Рубежді бякылау №4 -коллоквиум

Рубежді бакылау №1

1«Құнарлық»- деген түсініктеме, «топырақ» табиғи тарихи дене болады деген көзқарас.

2 Үдемелі егіншілікте топырақ құнарлығының өндірісіне кеңінен табиғи экономикалық-ұйымдастыруды дәлелдеу.

3 Топырақтың технологиялық және нормативті кұнарлығының принциптерін тәжірибеде калай колданады?

4 Ауыл шаруашылык дақылдарын егіп өсіру үдемелі технологиясы, топырақ құнарлығының деңгейіне калай байланысты?

5 Табиғи, агрономиялық және экономикалық құнарлыктың кажеттілік техиологиялық моделін кұруды дәлелдеу.

6 Өсімдіктер мен топырактың концепциясының бірлігіне теоретикалық және технологиялық дәлелдеме беріңіз?

7 Топырақ кұнарлығына органикалық заттардың рөлі.

8 Жалпы егіншіліктің жүйелік ғылыми сипаттамасын дәлелдеу, материалды, факторлы және өнімнің жүйелігі -агрономдардың категориясы.

9 Өсімдіктер өмірінің факторын атаңыз?

10 Егіншілік заңына дәлелдеме беріңіз

11 Топырактың түйіршігінің кұрамы туралы нені түсінесіз?

12 Топырактағы ылғалдың категориясын атап өтіңіз?

13 Су баласының шығысын және кірісін атаңыз?

14 Топырақтағы ылғалдың жиналу жолдарын атаңыз?

15 Топырақ температуралық режимін реттеу жолдарын атаңыз?

Рубежді бакылау №2

1 Ауыл шаруашылыққа кандай арамшөптер зиянкестік келтіреді.

2 Күресу шараларын қолдануға қарамастан, неге арамшөптерді толық жоюға болмайды.

3 Арамшөптердің зиянды жолдарын және олардың мәнін атап өтініз.

4 Қандай белгілер арамшөптердін классификациясына негізделген?.

5 Паразиттер және жартылай паразиттер, күздік және қыстаушы арамшөптердің өзара айырмашылығы және ұқсастығы кандай?

6 Атпа тамырлы арамшөптерді және олардың биологиялық ерекшеліктерінің ерекше зиянкестігін атаңыз?

7 Егісті ластау картасы және оны қалай кұру не үшін керек?

8 Арамшөптермен күресу шараларын ескерту мақсаты неде?

9 Арамшөптердің тұкымының бейімделу қасиеті және олардың егіске түсуі қандай?

10 Арамшөптермен күресу шаралары, қандай белгілер бойынша қалай жіктеледі?

11 Механикалық және агротехникалық аралық, биологиялық және фитоценотикалық

аралықтардың әртүрлігімен арамашөптермен күресу шараларының тәсілдері.

12 Топырақтағы арамшөптердің тұқымынан қалай кұтылу керек?

13 Химиялықтан басқа атпа тамырлы және тамыр сабақты арамшөптермен күресу шараларының негіздерін атаңыз?

14 Паразитті арамшөптерден қалай құтылу керек?

15 Арамшөптермен химиялық жолмен күресудің рөлі және олардың қаншама пайдалығы мен кемшілігі.

16 Гербицидтердің негізгі классификаңиясына койылған белгілер кандай?

17 Көкөніс, қант қызылшасы, зығыр, егіс дакылдарының арамшөптерін жою үшін қандай гербицидтер қолданады?

18 Арамшөптермен күресу шараларының жүйесі неге байланысты және осы жүйеге кандай белгілі бөлімдер кіреді?

19 Гербицидтермен жұмыс істейтін адамдардың денсаулығын қорғау бойынша, және топырактың, ауаның және судың ластануын қорғайтын қандай шаралар бар.

Рубежді бакылау№3

1 Ауыспалы егістің дара дақыл егістігі және ала-кұлалығымен салыстырғанда пайдалығы неде?

2 Егіншіліктің интенсификациясы ауыспалы егістің тәжірибесіне және теориясына кандай жаңалықты енгізді?

3 Ауыспалы егістің кандай түрлерін және үлгісін және бір үлгі немесе екінші типтердің қандай айырмашылығын білесіз?

4 Ауыспалы егісте таза парлардың маңызы неде және қандай табиғи жағдайда қолданады?

5 Екпе сүрі жер, таза пардан айырмашылығы неде және оның пайдасы мен кемшілігі қалай?

6 Ауыспалы егісте көпжылдық бұршақ және бұршақты-астық тұқымдас шөптер қандай табиғи жағдайда нәтижелі?

7 Қант қызылшасы, күнбағыс және картоп отырғызатын ауыспалы егіс танабындағы жақсы орынды атаңыз^?

8 Солтүстік Қазақстан ауыспалы егістің ерекшеліктерін атаңыз?

9 Солтүстік Қазақстан ет және сүт шаруашылығына бағытталған азықтық ауыспалы егістің сызбасын кұрыңыз.

10 Солтүстік Қазақстан топырақ қорғау ауыспалы егісінің ерекшелігі неде?

13 Қандай арнаулы ауыспалы егісті білесіз; қандай мақсатпен және кай жағдайда оларды енгізеді?

12 Ауыспалы егісті игеру деген не және ол қалай жүзеге асады?

13 Егіс тарихының кітабы деген не және оның маңызы кандай?

Рубежді бякылау №4 -коллоквиум

1 Жел және су эрозиясынан қорғау және топырақ өңдеу құнарлыққа қандай әсер етеді?

2 Топырақ өңдеуді орындауын технологиялык қасиетін және операциясын атаңыз?

3 Топырактың кандай өңдеу және қабылдау тәсілдерін сіз білесіз?

4 Басқа топырақтар және терең жыртылатын қабат үшін құрылатын тәсілдерді айтыңыз?

5 Желді эрозия жағдайы пайда болғанда топырақты өңдеп, топырақ қорғау ерекшеліктерінің айырмашылығы қандай?

6 Топырақты минималдап өңдеу деген не және оның даму бағытының негізі қандай?

7 Қандай топырақ өңдеу жүйесін білесіз?

8 Солтүстік Қазақстан аудандарында орманды -далалы аймақтың жаздық дакылдары үшін, топырақты сүдігер жыртып өңдеу немен жасалады.

9 Солтүстік Қазакстан жағдайында отамалы дақылдан кейін топырақты негіздеп өндеу қалай?

10 Себу алдында топырақты өндеу құралдары және оларды пайдалану, қабылдау жағдайын атап өту.

11 Жүгері және картопты себу алдында, топырақты өңдеу жүйесін айтыңыз?

12 Күздік дақылдар үшін таза парларды өңдеу жүйесі туралы нені айта аласыз^?

13 Екпе сүрі жерді өңдеу туралы айтыңыз^?

14 Суармалы жердің топырағын өндеу ерекшелігі неде?

15 Дәнді дакылдарға жалпы агротехникалық талаптар калай?

16 Себу және топырақты өңдеу сапасының бағасын атап өтіңіз?

17 Егіншілік жүйесі деген не, және шаруашылыктың кіріспе жүйесінің айырмашылығы кандай?

18 Егіншілік жүйесінің құрам бөліктерін атаңыз?

19 Егіншілік жүйесін дамытуда отан ғалымдарының рөлі.

20 Егіншілік жүйесінің қарапайымдылығын атап өтіңіз?

21 Егіншіліктің ғылыми-негізделген келешек жүйесін атаңыз, олардың ерекше          сипаттамасы.

22 Топырақ құнарлығы өндірісінің тәсілдері қандай және егіншіліктің келешек жүйесі туралы нені білесіз?

23 Солтүстік Қазақстан аудандарьнда далалы және орманды-далалы егіншілік жүйесінің ерекшеліктері қандай?

24 Жаңа топырақ қорғау егіншілік жүйесін айтыңыз?

11 Емтихан сүрактары

1 бөлім

1 Өсімдіктер өмірінің факторы

2 Өсімдіктер өмірінің ауыстырылмайтын тең мағыналы факторларының заңы.

3 Минимум (минимум, оптимум, максимум) заңы

4 Өсімдіктер өмірінің факторларының жиынтық әсерінің заңдары

5 Айналым заңы

6 Топырақ құнарлығының азаю заңы

7 Топырақтың органикалық заттарының құрамы және маңызы

8 Топырактың биотасы

9 Топырактың фитосанитарлық жағдайы

10 Гранулометрикалық кұрам

11 Топырақ кұрылымы туралы түсінік

12 Топырақ құрылымының классификациясы

13 Қарашірік қабаты және жыртылатын қабаттың күштілігі

14 Танспирационды коэффициент

15 Топырақ ылғалының категориясы

16 Топырақтың су ұстау касиеті

17 Топырақтың су сиымдылығы

18 Топырақтың су сіңімділігі және су тартқыш қасиеті

19 Топырақтың су режимі

20 Топырақта ылғалдың жиналу жолдары

21 Ауа режимі

22 Ауа режимін реттеу

23 Температуралық режим

24 Температуралық режимді реттеу жолдары

25 Кұнарлықтың агротехникалық факторлары

26 Топырақ кұнарлығын жоғарлату жолдары

27 Құнарлықтың жай өндірісі

28Құнарлықты кеңейту өндірісі

29 Органикалық заттардың балансында егістегі мәдени өсімідктердің рөлі

30 Органикалық және минералдық тыңайтқыштардың топырақтың қарашірік балансына тигізетін әсері.

31 Топырақты тиімді өндеу, қарашірік балансының факторы.

2 бөлім

Арамшөптер жоне олармен күресу шаралары

 32 Арамшөптер туралы түсінік

33 Арамшөптердің келтіретін зиянкестігі

34 Арамшөптердің зиянкестігінің жолдары

35 Дақылдардың шиеленіскен кезеңдері

36 Тұқымды өнімділік

37 Арамшөптердің тұқымының таралу тәсілдері

38 Арамшөптер тұқымының тыныштығы

39 Арамшөптер тұқымының мәңгі ұзақтығы

40 Аралас ұрық

41 Көпжылдық арамшөптердің вегетативті көбеюі

42 Паразитті емес арамшөптер

43 Паразитті және жартылай паразитті арамшөптер

44 Азжылдық арамшөптер

45 Көпжылдық діңгек тамырлы арамшөптер

46 Көпжылдық шашақты тамырлы, өрмелегіш, баданалы және түйнекті арамшөптер.

47 Тамыр сабақты арамшөптер

48 Атпа тамырлы арамшөптер

49 Егіс өндірісінде арамшөптерді карталау

50 Арамшөптермен күресу шараларын ескерту

51 Тұқымды терең сіңіру және арандату

52 Атпа тамырлыарамшөптермен күресу шараларын әлсірету тәсілдері

53 Тұншықтыру тәсілі

54 Егістегі арамшөптерді жою

55 Егісті ластанудан фитоценотикалық жою шаралары

56 Егісті ластанудан биологиялық жою шаралары

57 Гербицидтердің әсерінің сайлану негіздері

58 Гербицидтердің классификациясы

59 Гербицидтер мөлшерін енгізу тәсілдері

60 Танаптағы себетін дакылдарға гербицидтерді қолдану

61 Гербицидтермен жұмыс істегенде қауіпсіздендіру техникасы

3 бөлім. Ауыспалы егіс

63 Ауыспалы егіс туралы түсінік, ротациялар, себу алаңының құрылымы

64 Қарашірік балансындағы ауыл шаруашылық дақылдарының рөлі. Қөректік заттарды өсімдіктердің қажет етуі

65 Өсімідіктерден топырақтың физикалық қасиетінің тәуелділігі

66 Дақылдарды кезектестіруде биологиялық себептер

67 Сүрлердің түрлері

68 Алғы таза екпе сүрі жердің маңызы

69 Көпжылдық шөптер алғы дақылдар

70 Отамалы дакылдар

71Бұршақты дақылдар отамалы дақылдар емес

72 Техникалық отамалы дақылдар емес

73 Дәнді дақылдар

74 Ауыспалы егістегі аралық дақылдар

75 Танапты ауыспалы егіс

76 Азықтық ауыспалы егіс

77 Арнаулы ауыспалы егіс

78 Ферма жанындағы ауыспалы егіс

79 Дәнді сүрлі ауыспалы егіс

80 Астықты- отамалы

81 Астықты-шөпті

82 Шөп танапты ауыспалы егіс

83 Отамалы ауыспалы егіс

84 Сүрі жер звеносы

85 Ауыспалы егістің отамалы звеносы

86 Ауыспалы егістің шөпті звеносы

87 Тыс танапты ауыспалы егіс

88 Топырақ қорғау ауыспалы егісі

89 Солтүстік Қазакстан ауыспалы егісі

90 Қостанай облысының ауыспалы егісі

91 Ауыспалы егісті жобалау

92 Ауыспалы егістің кіріспесі

93 Ауыспалы егісті игеру

94 Ауыспалы егісті байқау

4. болім. Топыракты дефляцнядан және эрозиядан коргау негіздері

95 Дефляция және эрозия туралы түсінік

96 Дефляция және эрозия факторлары

97 Дефляция және эрозия механизмін дамыту

98 Тарату және залал

99 Топырақ қорғау кешені

100 Топырақ қорғау ауыспалы егісі

101  Топырақты қорғауда топырақты өңдеу

102 Эродироваланған топыраққа тыңайтқыштар қолдану

103 Эрозияға қарсы агроорманды мелиорация

104 Жерді қалпына келтіру

5 болім. Топыракты өңдеу

105 Топырақты өңдеу міндеті

106 Топырақты өндеу кезендерін дамыту

107 Топырақтың технологиялық қасиеті

108 Топырақты өндеуде технологиялық операциясы

109 Топырақты механикалық өңдеуді қабылдау

110 Топырақты жай өңдеуді қабылдау

111 Топырақты тереңдеп өңдеуді қабылдау

112 Топырақты өңдеу жүйесі

113 Топырақты негіздеп өңдеу

1І4 Топырақты негіздеп өндеуді жүргізу техникасы

115 Топырақты негіздеп өңдеуде арнайы қабылдау

116Жыртылған қабаттың беріктігін жоғарлатуды қабылдау

117 Топырақты минималдап өндеу

118 Жаздық дақылдарға топырақты негіздеп өңдеу

119 Бір жылдық дақылдардан кейін топырақты негіздеп өндеу

120 Отамалы дақылдардан кейін топырақты негіздеп өңдеу

121 Көпжылдық шөптерден кейін топырақты негіздеп өңдеу

122 Көктемде топырақты негіздеп өңдеу

123 Жаздық бидай үшін таза сүрлерді өндеу

124 Себу алдына топырақты өңдеу

125 Күздік дақыл үшін таза сүрлерді өңдеу

126 Екпе сүрі жерде топырақты өңдеу

127 Топырақты күздік дақылдар үшін асбұршақтан кейін өндеу,

128 Себуге негізгі талаптар

129 Себу тәсілдері

130 Себу мерзімі

131 Себу алдында топырақты өндеу

132 Себуден кейін топырақты өндеу

133 Суарылатын топырақты өңдеу

134 Топырақ сапасынын бағасы

135 Себу сапасының бағасы

136 Егіншілік жүйесінің ғылыми негіздері

137 Егіншілік жүйесінің негізгі звенолары

138 Орманды-далалы аймактық егіншілік жүйесінің ерекшеліктері

139 Солтүстік Қазақстан егіншілік жүйесінің ерекшеліктері

140 Суарылмалы жердің егіншілік жүйесінің ерекшеліктері

12. Ұсынылган әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1 Пупонин А.И. Земледелие учеб. М,, «Колос» 2004. 549 с.

2 Воробьев С.А. Земледелие учеб. ВО., «Агропромизда» 1991. 526 с.

3 Иванников А.В. Земледелие Северного Казахстана Астана, 1999. 295с.

4 Турарбеков А.Т. Солтүстік Қазақстан егіншілік. Алматы, Кайнар. 1990. 213 б

5 Доспехов Б.А. Практикум по земледелию. М., «Колос» 1987. 387 с.

6 Карипов Р.Х. Егіншілік практикумы. Астана, 2004. 290 б

7 Чесалин Г.Н. Сорные растения и борьба с ними. М., «Колос» 1975. 255 с.

8 Жемпиисов Ш.С., Сейтказинов Д.Т.. Егіншілік, оқу құралы, Қостанай, 2007.222 б

9 Әуезов Ә.Ә. Егіншілік, «Сөздік- Словарь», Алматы. 2005. 343 б

Қосымша

10 БараевА.И. Почвозащитное земледелие, 1975.

11 Каштанов А.Н. Защита почв от ветровой эрозии и водной эрозии. М. «Колос» 1975.

12 Воробьев С.А. Севообороты интенсивного земледелия . М., «Колос» 1979.

13 Хорошилов И.П. Сельское хозяйство Канады . М., «Колос» 1975.

14 Зональные особенности технологий возделывания основных полевых культур, Алматы 1993.

15 Научные труды Костанайского с/х института. Костанай,2003.

16 Полозов Г.Т. Методические указания по севооборотам и обработке почв, Костанай, 1980

17 Рекомендации по проведению основных полевых работ в земледелии Костанайской области, 2003.

18 Ж. Земледелие за 1995-2007 гг.

Сөздік

Егіншілік-өсімдік өсіру саласы, негізінен жерді колданып, ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру максаты.

Мелиоративті егіншілік- мелиоративтелгенжердегі егіншілік. Суармалы егіншілік-суарудың эртүрлі түрін егіншілікте қолдану. Тәлімді егіншілік- ерте көктем мерзімінде егіншіліктің қурғақ аудандарында ылғалды қолдану.

Қүнарлы топырақ -өсімдікті керекті топырақтың тәсілдерімен қамтамасыз етудегі топырақтың факторлары. Егіншілік жүйесі

Егіншілік жүйесі-жерді нэтижелі қолдануға бағытталған агротехникалық, мелиоративті үйымдастыру шараларының кешені, топырақ құнарлығын арттыру және сақгау, ауьш шаруашылық дақылдарының жоғарғы жэне берік өнімдерін алу.

Дәнді-сүрі жерлі жүйе-егіншілік жүйесі, егістік жер алқабында дэнді дақылдарды егіп өсіруге арналған, егістіктің бір алқабы таза пар үшін және топырақ құнарлыгын ұстап және тыңайтқыштар қолданып, топырақ өңдеуді жоғарлату.

Отамалы жүйе-егіншілік жүйесі, егістік жер алқабының үлкен бөлігінде отамалы дақылдар себуге арналган, жэне тыңайтқыштар колданудың әсерінен топырақ қүнарлығы артады.

Шөптанапты жүйе-егіншілік жүйесі, егістік жер алқабының бір бөлігін және ауыспалы егістікте, азықтық көп жылдық шөптерді қолдану, бүл азықтық жэне топырақ қүнарлығын арттыратын негізгі қүрал.

¥рық алмастыру жүйесі-егіншілік жүйесі, жартысы егіс алқабының дәнді себу үшін, ал қалған бөлігі ас бүршағы жэне отамалы дақылдарды егіп есіру үшін қолданылады.

Топырақ қорғау жүйесі- егіншілік жүйесі, ауыл шаруашылық дақылдарын суыртлақтап орналастыру дэнді сүрлі ауыспалы егістікке негізделген, топырақты сыдыра крпсытып өңдеу, тыңайтқыштар енгізу және ылғалды сақтау шаралары. Ауыспалы егіс

Ауыспалы егіс-ғылыми түрде ауыл шаруашылық дақылдарын кезектестіріп жэне сүрі жерлерде, аумақта немесе уақытында орналастыру. Ауыспалы егіс кестесі-сүрі жерлер мен ауыл шаруашылық дақылдарының тізбесі, оларды ауыспалы егісте біріңгай кезектестіру.

Ауыспалы егіс танабы-егістік жердің учаскесінің алаң бойынша теңдігі, ауыспалы егісті кескенде сызба бойынша олар бөлінеді.

Ауыспалы егіс звеносы-ауыспалы егістің бөлігі, олар екі-үш дақылдардан, немесе таза пардан жэне бір-үш дақылдардан түрады.

Ауыспалы егіс жүйесі-ауыспалы егістің түрлері және шаруашылықтағы түрлі типтері осылардың жиынтығы.

Ауыспалы егісті енгізу-жерді қолдану шаруашылық аумағына талданған ауысп&чы егіс жобасын көшіру.

Енгізілген ауыспалы егіс-ауыспалы егіс, жерді крлдану шаруашылық аумағына

көшірілген жоба.

Ауыспалы егісті игеру жобасы-ауыспалы егісті игеру кезеңінде танап бойынша

ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру тізбесін орналастыру.

Ауыспалы егісті игеру-алғы дақылдардың келісілген кестесі бойынша ауыл

шаруашылық дақылдарын орналастыруға өту жэне ауыспалы егісті игеру

жобасын орындау.

Игерілген ауыспалы егіс-ауыспалы егіс, берілген алғы дақылдардың тізбесіне

сэйкес жэне танаптар бойынша дақылдарды орналастыру, ал қабыдданған

танаптардың шетін сақтау.

Ауыспалы егіс ротациясы-уақыт интервалы, эр танап бойынша біріңғай өткен

сүрлер жэне ауыспалы егістің тізбесінде қаралған, ауыл шаруашылық дақылдары.

Ротационды кесте-ауыл шаруашылық дақылдарын орналастыру жоспары және

танаптағы сүрі жерлер жылдағы ротационды кезеңдегі ауыспалы егіс.

Ауыспалы егістін үлгісі-  Әртүрлі ендірістегі ауыспалы егістер саласы,

енімділікті шыгару түрлерінің негізгі ерекшеліктері.

Ауыспалы егіс танабы-ауыспалы егіс, өндірісте берілген шырынды және ірі

азықтар.

Ферма маңындагы ауыспалы егіс- азықтық ауыспалы егіс, жасыл және

шырынды азықтарды өндіру үшін берілген мал фермасының жанындағы танап.

Пішенді-жайыльш ауыспалы егіс-азықтык ауыспалы егіс, мал жаю үшін,

осылар негізінен көпжылдық жэне бір жылдық шөптерден өңделеді.

Арнайы ауыспалы егіс-дақылдар өсірілетін ауыспалы егіс, оларды өсіру үшін

агротехникалар және арнайы жағдайлар қажет етіледі.

Ауыспалы егіс түрлері-сүрлер мен ауыл шаруашылық қатынасы бойынша

ажыратылатын ауыспалы егіс.

Дэнді-сүрі ауыспалы егіс-тазасүрі жері бар танап жэне егістің үлкен бөлігін

алып жатқан дәнді дақылдар егу үшін, ауыспалы егіс.

Астықты -отамалы дақылды-сүрі жерлі ауыспалы егіс-егіс танабының

көбісін және жартсын алатын отамалы дақылдармен жэне таза сүрлермен дәнді

дақылдарды кезектестіріп себетін ауыспалы егіс.

Астықты -отамалы ауыспалы егіс-егіс танабы, көбісін және жартысын алып

жатқан дәнді дақылдарды кезектестіріп себетін ауыспалы егіс.

Астықты-екпе шөпті ауыспалы егіс-ауыспалы егіс, егістің көбісін алып жатқан

дэнді дақыддар, ал қалған бөлігінде өсірілетін көпжылдық шөптер.

Урық алмастыратын ауыспалы егіс-ауыспалы егіс, отамалы және ас бүршақ

дақылдарымен  кезектестіріп жарты танапты алып жатқан егістегі дәнді

дақылдар.

Шөп танапты ауыспалы егіс-егіс танабының үлкен бөлігін немесе барлығын

көкеніс дақылдарымен қамтыған ауыспалы егіс.

Көкөністі ауыспалы егіс-ауыспалы егіс, мамандандырылған өндіріске кіретін

екі немесе одан да көп өндірісте орналасқан жыртылатын жер.

Өндіріс аралық ауыспалы егіс-жасыл тыңайтқыштар үшін, бір жэне екі

танапта ауыл шаруашылық дақылдарын өсіретін ауыспалы егіс.

Сидеральды ауыспалы егіс-топырақты эрозиядан қорғауды қамтамасыз ететін

ауыл шаруашылық дақылдарын кезектестіретін және орналастыратын ауыспалы

егіс.

Алғы дақылдар-ауыл шаруашылық дақыддары немесе сүрі жер, келесі жылда

берілген танапты алу.

Танаптан тыс учаске-    ауыспалы егістен тыс, эртүрлі ауыл шаруашылық

дақылдарын өсіру үшін қолданылатын егіс учаскесі.

Тыс танап-  барлық кезектестірілген дақыддарды уақытша шығарған ауыспалы

егіс танабы.

Жинау танабы-бірнеше ауыл шаруашылық дақылдарын жеке өсіретін ауыспалы

егіс танабы.

Отамалы егіс танабы-топырақта қатар аралық өңцеу жүргізілетін ауыспалы егіс

танабы.

Себу алаңы-ауыл шаруашылық дақылдарынан түратын егістік алаң.

Себу алаңының күрылымы-Себу алаңындагы эртүрлі ауыл шаруашылық

дақылдарының тепе-теңдігі.

Монокультура-шаруашылықта егіп өсіретін біріңғай дақылдар.

Дара дақылдар- узақ уақыт бір танапта егіп өсіретін ауыл шаруашылық

дақылдары.

Қайталанатын дақылдар-  8 жыл бойы бір танапта егіп өсіретін ауыл

шаруашылық дақылдары.

Негізгі дакылдар-  ауыл шаруашылық дақылдары, көп бөлікті қолданатын

ауыспалы егістің вегетациялық кезеңі.

Аралық дақылдар-   аралық уақытта өсіретін ауыл шаруашылық дақылдары,

ауыспалы егістегі өсіруден бос негізгі дақылдар.

Аңыздық дақылдар^"сол жылы дэнді дақылды жинағаннан кейін өсірілетін

аралық дақылдар.

Шабынды дақылдар-кек азықты жинағаннан кейінгі аралық дақылдар, осы

жылгы шөпті және сүрлемді дақыддар.

Себуден кейінгі дақылдар-ауыл шаруашылық дақылдары, негізгі бүркеме

дақылдардан кейінгі ауыл шаруашылық дақылдары.

Сүрі жерлер

Сүрлі танап-белгілі бір уақыт кезеңіне дейін ауыл шаруашылық дақылдарын

егіп өсіруден бос жерлерде, арам шептерден таза ұстау танабы.

Таза пар-вегетациялық кезеңі бойынша өңделетін жэне ауыл шаруащылық

дақылдарын өсіруден боС сүрлі танап.

Қара сүрі жер- таза сүрі жер, жазда және күзде алғы сүрлейтін жылдары,

дақылдарды негіздеп өңдеу.

Ерте сүрі жер-таза сүрі жер, сүрлейтін жыддары көктемде басталатын өңдеу.

Бкпе сүрі жер-  сүрі жер, вегетациялық кезеңнің кейбір бөлігі мәдени

дақылдармен алынған, ал қалғанын мүқият өңдеу.

Сңдералды сүрі жер-екпе сүрі жер, егілетін ас бүршақ дақылдарын, оларды

көк күйінде тыңайтқыштар ретінде топыраққа араластыру.

Топырақты өндеу

Топырақты өңдеу-өсірілетін өсімдіктер үшін жақсы жағдай қүру мақсатында,

жүмыс құралдармен және көлік мүшелерімен топыраққа механикалық эсер ету.

Топырақты өңдеу жүйесі-ауыспалы егісте дақылдар үшін топырақты өндеуді

қабылдауда ғылыми негіздердің жиынтығы.

Топырақты қайырмалап өңдеу-   қайырма қүралдарымен топырақты толық

немесе бөлшектеп топырақтың қабатын аударып өндеу.

Топырақты сыдыра жырту-топырақтың жыртылатын қабатын аудармай өңдеу.

Екі қат-қабаттап топырақты өндеу- топырақтың жыртылатын қабатының

жоғарғы бөлігін аударып өңдеу және бір уақытта төменгі бөлігін немесе жоғарғы

және төменгі қабаттарды ауыстыру.

Үш қат-қабаттап топырақты вңдеу-топырақты бөлшектеп немесе толық үш

қабатты ауыстырып өңдеу.

Жыртылатын қабат-максималды тереңдікті жалпылай өңдеу жылда немесе

кезеңдеп топырақ қабатын өңдеу.

Жыртылатын қабаттың тереңдігі-  жыртылатын қабатының қуаттылығын

қамтамасыз етуге байланысты горизонттар немесе төмен жатқан қабат.

Топырақты құнарлаңдыру-  эдейі арналған жолдарды жүргізу эсерінен

топырақтың құнарлығын табиғи жоғарлату.

Құнарланған қабат-  топырақты өңдеуді жүргізу әсерінен, тыңайтқыштар

енгізуден, топырақ қабаты қүнарланады.

Топырақты өңдеу тереңдігі-  көліктер мен қүралдардың жүмыс мүшелерінің

топырақ тереңдігіне дейінгі, өнделмеген танаптың жоғарғы бетінің қашықтығы.

Топырақтьі қопсыту коэффициенті-топырақ тереңдігін өңдеудегі өңделген

қабаттың қалыңдығының қатынасы.

Топырақты тыгыздыгы- топырақтың қатты кезеңінің салмағы оның көлеміне

қатынасы.

Күрделі топырақ-топырақтағы әртүрлі агрегаттардың өзара орналасуындағы

олардың қатынасы.

Топырақтың үгітілуі-топырақ қүрылымының мөлшерінің азаюы

Топырақты қопсыту- әр топырақтың орналасуының озара өзгерісі топырақ

көлемінің жоғарлауына байланысты.

Топырақты тығыздау-әр топырақтың орналасуының өзара өзгерісі топырақ

көлемінің төмендеуіне байланысты.

Топырақты араластыру- топырақтың орналасуының өзара бөлек өзгеруі,

топыракты өңдейтін қабаттың біркелкі жағдайын қамтамасыз ету

Топырақты аудару-    тік бағытга теменгі және жоғарғы немесе  топырақ

горизонттарын өзара араластыру.

Топырақты тегістеу -топырақтың тегістелмеген жоғарғы қабатының азато

келемі.

Топырақ вңдеуді қабылдау-қүралдармен және топырақ өңдейтін көліктермен

бір рет эсер ету.

Топырақты негіздеп өңдеу-ауыспалы егістегі белгілі бір дақылдарды тереңдеп

өңдеу, оның күрделі өзгеретін мэні.

Сүдігер жырту-келесі жылы жаздық бидайды себуден соң, жазда жэне күзде

топырақты негіздеп өңдеу.

Топырақтың жоғаргы бетін өндеу-топырақты әртүрлі қүралдармен 8 см-ге

дейін тереңдікте өңдеу.

Топыракгы ұсактап өңдеу-топырақты әртұрлі қү-ралдармен 8 см-ден 16 см-ге

дейін терендікте өндеу.

Топырақты тереңдеп өңдеу-топырақты 24 см-ден жоғары тереңдікте өндеу.

Топырақты шала сүрлеп вңдеу- алғы дақылдардан соң топырақты өңдеу,

танапта жазда-күз кезендерінде таза пар түрлері бойынша еңдеу.

Жырту-топырақты соқамен өңдеуді қабыддау, үсақталуды қамтамасыз ету, 135 °

өңделетін топырақ қабатын қопсыту және аудару.

Жайылымдап жырту-жайылым бойынша танапты жырту.

Мәдениетті жырту-соқа түренімен жырту.

Аудара жырту-180°-қа дейін аудара жырту.

Терендеп өндеу-40 см-ден жоғары тереңдікте соқамен тереңдетіп жырту.

Жалдап - сатылап жырту-қарама-қарсы беткейді жырту,танаптың жоғарғы

бетіне жалдап жэне сатылап жырту табанының бейнесінің соқа корпусының

әртүрлі тереңдегеніне байланыстылығы.

Нүскалап жырту-  күрдёлі беткейге бағытталған жақын горизонталды орынды

жырту.

Жалдапжырту-қолдан жасалған соқаның ұзарған қайырмасымен қарама- қарсы

беткейді жырту.

Мелиоративті жырту-   топырақтың қасиетін жақсарту үшін әдейі арналған

соқамен тереңдеп жырту.

Топыракты қопсыту-топырақты культиватормен өңдеу, үсақтауды қамтамасыз

ету, қопсыту жән&-топырақты аздап араластыру, танаптың жоғарғы бетін және

арамшөптерді толық кесу.

Топырақты сыдыра қопсытып өңдеу-танаптың жоғарғы бетінің кебісінде

аңыздық қалдықтарды сақтаумен бірге аудармай сыдыра жырту, кескіш

құралдарымен топырақты өңдеу.

Топырақты қатараралық өңдеу-мәдени өсімдіктің өнуінде топырақ жағдайын

жақсарту жэне арамшөптерді қүрту мақсатында  қатараралық отамалы

дақылдардың топырағын өңдеу.

Аңыздықты сыдыра жырту-дәнді дақылдарды жинағаннан соң топырақты

өңдеу, ұсақтауды қамтамасыз ету, қопсыту,топырақты аздап алмастыру және

араластыру, арамшөптерді кесу.

Топырақты қопсыту (дискование)-қопсыту қүралдарымен өңдеу, үсақтауды

қамтамасыз ету, қопсыту, топырақты аздап араластыру, арамшөптерді кесу.

Топырақты тырмалау-тісті жэне инелі тырмамен топырақты өңдеу, үсақтауды

қамтамасыз ету, топырақтың бетін қопсыту жэне тегістеу, арам шөптердің көк

өскінін аздап қүрту.

Терең қопсыту (фрезерование)-  қопсытатын пышақпен топырақты өндеу,

үсақтауды қамтамасыз ету, өңделетін қабатты дүрыстап араластырып қопсыту.

Топырақты сүйреткілеу (қопсыту)-сүйреткілеумен топырақты өңдеу, танап

бетін тегістеуді қамтамасыз ету.

Топырақты тығыздау-таптауышпен топырақты өңдеу, тығыздауды қамтамасыз ету, топырақ бетін біршама тегістеу және топырақтың кесекті қүрылымының үгітілуі.

Топырақты тілу-топырақты тіліп кескішпен өндеу, топырактың су өткізгіштігін жоғарлату үшін, оны терең кескішпен қамтамасыз ету.

Тышқаншылап қазу-топырақты өңдеу, горизонталды қашыртқы-тышқаншлаумен қамтамасыз ету.

Топырақты уялау-топырақ өңдеу, жоғарғы бетінде уя пайда болумен камтамасыз ету.

Микролимандар-су ұстайтын ыдыс, топырақ бетінде пайда болатын тор тэрізді дестелер.

Қарықтау-топырақ бетінде қарық кесу

Қашылау-танаптың жоғарғы бетінің уақытша жер дестелерін жасау. Көміу-топырақты өсімдіктердің негізгі сабақтарына қарай жинау. Жүйектеу- топырақты өңдеу, танаптың жоғарғы бетін қүруды қамтамасыз ету. Жалдап егу-топырақты өңдеу, танаптың жоғарғы бетінде жалды қүруды қамтамасыз ету.

Беткейде текше жасау (террасирование)-ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру үшін, беткейде түзетілген саты қүру.

Топырақты жоспарлау-танаптың жоғарғы бетін тегістеу мақсатында жоспарлаушымен топырақты өңдеу.

Топырақты малалау-топырақты малалап өңдеу, жоғарғы бетін тегістеуді қамтамасыз ету, суарылатын учаскідегі топырақ қабатының жоғарғы бетін тығыздау.

Топырақты аздап өндеу-топырақты ғылыми негізде өндеу, өңдеу терендігіне және қуат шығынының төмеңдеу санын қамтамасыз етуге байланысты , тыңайтқыштарды қолдану жэне бір жүмыс орнындағы операцияны біріктіру. Топырақты жабындап өндеу-топырақты механикалық жолмен өңдеуде оның өсірілетін дақылдардың қаддықтармен жабылуы.

Эрозияға қарсы топырақты өндеу-егісте суды үстайтын микрорельефтерді қүратын, немесе желді үстау үшін топырақтың жоғарғы бетіндегі қалған аңыздьщ қалдықтары.

Себу алдында топырақты өндеу-ауыл шаруашылық дақылдарын отырғызуда немесе себу алдында жүргізілетін топырақты өндеу.

Себуден кейінтопырақты өңдеу-ауыл шаруашылық дақылдарын отырғызуда немесе себуден кейін жүргізілетін топырақты өңдеу. Себу жэне отырғызу

Себу-егіс танабы бойынша түқымды орналастыру, белгіленгек тереңдікте оларды сіңіруі.

Отырғызу-егіс танабы бойынша көшеттерді, екпелерді, тікпе көшеттерді және өсімдіктердің вегетативті мүшелерінің көбеюі, белгіленген тереңдікте сіңіруі. Себу тереңдігі-топырақтың жоғарғы бетінен себілген түқымға дейінгі аралығы. Отырғызутерендігі-топырақтың жоғарғы бетінен есімдік тамырының төменгі немесе вегетативті мүшелерінің көбеюіне дейін.

Себу нормасы- 1гектарда себілген тұқымның салмағы немесе саны, олардың

шаруашылықта керектігі.

Шашыранды егіс-тұқымды қатарсыз себу.

Қатараралық-    себуді қатарлап орналастыру. Өсімдіктердің қатар

аралықтарының ортасының аралыгы бір сепкіштер өтетіндей.

Түйісетін қатараралық- шеткі қатар аралығынан екі сепкіш өтетін және

агрегатпен сепкіштің аралығы.

Тар қатарлап себу-қатараралығы екі реттен кем емес, тоғысатын Юсм

аралыгында қатарлап себу.

Арнайы қатарлапсебу-Юсм-ден 25 см-ге дейін қатараралығымен қатарлап

себу.

Кең қатарлапсебу- 45 см-ден кем емес қатараралығымен қатарлап себу.

Тоғыстыра себу-екі тоғысатын бағыттағы қатарлап себу.

Жолақты себу-10 см-ден кем емес, жолақ кендігінде тұқымды қатарлап себіп

орналастыру.

Суыртпақтап себу-  бір немесе бірнеше суыртпақ пайда болатын кең

қатараралықпен кезектесетін қатарлап себу.

Нуктелеп себу-біріңғай бөлетін қатарда тұқымды қатарлап себу.

Қарықтап себу-арнайы пайда болатын қарық түбінде себу.

Жалдап егу-арнайы пайда болатьш жалда себу.

Шаршы-уялап себу-шаршы бұрышында тұқымды уялап топтап себу.

Турасебу-берілген тереңдікте қатарлап, біріңғай бөліп түқымды себу.

Өнгіштігі қалың-өну фазасының Г м² немесе 1 м өсімдіктер санынң толық

өнгіштігі.

Өсімдіктің қалывдыгы- 1 м² -де өсімдіктердің саны.

Сабақтың қалыңдыгы- 1 м² сабақтың саны

Астықты жинау _т