкалы лöсяланаторъяс. Гижöдлöн художествоа мог.

КОМИ ЛИТЕРАТУРА ХХ НЭМÖ

I(12 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

В.А.САВИН  «ЛУЧА».Коми олöмын вежсьöмъяс. Тист Иванлöн олан «философия». Автор да шöр герой, 1920-öд вояслöн лов шыыс налöн видзöдласъясын. Нюм, серам, сатира.

«ДОНА ГУ ВЫЛЫН».Гражданскöй тыш кадся коми героиня Домна Каликовалы сиöм кывбур. Домнаöс ошкöм. Поэтлöн шогсьöм.

В.Т.ЧИСТАЛЁВ «ШОГ АСЫВ».Висьтын войналöн образ, уджалысь мортлысь олöмсö кисьтöм. Висьтлöн аслыспöлöслун: лоöмторъяслöн тэрыба вежсьöм, шöр геройлöн абутöмлун, сиктö пырысь еджыдъяслöн «ловтöм» образ, ывла выв серпасъяслöн мич, паныд сувтöдöмъяс, автор сьöлöмкылöмъяслöн тыдалöм.

Н.А.ФРОЛОВ «ДОМНА».Домна Каликовалöн збыль олöм да литература образ. Домналöн героизм, асьсö жалиттöг том олöмсö йöз шуд вöсна сетöм. Кöч Семöлöн да Кыз Прокöлöн образъяс, революция кадö олан туй бöрйöм. Поэмаын лирика да висьталан юкöнъяс. Персонажъяслöн сёрнитанног.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

В.А.САВИН «ТУТУРУТУ СЕМÖ».Йöзлысь гажöдчöмсö серамсорöн петкöдлöм. Коми мортлöн ас коддьöм вылын нюм. Унаысь шуöмöн действие мунöмсö тэрмöдöм. Гротеск.

В.Т.ЧИСТАЛЁВ «19-ÖД ВО», «ПЕРЕКОП», «ЮКМÖСÖ».Кывбуръясын збыль вöвлöмторъяс вылö подуласьöм. Мездлун шедöдöмлöн дон. Кывбуръяслöн кыв. Скöр кадлысь образ лöсьöдöмын юргöм-шыалöмлöн тöдчанлун.

Содтöд лыддьöм

В.Т.Чисталев «Сартаса биöн», «Вартысь Егор».

Г.А.Федоров «Кыа петiгöн» роман (юкöнъяс).

Удмурт гижысь К.Герд «Матi».

Литература теория

Нюм, серам, сатира.

Гротеск.

Поэма. Поэмаын висьталöм да сьöлöмкылöмъяс йитöм (повествуйтöм да лиризм).

Диалог. Монолог.

Проза гижöдын висьталысь (повествователь). III морт нимсянь висьталöмлöн аслыспöлöслун. Висьталысь да автор.

II(4 час)

 Классын лыддьöм да видлалöм

С.А.ПОПОВ «Вата кодь лым ягын вольсасис тöрыт…», «Лымйöн тöбсьöм рас да оль», «Тöлыся войö».Тöвлысь мичлунсö серпасалöм. Ывла вывсö ловзьöдöм. Ывла вывкöд ёрта сёрни. Лыддьысьысьöс тöвся мойдсö аддзыны-кывны ышöдöм.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

М.А.ЕЛЬКИН «Во помын войясыс чöлöсь да кузьöсь», «Абу ёна кöдзыд. ывла шань…», «Кор лымйыс тöдса видзьяс вылас водас».Тöв – мортлысь лов русö вежысь, олöмö кыпыдлун содтысь кад. Тöвся поводдя да мортöс öтвесьталöм. Тöв серпасалöмын да ассьыс кылöмъяссö восьтöмын поэтлöн сям.

Е.В.КОЗЛОВ «ТÖВСЯ ВÖРЫН…».Тöвся вöр да мортлöн аскылöм.Мортлысь долыдлунсö петкöдлыны кужöм.

Литература теория

Метрика: хорей, ямб, дактиль, амфибрахий, анапест.

III(12 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

И.Г.ТОРОПОВ «КÖНI ТЭ, КАР?».Война дырйи жугöдöм олöм лэптöмын челядьлöн пай. Федялöн сюсьлун, ыджыд сьöлöм, йöз водзын кывкутöм. Висьтын вöр-ва серпасъяс, шöр геройлысь морттуйсö восьтöмын налöн тöдчанлун. Джуджыд сьöлöмкылöмъяса висьтасьöм. Сюжетлöн зэвтчöм да личалöм.

Г.А.ЮШКОВ «КОНÖ СЕМÖ». Конö Семö да Генагей костын топыд йитöд. Верстьö мортлöн быдмысь войтыр понда быдлунся тöжд, кужöмöн велöдöм. Висьт тэчас. Висьтасянног.

«МАМÖ».Кывбурын война кадся олöмлысьсьöкыдлунсö петкöдлöм. Доймысь мам сьöлöм. Мамъяс йылысь пöсь висьтасьöм. Мамöс да нывбабаöс пыдди пуктöм.

Н.Н.КУРАТОВА «БОБÖНЯНЬ КÖР».Повесьтын война кад петкöдлöм. Нывкалöн быдмöм-верстяммöм. Сиктса йöзлöн олан этш. Бурлöн леклы паныд сулалöм.

Содтöд лыддьöм

Е.Афанасьев  «Войнабöрся повесьт».

Литература теория

Повесьт.

Висьтасьысь. I морт нимсянь висьтасьöмлöн аслыспöлöслун.

IV(7 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

В.В.ТИМИН «ЭЖВА ПЕРЫМСА ЗОНКА» повесьт (юкöнъяс).Важ комияслöн оласног, енъяслы эскöм, вöр-вакöд топыд гöрöд, ордпу йитöдъяс, видзöдласъяс. Персонаж нимъяслöн тэчас да вежöртас. Тикöлöн повтöмлун, вежöр, пытшкöсса мич, чужан му радейтöм.

Содтöд лыддьöм

Е.В.Габова  «Радейтчöмысь два».

Литература теория

Эпос. Эпос жанръяс.

Юрысь висьталöм

И.А.Куратов «Том ныв».

Н.А.Фролов «Домна» поэмаысь юкöн.

С.А. Попов «Лымйöн тöбсьöм рас да ёль…»

И.Г.Торопов «Кöнi тэ, кар» висьтысь юкöн.

Г.А.Юшков «Мамö», «Конö Семö» висьтысь юкöн.

Е.В.Козлов  «Тöвся вöрын».

Коми литератураысь 7 классын вомгора да гижан медшöр уджъяс

1. Художествоа, велöдан, туялан да публицистика текстъяс колана ногöн да öдöн лыддьöм. Художествоа гижöд велöдöм.

2. Лыддьöм гижöдъяс серти юалöм-вочавидзöм.

3. Проза гижöд либö сэтысь босьтöм юкöн ас кывйöн висьталöм да гижöм. Паськыд план лöсьöдöм.

4. Сочинение-мöвпалöм.

5. Экскурсия йылысь да вöчöм удж йылысь, вöр-ва да оланiн йылысь текст лöсьöдöм. Ас кежысь лыддьöм небöг, видзöдöм серпас, кинофильм да спектак донъялöм.

7 классын тöдöмлун да кужöмлун сöвмöдöм

Велöдчысьяслы колö тöдны:

– велöдöм текстъяс;

– художествоа гижöдлысь сюрöссö;

– эпос, драма да лирика костын торъялöмъяс;

– эпоса гижöдын лоöмторъяс костын йитöдъяс;

– фольклор да литература теорияысь велöдöм понятиеяс;

Велöдчысьлы колö кужны:

– видлавны гижöдлысь сюжетсö тэчас да серпасаланногъяс тöдчöдöмöн;

– донъявны геройöс сыöн вöчöмторъяс да сёрни серти; донъявны проза гижöд;

– гöгöрвоöдны эпос, драма да лирика костын торъялöмъяссö;

– восьтыны литератураöн чужтöм сьöлöмкылöмъяс;

– вöдитчыны хрестоматияöн, велöдчан небöгöн, кывкудöн.

Класс (51 час)

ПЫРТÖД(1 час)

Мортлöн пытшкöсса олöм – коми литератураын медшöр петкöдлантор. Мортлысь пытшкöсса олöм восьтысь приёмъяс. Авторлöн морттуй, олöм вылö видзöдлас, олöмсö да йöзсö донъялöм.

 ЙÖЗКОСТСА ТВОРЧЕСТВО(3 час)

ОБРЯДКÖД ЙИТЧÖМ ПОЭЗИЯ: удждырся сьыланкыв, бöрдöдчанкыв, сьылöданкыв, потандорса сьыланкыв, лелькуйтчанкыв, садьмöдан сьыланкыв да мукöд жанр.Обрядлöн сикасъяс. Обрядкöд йитчöм поэзиялöн аслыспöлöслун. Сылы лöсялысь образносьт да кыв.

XIX НЭМСЯ КОМИ ЛИТЕРАТУРАЫСЬ(4 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

В.А.КУРАТОВÖН ЧУКÖРТÖМ «БÖРДАНКЫВЪЯС ВЕРÖС САЙÖ НЫВ СЕТÖМ ДЫРЙИ».В.А.Куратов – коми поэзияын водзмöстчысь. В.Куратовöн гижöм йöзкостса бöрданкывъяс да коми лирикалöн востымасян кад.

И.А.КУРАТОВ «КОМИ КЫВ». Морт олöмын чужан кывлöн тöдчанлун. Поэтöн коми кыв донъялöм. Асьсö медводдза коми поэтöн кылöм.

«МЕНАМ МУЗА».Муза образ. «Абу вуза» кывтэчаслöн кывбур чöжыс сöвмысь вежöртас. Муза – лöня кывзысь да сёрнитысь ёрт, стрöг критик, судья, войтырлысь шогъяс да увтыртысьяслысь лёклун эрдöдысь. Гражданскöй поэтикалöн да гижан эстетикалöн öтувъялун. Кывбурлöн кытшола тэчас.

 «КОРЫСЬ». Корысьлöн олöм, шудтöм да шуда здукъяс. Олöмсö примитöм. Морт олöм вылö авторлöн видзöдлас.

 «ГЕНЕРАЛ, ТЭ ОВ И ЮГЪЯВ!».Авторлысь дженьыд, но ёсь мöвп восьтöм. Мортлысь ортсы эмлун да пытшкöсса гöльлун паныд сувтöдöм. Збыль мичлун нимöдöм да весьшöрö олысьясöс дивитöм. Ирония.

«ПОСНИ ВИСЬТЪЯСЫСЬ: «КОРЫСЬ УНДЖЫК ЙÖЗЛЫ …», «ПУ ОЗ КÖ ВУЖЪЯССÖ …», «БÖРДÖ КАГА …», «КОДI ОЗ ВИСЬТАСЬ …».Гижöдторъяслöн аслыспöлöслун. Веськыда да серпас отсöгöн мöвп, видзöдлас восьтöм. Афоризм да шусьöг дорö матыслун.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

«КОРКÖ ЕН МЕМ СИИС…».Кык сикас поэзия йылысь мöвпалöм. Мелiлуна да йöз вöсна шогсьысь поэзия костын «бöрйысьöм». Поэтлöн образ.

 «КОМИ БАЛЛАДА».Кывбур геройöн ассьыс морт серсö вочасöн воштöм. Кывбурлöн вежöртас, öти мортлöн олан сям пыр коми йöзлысь медыджыд тырмытöмторсö петкöдлöм.

Литература теория

Ирония да сатира.

КОМИ ЛИТЕРАТУРА ХХ НЭМÖ

I(7 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

К.Ф.ЖАКОВ «БИАРМИЯ» (юкöнъяс).Гижöдлöн биография. Авторлöн могъяс. Чужан мулысь история мичмöдöм, поэтизируйтöм. Мукöд кывъя йöзлöн литературнöй эпосъяскöд йитöд. Гижöд сюжетлöн, геройяслöн да кывлöн аслыспöлöслун.

Коми кыв вылö М.А.Елькинлöн вуджöдöм. Вуджöдчысьлöн сям.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

СУОМИ ВОЙТЫРЛÖН «КАЛЕВАЛА» ЭПОС (юкöнъяс).Му пуксьöм вылöваж йöзлöн видзöдласъяс. Мифология геройяс: Вяйнемейнен, Ильмаринен, Леминкяйнен. Сампо дорöм да гусялöм, Похъёлаын Калевала геройяслöн корасьöм – эпос сюжетлöн сюрöс.

Содтöд лыддьöм

К.Ф.Жаков «Войвыв Енъяслöн пышйöм», «Агафья».

Литература теория

Художествоа кыв. Художествоа образ артмöдысь приемъяс (тöдöмлунъяс сöвмöдöм). Метафора.

Художествоа вуджöдöм.

II(7 час)

Классын лыддьöм да видлалöм

В.А.САВИН «РАЙЫН», «ИНАСЬТÖМ ЛОВ» ДИЛОГИЯ.Райö веськалöм грешник йылысь йöз костын паськалöм сюжетлысь вежöртассö сöвмöдöм, выльмöдöм. Сюзь Матвей – эскöдана коми национальнöй характер – шогö усьлытöм, уджач, йöзлы бур керысь, гажöдчыны кужысь, сибыд да серамбана морт. Коми мортöн збыль олöмсö да мöдар югыдсö вежöртöм. Олöмсö пыдди пуктöм да ошкöм. Пьесаын збыль да фантастика петкöдчöмъяс. Авторлöн ремаркаяс. Шмоньлöн ыджыд тöдчанлун.

Асшöр лыддьöм да классын сёрни

В.А.САВИН «ЗЭВ КОЛАНТОР».Коми йöзлысь культура кыпöдöм вöсна В.А.Савинлöн тöждысьöм. Морт олöмын сьыланкывлысь тöдчанлунсö гöгöрвоöдöм. Публицистика гижöдлы лöсяланторъяс. Лыддьысьыськöд веськыд сёрни.

Коми литератураысь 8 классын вомгора да гижан уджъяс

1. Художествоа, велöдан, туялан да публицистика текстъяс колана ногöн да öдöн лыддьöм. Велöдöм.

2. Литература гижöд серти юалöмъяс да вочавидзöмъяс лöсьöдöм.

3. Эпос да драма гижöд либö сэтысь босьтöм юкöн ас кывйöн висьталöм да гижöм. Паськöдöм план лöсьöдöм.

4. Видлалöм гижöд серти, олöмын лоöмтор серти сочинение-мöвпалöм гижöм.

5. Лыддьöм гижöдöн чужтöм сьöлöмкылöмъяс да мöвпъяс восьтöм.

6. Асшöр лыддьöм небöг, видзöдöм серпас, кинофильм, спектак, телепередача донъялöм.

8 классын тöдöмлун да кужанлун сöвмöдöм

Велöдчысьлы колö тöдны:

– велöдöм текстъяс;

– фольклор да литература теорияысь велöдöм понятиеяс;

– геройлысь морттуйсö восьтысь приемъяс.

Велöдчысьлы колö кужны:

– гöгöрвоöдны художествоа литература кыдз искусстволысь торъя сикас;

– восьтыны художествоа гижöдлысь медтöдчанаторсö; серпасалун артмöдан öткымын приёмлысь тöдчанлунсö;

– лöсьöдны лыддьöмтор йылысь донъялан неыджыд гижöд;

– видлавны торйöн босьтöм öти кывбур, проза да драма гижöдысь юкöн;

– вöдитчыны велöдчан да отсасян небöгъясöн, кывкудъясöн.

Класс (68 час)

Пыртöд (1 час)

Коми литературалöн сöвман туй да тшупöдъяс. Коми литературалöн рöдвуж литератураяскöд öтувъялун да наысь торъялöмъяс.

МЕДВОДДЗА КОМИ ГИЖÖДЪЯС(2 час)

Классын видлалöм

Перымса Степан – медводдза коми гижöдъяс лöсьöдысь, коми кывлысь позянлунъяссö паськöдысь. Важ коми гижан культуралöн христианствокöд йитчöм. Миянöдз локтöм гижöдъяс, найöс туялöм.

Классын сёрни

Г.А.ЮШКОВ «ВЕЖА СТЕПАН».Вежа Степанлысь пайсö коми йöзöс сöвмöдöмын гöгöрвоöм, сылысь уджсö талунъя мортöн донъялöм,.

Е.В.КОЗЛОВ «ЕМДIНСА ВИЧКО ЛЭПТÖМ…».Перымса Степан тшöктöм серти Емдiнын вичко лэптöм. Предание сюжет кывбуралöм. Кывбур геройяслöн да авторлöн сьöлöмкылöмъяс, кывбурын налöн тыдовтчöм.

А.М.ЛУЖИКОВ «ПЕРЫМСА СТЕФАНЛÖН ШЫПАС».Перымса Стефан – коми войтырöс Русьлöн да мувывса йöзъяслöн историяö пыртысь. Коми йöзлöн аскиа лун йылысь мöвпалöм.

ЙÖЗКОСТСА ТВОРЧЕСТВО (3 час)

ЛИРИКА СЬЫЛАНКЫВ.

Обрядкöд йитчытöм сьыланкывъяс. Налöн сикасъяс да аслыспöлöслун. Лирика сьыланкывлöн став коми йöз костын паськалöм. Сьыланкывъясын коми йöзлöн оланног, традицияяс, морттуй да тöждъяс. Сьыланкыв чукöртысьяс да туялысьяс.

Классын видлалöм

 «ШОНДIÖЙ, МАМÖЙ», «МЕНАМ ВÖЛI АЛÖЙ ЛЕНТОЧКА» КОМИ СЬЫЛАНКЫВЪЯС, «ЯБЛОК ГОРДО» УДМУРТ СЬЫЛАНКЫВ.Сьыланкывъяслöн обрядовöй вужъяс. Монолог форма. Нывдырся да верöссайса олöмлöн серпасъяс. Кывлöн прöстлун, сьыланног артмöдысь приемъяс: лыддьöдлöм, уна пöв шуöмъяс.

 «БУР БАТЬКÖД-МАМКÖД ОЛÖМ», «КÖКÖЙ, КÖКÖЙ».Нывбабалöн шогсьöм-сьылöм. Автора сьыланкывъяслöн йöзкостса творчествоö вуджöм. Йöзкоста поэзиялы лöсялöм.

ЧАСТУШКА.Частушка кывлöн вежöртас. Частушкалöн тэчас да коланлун. Частушкаын серам, збыль олöм тыдовтчöм.

Классын сёрни

Гижысьясöн лöсьöдöм кывбур-сьыланкывъяс.

С.А.ПОПОВ «КАТШАСИНЪЯС».Мелi сьöлöмкылöмъяслöн йитчöм:мортöс радейтöм, чужан муын шудаöн асьтö кылöм, войвыв вöр-валысь лöнь, абу уна рöма мичлунсö казялöм. Строфаяслöн аслыспöлöслун. Шыöдчöмъяс да юалöмъяс.

А.Е.ВАНЕЕВ «ТУЛЫСЫН МУ ВЫВТI ВЕТЛÖДЛÖ ЛЮБОВ».Мортлöн да вöр-валöн öтвылысь садьмöм, олöм. Поэтлöн сьöлöмкылöмъяс, вöр-ва да йöз дорö шыöдчöмъяс. Рефрен.

Г.А.ЮШКОВ «КОМИ МУÖЙ». Коми му ыдждöдлöм-сьылöм. Кывбур-сьыланкывлöн йöз пöвстын паськалöм. Йöзкостса сьыланкывкöд йитöдъяс.

Фольклор да литература теория.

Лирика сьыланкыв, сылы лöсяланаторъяс.

КОМИ ЛИТЕРАТУРА ХIХ НЭМÖ

I(1 час)

ХIХ нэмын коми поэзия чужöм. Медводдза поэтъяс: В.А.Куратов, П.В.Распутин, П.Ф.Клочков, Г.С.Лыткин. Йöзкоста поэзия вылö ас творчествоын подуласьöм. И.А.Куратовлöн вылыс тшупöда лирика. М.Ф.Истоминлöн да В.Н.Латкинлöн роч кывъя гижöдъяс.

II(2 час)

П.Ф.КЛОЧКОВ«Асъя кыа водз лэбалö», «Баддьöй тэ, баддьöй…», «Паськыд гажа улича…», «Уна нывъяс чукöртчисны…».

П.Ф.Клочковлöн сьылана поэзия. Коми да роч йöзкостса сьыланкывъясысь босьтöмторъяс, ас творчество. П.Ф.Клочков кывбур-сьыланкывъяслöн йöз костын олöм.

Классын видлалöм

 «АСЪЯ КЫА ВОДЗ ЛЭБАЛÖ».Нывлöн сьöлöмкылöмъяс, найöс восьтанног. Ывла выв серпасъяслöн ин да тöдчанлун сьöлöмкылöмъяс содöмын, вежсьöмын. П.Клочков кывбурлöн йöзкостса сьыланкывйысь торъялöмъяс.

 «БАДДЬÖЙ ТЭ, БАДДЬÖЙ».Кывбурлöн тэчас, йöзкостса сьыланкывкöд öткодьторъяс да торъялöмъяс. Психологическöй öтвесьталöм, сылöн тöдчанлуныс нывлысь сьöлöмкылöмъяс петкöдлöмын.

Классын сёрни

«ПАСЬКЫД ГАЖА УЛИЧА».Том йöзлöн радейтчöм. Лирика сьыланкывлы лöсялан сюжет. Йöктöмлы лöсяланторъяс.

«УНА НЫВЪЯС ЧУКÖРТЧИСНЫ». Кывбурлöн тэчас. Уна пöв шуöмъяс да сьыланкывлы лöсялысь мукöд приемъяс. П.Ф.Клочковлысь кывбурсö да йöзкостса вариантъяс орччöдöм.

III (8 час)

И.А.КУРАТОВ.«Сьылан меям, сьылан…», «Пасьтавмысьт выль паськöм важ вылö видзöдiг…», «Сампсон», «Ой, олöм, олöм…», «Öтпыр зэв мем дзугыль лоис…», «Брамин кулан водзвылын», «Гуговлöн (Кутшöм коми виршъяс)», «Пемыд», посни кывбуръясысь: «Висьöм», «Мыж», «Эг лöсявлö», «Кор ме вöлi кык арöса …», «Печора».

И.А.Куратовлöн олан да гижан туй. Сылысь гижöдъяссö аддзöм, йöзöдöм, туялöм.

Классын видлалöм

«СЬЫЛАН МЕЯМ, СЬЫЛАН».Коми поэзия йылысь мöвпалöм. Поэтöн ассьыс «сьылансö» донъялöм, асьсö медводдза поэтöн кылöм. Поэтлöн öткалун. «Сьылансö» пикöд орччöдöмлöн тöдчанлун.

 «ПАСЬТАВМЫСЬТ ВЫЛЬ ПАСЬКÖМ ВАЖ ВЫЛÖ ВИДЗÖДIГ…».Ас олöм йылысь мöвпалöм, поэтлöн кöсйöмъяс да кылöмъяс. Поэт олöм вылö ассьыс да йöзлысь донъялана видзöдласъяссö орччöдöм.

«САМПСОН».Самсон йылысь Библияса легенда выльмöдöм. Енбиа мортöс Самсонкöд öткодялöм. Енбиа морт да сiйöс öтдортысь-бырöдысь йöз котыр. Роч да мукöд литератураясын Самсон образ дорö шыöдчöмъяс. Самсон йылысь сюжетлöн аллегория нога вежöртас.

«ОЙ, ОЛÖМ, ОЛÖМ».Муюгыдлöн помтöм олöм да мортлöн дженьыд нэм. Символ вежöртаса образъяс. Олöмсö аттьöалöм, шог мöвпъяс венöм.

«ÖТПЫР ЗЭВ МЕМ ДЗУГЫЛЬ ЛОИС…».Лирика герой олöмын дзугыль здукъяс да найöс венöм. Строфа сюрöсын шог сьöлöмкылöмлöн топыда зэлалöм да виччысьтöг разьсьöм. Геройлöн ирония.

Классын сёрни

«БРАМИН КУЛАН ВОДЗВЫЛЫН».Кывбурлöн сюрöс: мортлы тырмымöн öти олöм; öтчыдысь олiгöн позьö удитны ставсö, мый сиöма мортлы тайö муюгыдын. Визувтысь олöм-ю образ. Браминпу образлöн тöдчанлун. «Сьылан меям, сьылан» кывбуркöд йитöд.

«ГУГОВЛÖН (КУТШÖМ КОМИ ВИРШЪЯС)».Лыддьысьыськöд ас поэзия йылысь сьöлöмсянь сёрнитöм-мöвпалöм. Ас гижантор корсьöм. Коми йöзлöн «сьöлöм пычöдысь» олöм – медтöдчана тема поэт творчествоын.

«ПЕМЫД».Аллегория ногöн олöм кылöмсö поэтöн восьтöм. Поэтлысь мöвпсö да сьöлöмкылöмъяссö восьтöмын паныд сувтöдöмъяслöн тöдчанлун. Кывбур образъяслöн Библия образъяскöд йитчöм.

Содтöд лыддьöм вылö

Посни кывбуръясысь: «Висьöм», «Мыж», «Эг лöсявлö», «Кор ме вöлi кык арöса …», «Печора».

Литература теория.

Аллегория йылысь тöдöмлунъяс джудждöдöм. Библия сюжетъяс искусствоын выльмöдöм.

IV(3 час)

Г.С.ЛЫТКИН.«Коми войтырöс Кристос нимö пыртысь Вежа Степанлöн олöм-вылöм», «Коми бöрдкыв Николай Мудрöй кулöм вылö», «Коми кыввор Александр Николаевич сарсво пуксьöм вылö».

Г.С.Лыткинлöн олан туй, литератураын да наукаын водзмöстчöмъяс.

Классын видлалöм

«КОМИ ВОЙТЫРÖС КРИСТОС НИМÖ ПЫРТЫСЬ ВЕЖА СТЕПАНЛÖН ОЛÖМ-ВЫЛÖМЫС» (юкöнъяс).Епифаний Премудрöйлöн «Стефан Пермскийлöн житие» – Г.С.Лыткин гижöдлöн подув. Авторлöн висьталантор вылö видзöдлас. Г.С.Лыткинлöн вуджöдчан принципъяс да видлалан гижöдлöн кыв.

Классын сёрни

«Коми бöрдкыв Николай Мудрöй кулöм вылö», «Коми кыввор Александр Николаевич сарсво пуксьöм вылö». Поэтлöн йöз нимсянь сёрни. Сарлöн власьт вылö православнöй христианалöн видзöдласъяс. Кывбуръяслöн жанр.

КОМИ ЛИТЕРАТУРА ХХ НЭМ ПУКСИГÖН

I (1 час)

1900-öд воясö Коми муын литература олöм. М.Н.Лебедев да К.Ф.Жаков. А.А.Цемберлöн водзмöстчöмъяс, «Коми мойдан, сьыланкывъяс» йöзöдöм.Коми кыв вылын кывбура гижöдъясö босьтчöмъяс.

II(2 час)

М.Н.ЛЕБЕДЕВ.М.Н.Лебедевлöн роч гижöдъяс. Гижысь творчествоын кык сикас гижöд: история тема да приключение нога сюжет öтувтöм, збыль олöм серпасалысь проза гижöдъяс.

Классын видлалöм

«ФОМА ЛЁКМОРТОВ».ХХ нэм пуксяндырся олöмын вежсьöмъяс серпасалöм. Фома Лёкмортов – сiйö кадся предпринимательлöн образ. Фома Лёкмортовлысь этшсö восьтан приемъяс. Гижöдын висьталысьлöн тöдчанлун.

Содтöд лыддьöм

«Великöй Перымлöн медбöръя лунъяс».

Литература теория

 Литература герой йылысь тöдöмлунъяс джудждöдöм. Геройлöн ортсы серпас, мукöд персонажъяскöд волысьöмъяс, висьталысьöн донъялöм.

III (8 час)

К.Ф.ЖАКОВ.«Сквозь строй жизни», «Зарни мойд», «Эзысь мойд», «Кузь Иван».

Гижысьлöн олан да гижан туй, коми культураын иныс. К.Ф.Жаков гижöдъясын мортлöн да морт олöмлöн идеал, ичöт войтыръяслысь оласногсö идеал пыдди вöзйöм.

Классын видлалöм

«СКВОЗЬ СТРОЙ ЖИЗНИ».Роман-автобиографияынас олöмысь серпасъяс-казьтылöмъяс. Геройлöн – Феофилакт Панюковлöн – да авторлöн образъяс. К.Ф.Жаков морттуйлöн тыдовтчöм. Медшöр идеяяс: крестьяна олöмлöн мичлун, войвывса мортлöн мывкыдлун да полтöса озырлун, вöр-вакöд öтсöгласа олöмлы цивилизациялöн паныд сулалöм, ичöт войтыръяслöн бырöм, Му выв гöльмöм – öтсяма оласног став мувыса йöз пöвстын паськалöм. Гижöд сюрöсын да поэтикаын идеяяслöн олöм.

Классын сёрни

«ЗАРНИ МОЙД», «ЭЗЫСЬ МОЙД».Мортлы полтöсаозырлун да шудлун корсян туй индöм.

Содтöд лыддьöм вылö

К.Ф.Жаков. «Кузь Иван».

Коми-пермяк гижысь И.Н.Мошегов (И.Мöсшег). «Асыввывса сир пöртйын» (юкöнъяс).

Литература теория

Художествоа гижöдын мортлöн да олöмлöн идеал.

Автобиография нога гижöдын герой, автор, гижысь.

КОМИ ЛИТЕРАТУРА 1917-ÖД ВО БÖРЫН

I(1 час)

1917-öд восянь коми литературалöн öдйö сöвмöм: выль авторъяс, темаяс, гижöд сикасъяс. Коми кыв вылын йöзöдчöм. Коми гижысьяслöн котыр. Гижысьяслöн ыджыд общественнöй удж.

1930-öд воясö канмулöн политика да литература олöм. Литератураын выль мортöс серпасалöм. Збыль олöмысь ылыстчöм. Художествоа вермöмъяс. И.А.Куратовлысь творчествосö йöзöдöм.

 Коми литература Великöй Отечественнöй война кадö.Коми поэт-фронтовикъяс. Сöветскöй салдатлысь подвигсö пыдди пуктöм. Врагкöд тышкасьны чуксалöм.

II(6 час)

В.А.САВИН.«Гöрд звöн», «Югыд кодзув», «Сьöлöм сьылöм», «Веж видз вывтi муна, муна», «Варыш поз», «Кулöмдiнса бунт».

В.А.Савинлöн олан туй. В.А.Савин – енбиа морт: поэт, композитор, драматург, коми театрлы подув пуктысь, режиссёр, публицист, газетын редактор.

Классын видлалöм

«ГÖРД ЗВÖН».Поэт эскöмлöн збыльлун, идеалъяслöн сöстöмлун. Кывбурлöн аслыспöлöс кыв.

«ЮГЫД КОДЗУВ».Мортлысь да вöр-валысь олöмсö öтвизялöм. Кодзув дiнö да дона морт дiнö шыöдчöмъяслöн торъялун. Лöнь, нор шуанног да шылад.

«СЬÖЛÖМ СЬЫЛÖМ». Кывбурын поэт да поэзия тема. Поэт образ. Поэтлöн чужан мукöд да коми йöзкöд топыда йитчöм. Кывбурлöн кыпыд ру. Лирика геройöн асьсö коланаöн кылöм.

«КУЛÖМДIНСА БУНТ».Крестьяналысь чиновникъяслы паныд кыпöдчылöмсö петкöдлöм. Уджалысь мортöн правда корсьöм, сарлы весьшöрö эскöм. Нартитысьясöс да крестьянаöс воча сувтöдöм. Крестьянаöн öтувъялун воштöм. Драмалöн тэчасног. Сюжет сöвмöм. Шöр персонажъяслöн морттуй. Вöчöмторъяс да сёрнитанног.

Классын сёрни

«ВЕЖ ВИДЗ ВЫВТI МУНА, МУНА».Кывбурын том нывлöн муслуна олöм кылöм. Йöктана ритм артмöдысь приёмъяс.

«ВАРЫШ ПОЗ».Коми войтырлысь вежсьöм олöмсö важлы воча сувтöдöм. Варышъяс – велöдчöм йöз, югыд олöмсö шедöдысьяс. Кывбур-сьыланкывлысь шыладсö коми кыпö бöрйöм.

ФИНН-УГОР ВОЙТЫРЪЯСЛÖН КЫПЪЯС.

Литература теория

Драмаын вен (тöдöмлунъяс джудждöдöм). Сюжетын лоöмторъяслöн гöрддзасьöм, сöвмöм, вöчöмторъяслöн зэвтчöм, разьсьöм.

Кып.

 III(7 час).

В.Т.ЧИСТАЛЁВ.«Менам кывъясöй», «Поэзия артмöм», «Ок, эськö!», «Ывла выв», «Прöщай да видза ов…», «Öти… дас куим миллион лыдысь…», «Сьöлöмöй бöрдö и сьылö», «Кантеле лоöм йылысь», «Коми сиктъясöд», «Вылыс Човса дневникысь».

Гижысьлöн олан туй да гижöдъяс.В.Т.Чисталёвлöн коми литература сöвмöдöмын ыджыд тöдчанлун.

Классын видлалöм

 «МЕНАМ КЫВЪЯСÖЙ». Поэзия чужтöмлöн вöр-ва олöмкöд топыд пытшкöсса йитöд. Гижöд чужтігöн-лöсьöдігöн курыд да шуда здукъяс. Кывбурын метафоралöн аслыспöлöслун.

«ПОЭЗИЯ АРТМÖМ».Поэзия нимсянь сёрнитöм. Вöр-ва шыясысь,серпасъясысь, рöмъясысь чужысь поэзия.

«ОК, ЭСЬКÖ!».Кывбурын джуджыд сьöлöм кылöмъяс: муслун, курыдлун. Сьöлöмсянь öтка сёрни. Поэзия чужтiгöн вывті ыджыд дойсö лысьöмнас кылöм. Условнöй наклонениеа кадакывлöн художествоа тöдчанлун.

 «ЫВЛА ВЫВ». Ывла выв – поэзияын медшöр да медсьöкыд серпасалантор. Мортöс ывла вывкöд оррччöдöм. Ывла выв ыдждöдлысь кывъяс, ывла вывсö ошкысь-сьылысь поэтлöн образ. Муюгыдын мортлöн ин да коланлун.

«ПРÖЩАЙ ДА ВИДЗА ОВ…» кывбурын поэтлöн чужан мукöд медбöръяысь аддзысьлöм да прöщайтчöм. Водзын гижöм кывбуръяскöд йитöд. Ниа пу, копыртöм юра вичко образъяслöн вын. Ритм вежласьöм. Кывбурын трагизм да кыпыдлун. Инверсия приёмлöн тöдчанлун. Локтан олöмö эскöм.

«ÖТИ… ДАС КУИМ МИЛЛИОН ЛЫДЫСЬ…». Висьтын войналöн да морт олöмлöн лöсявтöмлун. Войналöн олöм жугöдан да мортöс увтыртан мисьтöм серпасъяс. Дзонь войтыръясöс война дырйи увтыртöм. Öти морт олöм пыр уна йöзлысь судьбасö восьтöм. Васьлöн ковтöм мелілун да сямлун. Автор нимсянь Вась йылысь висьталöм, Васьлöн чöв олöм.

Классын сёрни

М.В.ЧИСТАЛЁВА.«БАТЬ ЙЫЛЫСЬ КЫВ» (юкöнъяс).Тима Вень олöмысь сьöлöм дойдана лоöмторъяс казьтылöм. Письмöясын Тима Веньлöн морттуйыс. Гижöдын серпасалан кадлöн öбликыс.

Содтöд лыддьöм

В.Т.Чисталев. «Сьöлöмöй бöрдö и сьылö», «Кантеле лоöм йылысь», «Коми сиктъясöд», «Вылыс Човса дневникысь».

Литература теория

Инверсия.

Висьтлöн тэчас йылысь тöдöмлун джудждöдöм.

IV (5 час)

В.И.ЛЫТКИН«Кöсъя ме сьыланкыв тэчны…», «Мунöны», «Кымöр», «Лок ме дінö…», «Зэв джуджыд кынмöм из нöрысъяс вылö…», «Мыйсюрö аслам олöм-вылöмысь», серамбана висьтъяс.

В.И.Лыткин – тöдчана финноугровед, коми кыв туялысь, поэт. Сылöн олан туй, коми наукаын да культураын ыджыд тöдчанлун.

Классын видлалöм

«КÖСЪЯ МЕ СЬЫЛАНКЫВ ТЭЧНЫ…». Кывбурын поэтлöн гижан удж йылысь сьöлöмсянь висьтасьöм. Ыджыд кöсйöмъяс да найöс олöмö пöртны вермытöмлун. Уна пöвста мичкывлöн, орччöдöмъяслöн, синонимъяслöн, кыкысь шуöмъяслöн тöдчанлун.

«МУНÖНЫ». Поэмалöн сюжет, тэчас, сьöлöмкылöмъяс, художествоа кыв. Войналöн шог да курыд серпасъяс. Аскиа шудö кыпыд эскöм. Пейзажлöн сюрöса мöвп восьтöмын тöдчанлун.

Классын сёрни

«КЫМÖР».В.И.Лыткин – вуджöдчысь. А.С. Пушкинлöн “Туча” серти комиöн лöсьöдöм кывбур. Шöр кылöмъяссö коми кывйöн висьталöм. Образнöй стройын öткодьлун да торъялöм.

«ЗЭВ ДЖУДЖЫД КЫНМÖМ ИЗ НÖРЫСЪЯС ВЫЛÖ…». Кывбурын дзоридзлöн да из нöрыслöн образъяс. Лирика геройлысь öткалунсö петкöдлымын градациялöн тöдчанлун. Ловру вежсьöмын, лирическöй сюжет сöвмöмын паныд сувтöдöм приём. Кывбур синтаксисын аслыспöлöслун: öти стихын некымын висьталöм-кылöм.

Содтöд лыддьöм

«Мыйсюрö аслам олöм-вылöмысь».

Серамбана висьтъяс.

Литература теория

Градация.

V(4 час)

1920-30-öд воясся коми висьт

Классын видлалöм

И.И.САЖИН «Шева чуман», «Чай», «Öлекан». В.В.КОЛЕГОВ «Ловъя гира».Гижысьяслöн олöм, кад петкöдлыны да донъявны зiльöм. Гижöдъясын революциябöрся кадлысь шогсö да гажсö кылöм.

Г.А.ФЕДОРОВ «ЫТВА ДЫРЙИ».Г.Федоровлöн олöм да гижан туй.Висьтын 1930-öд воясся олöмлöн пасъяс. Крестьяналысь ас олöм вылö видзöдласъяс вежсьöмсö серпасалöм. Геройяс костын торъялунъяс. Пейзажлöн да портретлöн тöдчанлун авторлысь видзöдласъяссö восьтöмын. Гижöд нимлöн художествоа вежöртас.

Литература теория

Художествоа гижöдлöн ним. Ним сикасъяс, вуджöдöм вежöртаса нимъяс.

Портрет да пейзаж йылысь тöдöмлун джудждöдöм.

Литература гижöдын шмонь да сатира.

VI (5 час)

А.П.РАЗМЫСЛОВ«Рытъя лирика», «Воклы», «Рытъя кыа лöнькöд тэ он рöдмы» кывбуръяс, «Медводдза любов» поэма.

Поэтлöн олан да гижан туй. А.П.Размысловлöн гижöдъяс да коми лирикалöн сöвмöм.

Классын видлалöм

«РЫТЪЯ ЛИРИКА», «РЫТЪЯ КЫА ЛÖНЬКÖД ТЭ ОН РÖДМЫ».Кывбуръясын том мортлöн кыпыд лов. Вöр-вакöд да тшöтшъя олöмкöд топыд йитöд. Лирика геройöн сьöлöм восьтöм. Метафоралöн аслыспöлöслун.

«ВОКЛЫ»кывбурын война кадлöн лирика серпас. Поэтлöн патриотизм, гортсаяс понда тöждысьöм. Кывбур жанр, элегиялы лöсяланаторъяс.

«МЕДВОДДЗА ЛЮБОВ»поэма. Олöм дорö муслун йылысь гижöд. Лирика геройöн асьсö олöмас корсьöм. 1930-öд воясся кадлöн кыпыд серпасъяс да идеал. Колян да локтан кадлöн йитчöм. Танялöн образ – медводдза сöстöм муслун да том кадлöн символ. Гришалöн образ – 1930-öд воясся том войтырлöн идеал. Мам образлöн тöдчанлун. Сьöлöм – кылöмъяслöн да лоöмторъяслöн йитчöм.

Содтöд лыддьöм

«Арся зэр улын», «Енэжыс кымрасис, зэрис», «Чужан сиктсянь ме челядьдыр коркö».

 Литература теория

Лирика герой да автор.

Элегия.

Лирика поэма.

ÖНIЯ  ЛИТЕРАТУРАЫСЬ(9 час)

Классын видлалöм

Н.Н.КУРАТОВА «ВÖР ГОРМÖГ».Марья пöчлöн шуда да курыд олöм-вылöм; сьöкыд удж да ыджыд мог, томдырся пöсь радейтчöм, челядьöс да внукъясöс сьöлöмсянь быдтöм. Быдтасъяслöн кывкуттöг олöм. Повесьт нимлöн вежöртас.

И.Г.ТОРОПОВ «ГЫМÖБТIС КЕРКА ШÖРЫН».1920-öд воясö вöвлöмторъяс талунъя гижысь синмöн. Олöм бурмöдöм вылö геройяслöн аслыспöлöс видзöдласъяс, Викеньлöн да власьт кутысьяслöн аскиа лун йылысь тöждысьöм.

Классын сёрни

КОМИ